به گزارش خبرنگارسیاسی خبرگزاری دانشجو ؛ طرح «تناسبی شدن انتخابات» که از زمان آغاز به کار مجلس یازدهم مسیر پرپیچ‌و‌خمی را طی می‌کرد، سرانجام در جلسه علنی ۲۳ مهرماه با کسب ۱۴۲ رأی موافق به تصویب رسید.
بر اساس این طرح، ایده‌ی برگزاری انتخابات به‌صورت تناسبی برای نخستین‌بار در انتخابات آتی شورای شهر تهران به مرحله اجرا خواهد رسید؛ پروسه برگزاری آزمایشی انتخابات به صورت تناسبی در کلان‌شهری مانند تهران هم فرصتی تازه است و هم می‌تواند چالش زا باشد
تفاوت عمده انتخابات تناسبی با شیوه‌ی فعلی در واژه‌ی «تناسب» خلاصه می‌شود؛ بدین معنا که در این نظام، احزاب به نسبت آرای کسب‌شده از سوی مردم، صاحب کرسی می‌شوند و شکست در صحنه انتخابات به معنای حذف کامل آنها از عرصه‌ی تصمیم‌گیری نخواهد بود.
به عبارتی، در انتخابات تناسبی برنده یا بازنده‌ی مطلق وجود ندارد. هر حزب به میزان پایگاه اجتماعی، حمایت مردمی و تلاش خود، شانس اثرگذاری در تصمیم‌ها را خواهد داشت؛ بنابراین هیچ جریانی وجود نخواهد داشت که سهمش از مشارکت در تصمیم‌سازی صفر باشد؛ امری که می‌تواند به معنای برقراری عدالت بیشتر و افزایش انگیزه در میان جریان‌های سیاسی باشد
انتخابات تناسبی فرصت یا چالش برای ایران؟
در حال حاضر روش انتخابات تناسبی در بسیاری از کشور‌ها اجرا می‌شود و تجربه این کشور‌ها نشان می‌دهد که اگر به درستی پیاده‌سازی شود، می‌تواند تجربه‌ای موفق و مفید برای ایران فراهم آورد. البته برگزاری انتخابات به شیوه تناسبی، همان‌قدر که می‌تواند زمینه‌ساز عدالت انتخاباتی و تقویت رقابت سالم باشد، همان‌قدر نیز می‌تواند با چالش‌های اجرایی جدی روبه‌رو شود. اساساً بازخورد سیاسی و اجتماعی این نوع انتخابات، کاملاً به نحوه برگزاری و کیفیت زیرساخت‌های آن وابسته است.
چالش احزاب شب انتخاباتی
یکی از محور‌های اصلی انتخابات تناسبی، تقویت نقش احزاب در عرصه سیاسی کشور است. این طرح می‌تواند عدالت انتخاباتی را افزایش دهد مشارکت را در آن بالا ببرد و مانع از سهم خواهی‌ها و مشکلات اینچنینی شود و عمده کسانی که با این طرح موافقند روی این موضوعات تاکید دارند به عنوان مثال جعفر قادری به عنوان یکی از متقاضیان این طرح معتقد است که زیر ساخت‌های اجرای این طرح کاملا فراهم شده و می‌گوید: «نظام انتخاباتی تناسبی نهایت عدالت است امروز در دنیا انتخابات، اکثریت یا تناسبی یا ترکیبی از هر دو است و ما هم باید به همان سمت حرکت کنیم»
در میان مدافعان طرح محمدصالح جوکار، رئیس کمیسیون شورا‌ها، هم نقطه نظر جالبی در باره تناسبی شدن انتخابات دارد و آن را گامی در راستای عادلانه‌تر شدن انتخابات می‌داند و در این باره می‌گوید: «در این مدل، فهرست‌های انتخاباتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند، زیرا رأی به فهرست‌ها تعیین‌کننده ترکیب شورا خواهد بود. البته نامزد‌های مستقل نیز اگر چهره‌های شناخته‌شده‌ای از سوی مردم باشند، همچنان شانس دارند.».
