به گزارش خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز، اخیرا اخباری منتشر شده که از وجود نشانه‌هایی مبنی بر امکان فعالیت آتشفشان تفتان در جنوب شرقی ایران خبر می‌دهد. بر اساس پژوهشی تازه که در نشریه معتبر «ژئوفیزیکال ریسرچ لترز» (Geophysical Research Letters) منتشر شده، گفته می‌شود که ناحیه‌ای از زمین نزدیک به ۹ سانتی‌متر بالا آمده و این تورم ممکن است نشان دهنده تجمع گاز در زیر سطح آتشفشان باشد.
از مهدی زارع، پژوهشگر و استاد پژوهشکده بین‌المللی زلزله‌شناسی درباره این موضوع پرسیدیم و به ایسکانیوز گفت: آتشفشان‌های تفتان و بزمان در استان سیستان و بلوچستان از ویژگی‌های برجسته کمان آتشفشانی مکران هستند. این کمان نتیجه فرورانش ورقه اقیانوسی عربستان به زیر ورقه اوراسیا است. هر دو آتشفشان در دوره کواترنری از ۲.۶ میلیون سال پیش تا امروز فعال بوده‌اند و فوران‌های انفجاری و جریان‌های گدازه‌ای فورانی داشته‌اند. تفتان یک آتشفشان چینه‌ای دو قله‌ای است که فعال‌ترین آتشفشان در منطقه محسوب می‌شود و گاه فعالیت شدید فومرولی گاز و بخار نشان می‌دهد. فوران تفتان در دوره کواترنری تاریخچه گسترده‌ای از فعالیت انفجاری قابل توجه محصولات دارد.
وی افزود: حجم زیادی از مواد آذرآواری (سنگ‌های خردشده‌ای هستند که در فوران‌های انفجاری آتشفشان‌ها به هوا پرتاب می‌شوند)، یک پهنه وسیع در پایه آتشفشان تشکیل می‌دهند که در شعاع بیش از ۳۰ کیلومتر گسترده شده‌اند. این نشان دهنده فوران‌های قدرتمند و انفجاری در گذشته است. وجود ایگنیمبریت‌ها (رسوبات حاصل از جریان‌های داغ و سریع خاکستر و گاز) و سایر رسوبات جریان آذرآواری، مانند برش‌ها و توف‌ها، به رویدادهای بسیار انفجاری، از جمله بهمن‌های خاکستر آتشفشانی درخشان اشاره دارد. تفتان در کنار فعالیت‌های انفجاری، جریان‌های گدازه نیز تولید کرده است. ترکیب مواد فورانی عمدتاً آندزیت و داسیت است. مخروط قله جدیدتر، با گدازه‌های آندزیتی ضخیم پوشیده شده است. رسوبات آذرآواری بازسازی شده، لاهار (جریان‌های گلی آتشفشانی) را در دامنه‌های آتشفشان تشکیل داده‌اند.
پژوهشگر با اشاره به اینکه جدیدترین مرحله فوران تفتان حدود ۷۰۰ هزار سال پیش رخ داده است، توضیح داد: جوان‌ترین سنگ‌های تعیین سن شده با رادیومتری تقریباً هفت هزار سال قدمت دارند. داده‌های ماهواره‌ای و مشاهدات میدانی اخیر با بالاآمدگی زمین در نزدیکی قله، نشان داده که این آتشفشان در حالت ناآرامی است. فعالیت مداوم دودخان‌ها که از فاصله دور قابل مشاهده است، نشانه روشنی از یک سیستم ماگمایی داغ و فعال در زیر سطح است. بنابراین آتشفشان فعال ولی خفته – دورمانت- است. به نظر می‌رسد تفتان فعالیت کواترنری شدیدتر و انفجاری‌تری داشته و رسوبات آذرآواری و ایگنیمبریت‌های گسترده‌ای تولید کرده است. این آتشفشان همچنان در حالت ناآرامی با فعالیت دودخان قوی و مداوم است.
وی در پاسخ به این سوال که در صورت فوران چه چیزی در انتظار مردم منطقه است و چه ابعادی خواهد داشت، گفت: در فوران جدید تفتان به دلیل سابقه فعالیت‌های انفجاری‌اش، جریان‌های آذرآواری احتمالاً بزرگترین خطر هستند. رسوبات حاصل از این بهمن‌های سریع و بسیار داغ خاکستر، سنگ و گاز تا بیش از ۳۰ کیلومتر از پایه آتشفشان امتداد دارند. هرگونه سکونتگاهی در این شعاع در معرض خطر شدید نابودی کامل قرار خواهد گرفت. شهرها و روستاهای مهم اطراف آتشفشان تفتان عموماً کم جمعیت هستند، خاش (مرکز شهرستان خاش) تا قله تفتان ۴۰ کیلومتر فاصله دارد و مهمترین و پرجمعیتترین سکونتگاه در جنوب تفتان و حدود ۶۰ هزار نفر جمعیت دارد.
