گروه اجتماعی-پرستوشیرمحمدی: در دهه‌ی اخیر، تلفن‌های هوشمند به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی انسان‌ها تبدیل شده که این ابزار‌ها با امکانات گسترده‌ای مانند دسترسی به اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، بازی‌ها و اپلیکیشن‌های متنوع، نه‌تنها ارتباطات را آسان‌تر کرده‌اند، بلکه سبک زندگی، روابط انسانی و حتی ساختار ذهنی افراد را نیز تحت تا ثیر قرار داده‌اند با این حال استفاده‌ی افراطی از این فناوری به پدیده‌ای به نام اعتیاد به گوشی هوشمند منجر شده است؛ مشکلی که آثار روانی، اجتماعی و خانوادگی گسترده‌ای دارد.
تعریف اعتیاد به گوشی هوشمند
اعتیاد به گوشی هوشمند نوعی رفتار وابستگی‌زا و وسواسی است که در آن فرد احساس نیاز شدید و غیرقابل‌کنترل به استفاده از تلفن همراه دارد، این اعتیاد شباهت‌های زیادی با دیگر اعتیاد‌های رفتاری (مانند اعتیاد به اینترنت یا بازی‌های آنلاین) دارد و معمولا با علائمی مانند اضطراب هنگام دوری از گوشی، چک‌کردن مداوم اعلان‌ها و صرف زمان زیاد در شبکه‌های اجتماعی همراه است.
علائم اعتیاد به گوشی هوشمند
داود فتحی متخصص روان شناسی کودک و نوجوان در گفت‌و‌گو باخبرنگار برنا، درباره علائم اعتیاد به گوشی‌های هوشمند توضیح می‌دهد: این علائم در چند سطح رفتاری، روانی، جسمی و اجتماعی بروز می‌کند؛ در بعد رفتاری، استفاده‌ی بیش از اندازه از گوشی و ناتوانی در کنترل زمان از مهم‌ترین نشانه‌هاست. از نظر روانی، اضطراب هنگام نبود گوشی، کاهش تمرکز و تحریک‌پذیری دیده می‌شود. از نظر جسمی نیز خستگی چشم، سردرد، اختلال خواب و درد‌های عضلانی شایع است و در نهایت، در بعد اجتماعی کاهش تعاملات واقعی و افت عملکرد تحصیلی یا شغلی مشاهده می‌شود.
ارتباط اعتیاد به گوشی با اختلالات روانی
فتحی درباره ارتباط اعتیاد به گوشی با اختلالات روانی اظهار می‌کند: اگرچه وابستگی به گوشی به‌طور مستقیم عامل افسردگی یا اضطراب نیست اما می‌تواند آنها را تشدید کند، کاهش روابط اجتماعی، مقایسه‌ی مداوم با دیگران در فضای مجازی و اختلال خواب از جمله عواملی هستند که به بروز اضطراب و افسردگی دامن می‌زنند.
وی درمورد یافته‌های علمی این حوزه می‌افزاید: تحقیقات متعددی این ارتباط را تایید کرده‌اند به‌عنوان نمونه، پژوهش دانشگاه هنگ‌کنگ در سال ۲۰۱۸ نشان داد استفاده‌ی بیش از حد از گوشی با افزایش افسردگی و اضطراب رابطه‌ی مستقیم دارد و همچنین پژوهش دانشگاه UCLA ثابت کرده است نوجوانانی که بیش از پنج ساعت در روز از تلفن همراه استفاده می‌کنند، بیش از دو برابر سایرین در معرض اختلالات خلقی قرار دارند.
نقش شبکه‌های اجتماعی در اعتیاد به گوشی
فتحی درباره نقش شبکه‌های اجتماعی در شکل‌گیری اعتیاد به گوشی توضیح می‌دهد: وابستگی اصلی نه به خود تلفن بلکه به شبکه‌های اجتماعی بازمی‌گردد، الگوریتم‌های این پلتفرم‌ها با ایجاد چرخه‌ی پاداش و ترشح دوپامین، کاربر را به استفاده‌ی مداوم ترغیب می‌کنند که این فرایند باعث افزایش زمان استفاده و وابستگی روانی می‌شود.
تاثیر استفاده‌ی زیاد از گوشی بر صمیمیت خانوادگی
فتحی درباره تاثیر استفاده‌ی زیاد از گوشی بر صمیمیت خانوادگی اظهار می‌کند: استفاده‌ی طولانی‌مدت از گوشی باعث کاهش گفت‌و‌گو‌های رودررو، کاهش همدلی و از بین رفتن ارتباط عاطفی در خانواده می‌شود. زمانی که پدر، مادر و فرزندان هرکدام مشغول گوشی خود هستند، گفت‌وگوی موثر و درک متقابل از بین می‌رود و احساس بی‌توجهی افزایش می‌یابد.
