به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، دومین جلسه از کارگاه داستان‌نویسی خاتم (ص) با تدریس علی ارسنجانی، نویسنده و مدرس ادبیات داستانی، روز شنبه سوم آبان‌ماه ۱۴۰۴ در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد. این کارگاه آموزشی که در چارچوب برنامه‌های ترویجی جشنواره خاتم (ص) برپا شده بود، به موضوعاتی، چون اصول بازتاب عملی سیره پیامبر (ص) در داستان، تکنیک‌های نوین خلق موقعیت‌های داستانی، بررسی جایگاه معجزه و باورپذیری در روایت دینی و همچنین اصول صحیح مدیریت زاویه دید و اهمیت بازنویسی مکرر اختصاص یافت.
سیره پیامبر (ص)؛ از حافظه تاریخ تا متن زنده داستان
علی ارسنجانی در آغاز این جلسه با تأکید بر ضرورت خلق روایت‌های ملموس و دوری از کلی‌گویی، خطاب به شرکت‌کنندگان بیان کرد: وقتی قصد دارید داستانی با محوریت سیره پیامبر بنویسید، تنها به نقل تاریخی اکتفا نکنید؛ بلکه تلاش کنید سیره ایشان را در قالب کنش‌های عینی و موقعیت‌های باورپذیر نمایش دهید. حتی ارزش‌هایی مانند احترام به پدر و مادر را می‌توان از دل سیره عملی پیامبر (ص)، چه در احادیث منقول و چه در سنت رفتاری ایشان، استخراج و به صورت روایی و جالب توجه بازآفرینی کرد.
تکنیک «اگر پیامبر (ص) بود چه می‌کرد؟»؛ از ایده تا اجرا
این مدرس داستان‌نویسی در ادامه، تکنیک کاربردی «اگر پیامبر بود چه می‌کرد؟» را به عنوان راهکاری خلاقانه برای خلق موقعیت‌های داستانی معرفی کرد و در توضیح آن گفت: شما می‌توانید با خلق شخصیت‌ها و موقعیت‌های کاملاً جدید و معاصر، این پرسش کلیدی را در دل روایت خود جای دهید: اگر پیامبر در شرایط قهرمان داستان من بود، چگونه عمل می‌کرد؟ این رویکرد نه تنها به اثر شما عمق و اصالت می‌بخشد، بلکه باعث می‌شود داستان از حالت تئوریک و تاریخی صرف خارج شده و برای مخاطب امروزی قابل ارتباط‌گیری و تأمل‌برانگیز شود.
معجزه و باورپذیری؛ درآمدی بر منطق درونی جهان داستان
یکی از بخش‌های بحث‌برانگیز این جلسه، بررسی جایگاه معجزه و عناصر فراطبیعی در داستان‌های دینی بود. ارسنجانی با بیان این جمله که برای خلق یک داستان دینی قوی، لزوماً نیازی به محدود کردن خود در چهارچوب باورپذیری صرفاً عقلانی نیست، به نمونه عینی داستانی از مولانا اشاره کرد که در آن، قهرمان داستان مستقیماً با خداوند گفت‌و‌گو می‌کند و معجزه‌ای رخ می‌دهد. او در توضیح این مفهوم افزود: نکته کلیدی اینجاست که معجزه در جهان داستان شما باید از یک منطق درونی تبعیت کند. این منطق لزوماً با قوانین فیزیکی جهان بیرون یکی نیست، بلکه باید در بستر قوانین تعیین شده جهان داستانی شما معنا پیدا کند و خواننده را متقاعد کند که این رخداد در آن جهان خاص، امکان‌پذیر است.
نقد عملی؛ واکاوی یک نمونه عینی
بخش میانی کارگاه به تحلیل یکی از داستان‌های برگزیده جشنواره خاتم «سبز قبا» نوشته امیرحسین روح‌نیا اختصاص داشت. این داستان که در دوره ششم جشنواره رتبه دوم را به دست آورده بود، توسط یکی از شرکت‌کنندگان خوانده شد و سپس تحلیل جمعی آن آغاز شد.
علی ارسنجانی با نقد و بررسی عملی داستان «سبزقبا»، بر اهمیت نشان دادن سیره پیامبر (ص) در لایه‌های زیرین داستان تأکید کرد: انتخاب عنوانی نمادین مانند سبزقبا می‌تواند دریچه‌ای به سوی مفاهیم متعالی باشد، اما این ارتباط باید در سراسر پیکره داستان، از طریق شخصیت‌پردازی، گره‌افکنی و پیرنگ، جاری باشد تا اثر نهایی یکپارچه و تاثیرگذار شود.
زاویه دید؛ خطای نامحسوسی که ساختار روایت را می‌شکند
ارسنجانی در بخش فنی و تخصصی کارگاه، به بحث درباره یکی از رایج‌ترین خطا‌های نویسندگان نوپا، یعنی عدم حفظ یکدستی در زاویه دید، پرداخت. او با هشدار به این نکته که این خطا اغلب به صورت نامحسوس و در میانه روایت رخ می‌دهد، توضیح داد: خطای زاویه دید زمانی اتفاق می‌افتد که روایت شما برای مثال، به صورت دانای کل (دوربین‌گونه) آغاز می‌شود، اما ناگهان و بدون هیچ دلیل روایی مشخصی، به درون ذهن یکی از شخصیت‌ها می‌پرد و افکار و احساسات خصوصی او را فاش می‌سازد. اگر تصمیم دارید روایت را از منظر ذهنی یک شخصیت خاص پیش ببرید، این تعهد باید از آغاز تا پایان داستان حفظ شود.
بازنویسی؛ فرآیندی اجتناب‌ناپذیر برای رسیدن به پختگی
مدرس کارگاه در جمع‌بندی نهایی خود، بر اهمیت صبر و حوصله در فرآیند بازنویسی تأکید کرد و گفت: هیچ متن اولیه‌ای، حتی توسط بزرگ‌ترین نویسندگان، بی‌عیب و نقص نیست. داستان زمانی به درجه‌ای از پختگی و استحکام می‌رسد که نویسنده با تواضع، حاضر شود آن را بار‌ها بازنویسی و واکاوی کند. دقتی که شما امروز در تشخیص خطای زاویه دید یک داستان نشان دادید، باید به تمامی اجزای اثرتان، از دیالوگ‌نویسی تا شخصیت‌پردازی و ساختار پیرنگ، تعمیم داده شود.
کارگاه داستان‌نویسی خاتم (ص) بخشی از مجموعه برنامه‌های جشنواره خاتم است که با هدف ترویج فرهنگ و سیره نبوی از رهگذر خلق آثار داستانی اصیل برگزار می‌شود.