زارع توضیح داد: نوک آباد در دامنه های جنوبی کوه تفتان نزدیکترین شهر به قله حدود ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر فاصله دارد و حدود ۱۰ هزار نفر جمعیت دارد. گزوییه روستایی است که از سکونتگاههای نزدیک به تفتان با فاصله حدود ۱۵ کیلومتر و تا بیش از هزار نفر جمعیت دارد. شهرستان میرجاوه در شرق تفتان و شهر میرجاوه با جمعیتی حدود ۱۰ هزار نفر در فاصله حدود ۸۰ کیلومتری از قله واقع شده است. برآورد کل جمعیت ساکن در شعاع ۴۰ کیلومتری تفتان: با در نظر گرفتن شهرهای خاش و نوک آباد و دهها روستای کوچک و بزرگ، جمعیت ساکن در این محدوده را می‌توان حدود ۱۰۰ هزار نفر تخمین زد.
پژوهشگر ادامه داد: همواره خروج دود و گازهای گوگردی از دهانه تفتان ادامه خواهد داشت. لاهارها (جریان‌های گل آتشفشانی) جریان‌های گل سریعی هستند که می‌توانند در دره‌ها و بستر رودخانه‌ها حرکت کنند و روستاها و زیرساخت‌ها را در فاصله بسیار دور از مجاورت آتشفشان دفن کنند. ریزش خاکستر با یک فوران انفجاری بزرگ، منطقه وسیعی را می‌پوشاند. این می‌تواند باعث ریزش سقف‌ها، آلودگی منابع آب، نابودی محصولات کشاورزی و ایجاد مشکلات تنفسی جدی برای مردم و دام‌ها شود. جریان‌های گدازه هرگونه خانه، جاده و زمین کشاورزی را در مسیر خود تخریب می‌کنند.
پژوهشگر درباره بالا آمدن ۹ سانتی‌متری زمین توضیح داد: مشاهده بالاآمدگی ۹ سانتی‌متری در قله آتشفشان تفتان بین سال‌های ۱۴۰۲-۱۴۰۳ نشانه‌ای مهم از ناآرامی‌های آتشفشانی است و به فعالیت‌هایی که در زیر سطح زمین در حال وقوع است اشاره دارد. رایج‌ترین و محتمل‌ترین توضیح برای بالاآمدگی (اصطلاح علمی: تورم) در یک آتشفشان، نفوذ ماگما به یک محفظه‌ی کم ژرفا در زیر قله است. سنگ مذاب (ماگما) از اعماق پوسته زمین با فشار به سمت بالا حرکت می‌کند و در مخزنی در چند کیلومتری زیر آتشفشان جمع می‌شود. با پر شدن و فشار محفظه ماگما، زمین بالای آن به سمت بالا هل داده می‌شود و باعث برآمدگی قله می‌شود. البته این موضوع الزاما فوران را موجب نمی شود، اما به این معنی است که آتشفشان در حال "تجدید قوا" است و شبکه ارتباطی کانالهای آتشفشانی در حال افزایش فشار است.
وی افزود: البته این بالاآمدگی می‌تواند تحت تأثیر چند فرآیند دیگر باشد. فشار یک سیستم هیدروترمال بیشترین احتمال است. آتشفشان‌ها دارای سامانه پیچیده‌ای از آب و بخار فوق داغ هستند. اگر این سامانه بسته شود افزایش فشار از پایین می‌تواند باعث تورم زمین شود بدون اینکه لزوماً ماگمای تازه در آن دخیل باشد. این امر نیز می‌تواند خطرناک باشد، زیرا می‌تواند منجر به انفجارهای فریاتیک - ناشی از بخار- شود.