اما نگاهی به وضعیت احزاب در ایران نشان می‌دهد که این طرح به تنهایی نمی‌تواند در راستای بهبود انتخابات کافی باشد در ایران بیش از صد حزب وجود دارد، اما تنها حدود ده درصد ازآن‌ها فعالیت مؤثر دارند و بقیه حتی در حد نام هم اثر گزاری ندارند. حال این پرسش مطرح است که وقتی احزاب کارایی خاصی ندارند دقیقاً چه چیزی قرار است از طریق انتخابات تناسبی تقویت شود؟ علاوه بر این، مردم چگونه می‌توانند این احزاب را بشناسند و به آنها اعتماد کنند؟
این نقد از سوی منتقدان این طرح در مجلس هم مطرح شده است به عنوان مثال محمد رضا صباغیان نماینده مردم بافق در جلسه علنی مجلس با اشاره به همین موضوع می‌گوید: «همه ما با انتخابات تناسبی موافقیم به شرط آنکه احزاب قدرتمند داشته باشیم نه احزاب فصلی و شب امتحانی» +فیلم
تهران اولین میزبان انتخابات تناسبی
از آنجایی که این طرح برای اولین بار قرار است در انتخابات شورای شهر تهران اجرا شود نظر رییس این شورا هم می‌تواند جالب توجه باشد او معتقد است که گام برداشتن در راستای انتخابات حزبی باید انجام شود، اما معتقد است که اجرای آن برای انتخابات پیش رو کمی عجولانه و غیر منطقی است یکی از نقد‌های او در خصوص عملکرد احزاب است که می‌گوید: برخی مدافعان انتخابات تناسبی از تجربه و کارایی کشور‌های دیگر از برگزاری اینگونه انتخابات سخن می‌گویند، با اینکه تجربه کشور‌های مختلف نشان داده است که نظام‌های تناسبی زمانی کارآمدند که در بستر فرهنگ حزبی نهادینه، شفافیت مالی احزاب و آگاهی سیاسی بالا از سوی شهروندان اجرا شوند، انتخابات شورا‌ها باید همچنان بر پایه ارتباط مستقیم مردم بامنتخبین، کارآمدی محلی استوار باشد. مردم باید بدانند چه کسی را انتخاب و مطالبه دارند. تغییر نظام انتخاباتی بدون اصلاح ساختار حزبی و فرهنگی کشور، نه تنها اصلاح محسوب نمی‌شود، بلکه ممکن است اعتماد عمومی به شورا‌ها لطمه بزند
نکته مهم دیگر، نحوه برگزاری انتخابات به شیوه تمام الکترونیک است. با توجه به اینکه تجربه‌ای در این زمینه وجود ندارد و پروتکل‌های مشخصی تدوین نشده‌اند، نگرانی‌هایی درباره احتمال بروز مشکلات و حتی تقلب انتخاباتی مطرح است. علاوه بر این، روش تخصیص کرسی‌ها و محاسبات مربوط به آن نیز همچنان جای سوال دارد؛ البته مجلس توضیحاتی را برای رفع ابهامات این طرح ارائه کرده است
بسیاری از موافقان طرح تناسبی شدن انتخابات معتقدند که این مدل می‌تواند تجربه موفق کشور‌های اروپایی را برای ایران تداعی کند. این درست است، اما صرفاً تقلید از اروپا کافی نیست؛ شرط اصلی بهره‌مندی واقعی، تقویت نقش احزاب است.
در اروپا، احزاب شناسنامه‌ای مشخص دارند واز آغاز رقابت‌های انتخاباتی با هویتی مشخص وارد میدان می‌شوند، فهرست‌ها و برنامه‌ها به نام حزب شکل می‌گیرد و پس از انتخاب، عملکرد افراد منتخب به‌نام حزب ثبت می‌شود؛ نهایتاً حزب در قبال عملکرد نمایندگان خود باید پاسخگو باشد.
در ایران، اما اغلب تشکل‌ها تنها نزدیک انتخابات شکل می‌گیرند و پس از انتخاب افراد، هیچ سازوکار واقعی پاسخگویی وجود ندارد و با این اوصاف اگرچه نباید انتظار داشت در نخستین تجربه همه‌چیز بی‌نقص باشد و انتخابات تناسبی هنوز در مرحله آزمون و خطاست، اما در صورتی که نواقص آن رفع شود و به موازات آن عملکرد احزاب تقویت شود می‌تواند انقلابی در نظام انتخاباتی کشور باشد