پدیده‌ی «فابینگ» در خانواده‌ها
فتحی با اشاره به مفهوم «فابینگ» (Phubbing) توضیح می‌دهد:فابینگ یعنی نادیده گرفتن افراد حاضر در اطراف به‌خاطر تمرکز بر گوشی.
وی بیان می‌کند: پژوهش‌ها نشان می‌دهد بین ۷۰ تا ۸۰ درصد خانواده‌ها حداقل یک عضو دارند که چنین رفتاری دارد، در یک تحقیق سال ۲۰۱۹، ۶۵ درصد والدین گزارش کردند هنگام شام گوشی خود را چک می‌کنند و ۵۰ درصد از فرزندان احساس می‌کردند والدینشان آنها را نادیده می‌گیرند.
تعادل میان استفاده از گوشی و روابط خانوادگی
فتحی راهکار‌هایی را برای ایجاد تعادل پیشنهاد می‌دهد و می‌گوید:باید قوانین مشخصی در خانواده وجود داشته باشد؛ مثلا ساعت‌هایی بدون گوشی تعیین شود و در کنار آن فعالیت‌های جایگزین جذاب مثل بازی‌های خانوادگی یا برنامه‌های فرهنگی می‌تواند کمک‌کننده باشد.
وی می‌افزاید:مدیریت محیط هم مهم است حذف اعلان‌ها، دور نگه داشتن گوشی از دسترس و استفاده‌ی هدفمند از اپلیکیشن‌ها می‌تواند موثر باشد.
الگوی والدین و تاثیر بر فرزندان
فتحی با تاکید بر نقش الگویی والدین می‌گوید:طبق نظریه‌ی یادگیری اجتماعی بندورا، کودکان رفتار والدین را مشاهده و تقلید می‌کنند، وقتی والدین مدام درگیر گوشی هستند فرزندان نیز همان الگو را تکرار خواهند کرد.
مهارت‌های ارتباطی و اعتماد بین‌فردی
فتحی درمورد تاثیر اعتیاد به گوشی بر مهارت‌های ارتباطی حضوری می‌گوید:وابستگی به گوشی باعث کاهش توجه، ضعف در درک نشانه‌های غیرکلامی و افت مهارت‌های اجتماعی می‌شود در نتیجه فرد تعامل مجازی داشته باشد تا ارتباط حضوری را ترجیح می‌دهد.
فتحی اضافه می‌کند:تحقیقات دانشگاه UCLA در سال ۲۰۱۸ نیز نشان داده نوجوانانی که بیش از پنج ساعت در روز از گوشی استفاده می‌کنند، نمرات پایین‌تری در مهارت‌های اجتماعی دارند.
وی درباره‌ی تاثیر این وابستگی بر روابط دوستانه می‌گوید:چنین افرادی معمولا دچار کاهش اعتماد متقابل می‌شوند، دیر پاسخ دادن به پیام‌ها یا بی‌توجهی مجازی می‌تواند سو‌تفاهم، حسادت و اضطراب اجتماعی ایجاد کند.
احساس تنهایی و وابستگی به گوشی
فتحی می‌گوید در مورد احساس تنهایی می‌گوید: اعتیاد به گوشی مستقیما می‌تواند احساس تنهایی ایجاد کند. کاهش تعامل حضوری، مقایسه‌ی اجتماعی و فرار از روابط واقعی، همگی موجب افزایش حس انزوا می‌شوند.
استفاده‌ی مثبت از گوشی در روابط اجتماعی
فتحی درمورد استفاده مثبت از گوشی بیان می‌کند:گوشی یک ابزار است، اگر آگاهانه از آن استفاده شود می‌تواند به تقویت روابط کمک کند مثلا تماس تصویری، پیام‌های همدلانه و هماهنگی برای دیدار‌های حضوری نمونه‌های استفاده‌ی مثبت هستند.
نقش گروه‌درمانی در ترک وابستگی به گوشی
فتحی در پایان می‌گوید:گروه‌درمانی می‌تواند اثر قابل توجهی در ترک وابستگی به گوشی داشته باشد، زیرا حس حمایت اجتماعی ایجاد می‌کند، مهارت‌های ارتباطی حضوری را تقویت می‌کند و راهبرد‌های مدیریت رفتار را آموزش می‌دهد.
انتهای پیام/