زارع توضیح داد: آتشفشان تفتان در منطقه‌ای از نظر زمینساختی فعال و پیچیده با تغییرات در تنش زمینساختی گاهی اوقات می‌تواند به تغییر شکل زمین در مراکز آتشفشانی تبدیل شود. همین ناحیه در ۲۹ آبان ۱۴۰۲ با زمینلرزه ای با بزرگای ۴.۶ نیز لرزید . این داده‌های جدید از بالاآمدگی، تأیید می‌کند که تفتان به معنای واقعی کلمه یک آتشفشان "فعال" است. سامانه های داخلی آن پویا و در حال تغییر هستند. خود بالاآمدگی نشانه روشنی از ناآرامی است.
استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی درخصوص تاریخچه فعالیت تفتان گفت: در تاریخچه تفتان فوران‌ها در سال‌های ۱۹۰۲، ۱۹۷۰ و ۱۹۹۳ ثبت شده‌اند. گزارشی هم از انتشار دود در سال ۱۸۷۷ وجود دارد که ممکن است ابرها را نسبت به فعالیت‌های آتشفشانی اشتباه گرفته باشد. در سال ۱۹۱۴، آتشفشان به‌عنوان «برخاستن ابرهای دودزا» توصیف شد. پژوهش‌های قبلی نگارنده نشان می‌دهد که این فوران‌ها با فعالیت زلزله همراه بود. در فوران سال ۱۹۰۲، دود شدید و درخشش شبانه‌روی آتشفشان مشاهده شده و فوران در سال ۱۹۹۳ شامل یک جریان گدازه‌ای به طول ۶۰ متر گزارش شده است. البته ممکن است جریانی از گوگرد مذاب در سال ۱۳۷۲ موجب تصور سرازیرشدن گدازه شده باشد.
وی افزود: آتشفشان تفتان فعالیت فومرولی شدیدی را در دریچه‌هایی با دمای بالا در اطراف دهانه نشان می‌دهد. فومرول‌ها عمدتا در شرق و در لبه دهانه غربی، به صورت بازدم‌های گاز از سوی مردم محلی به نام «دود» شناخته می‌شود و به صورت ابرهای زرد مایل به سفید با بوی تند ظاهر می‌شوند. دریچه‌هایی که از آن بیرون می‌آیند، شکل ترک و شکاف دارند. ستون‌های دود - فومرول‌ها - بزرگ‌تر می‌توانند به قطر یک متر برسند. وقوع انفجارهای گرمابی از حضور سنگ‌های برش‌های ساخته‌شده آتشفشانی استنباط شده است. گزارش شده است که در سال ۱۸۹۷ بوی فومرول به قدری قوی بود که وقتی کسی نزدیک دریچه‌ها بود، تحمل آن ممکن نبود.
زارع توضیح داد: هفت دریچه بخار در ارتفاع سه‌هزارو ۷۰۰ متری صدای قابل شنیدن تولید می‌کرده‌اند و... . ستون‌های بخار آنها در فواصل ۱۶ تا ۲۴ کیلومتری قابل مشاهده بود. در سال ۱۹۹۹ یک سولفاتار به ابعاد ۱.۵ در ۵ متر یافت که به وسیله رسوبات خاک رس و گوگرد احاطه شده بود که شبیه یک کلاه برفی بود. سولفاتار یک عارضه گوگردی با فواره‌های بخار با دودهای گوگردی است. این نام از کلمه لاتین Sulpha terra، «سرزمین گوگرد» یا «زمین گوگرد» گرفته شده است. نام «تفتان» از این بازدم‌ها گرفته شده است که کوه را در حال سوختن جلوه می‌دهد. گوگرد به مقدار زیاد در گازهای فومرولی وجود دارد که حاوی آرسنیک نیز هستند؛ بنابراین این گازها بسیار اسیدی هستند. فومرول‌ها سنگ‌ها را تغییر داده‌اند و نوردهی‌های بسیار رنگارنگی به‌ویژه در جناح شرقی تفتان ایجاد کرده‌اند.
وی درخصوص تاثیر آتشفشان بر گسل‌ها ادامه داد: فعالیت بعدی تفتان با فعالیت بعدی گسلهای منطقه به ویژه گسلهای سراوان و زاهدان مرتبط خواهد بود. تفتان در دو منطقه ساختاری مهم (سیستان و مکران) با هندسه تقریباً عمود تحت تأثیر رژیم تنش اصلی ناشی از فرورانش پوسته اقیانوسی عمان در جهت شمال به زیر پوسته قاره‌ای ایران قرار دارند . شدیدترین زلزله‌ها در مناطق سراوان در سال‌های ۲۰۱۲ بزرگای ۷.۸ و در اثر جنبایی گسل فرورانش مکران رخ داد.
انتهای پیام /