تحریم‌ها یکی از ابزارهای مهم و رایج در روابط بین‌الملل است که دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی برای اعمال فشار سیاسی، اقتصادی یا امنیتی بر دیگر کشورها یا بازیگران غیردولتی از آن استفاده می‌کنند. هدف اصلی تحریم‌ها تغییر رفتار، سیاست یا تصمیمات یک دولت است، بدون آنکه نیازی به توسل مستقیم به جنگ یا زور نظامی باشد.
قدرت‌های بزرگ غالبا از تحریم‌ها برای وادار کردن کشورهای هدف جهت تغییر سیاست‌های خاصی استفاده می‌کنند یا با محدود کردن دسترسی کشور هدف به بازارهای جهانی، سیستم بانکی یا منابع مالی، هزینه اقتصادی تصمیمات آن کشورها را افزایش می‌دهند. در هر صورت تحریم‌ها یک ابزار هستند که باید مانع از جنگ‌ها شود، اما در جهان امروز، تحریم وسیله‌ای شده است که قدرت‌های بزرگ جهت تحت فشار قرار دادن ملت‌ها (حتی بیش از دولت‌ها) به کار می‌گیرند. واقعیت این است که گرچه هدف تحریم‌ها معمولا دولت‌ها هستند، اما در عمل این مردم عادی هستند که به دلیل تورم، کمبود دارو یا کاهش رفاه و... تحت ستم قرار می‌گیرند.
هدف از تحریم‌ها علیه ملت‌ها، فشار به آنها جهت حرکت‌های شورشی و انقلابی است. این در حالی است که براساس ماده ۲ بند ۷ منشور ملل متحد، تحریم کشورها نباید دخالت در امور داخلی آنها باشد یا موجب کمبود امکاناتی مانند دارو و مواد غذایی شود که خلاف موازین حقوق بشری سازمان ملل است. از نظر سازمان ملل تنها تحریم‌هایی که توسط شورای امنیت این سازمان بر اساس اصل هفتم منشور ملل متحد تعیین می‌شود، مشروعیت دارد و تحریم‌های یکجانبه کشورها مورد تایید نیست. اما واقعیت این است که تحریم‌های یکجانبه از سوی امریکا تاثیر و قدرتش بسیار بیشتر از سایر تحریم‌هاست.
در خصوص ایران اکنون ۳ تحریم وجود دارد: اولین آن تحریم‌های سازمان ملل است که براساس قطعنامه‌های بند هفتم منشور ملل متحد و در خصوص برنامه هسته‌ای ایران وضع و با برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ منتفی شد. این تحریم‌ها با مکانیسم ماشه دوباره فعال شد که البته این‌بار برخی کشورها مشروعیت آن را نپذیرفتند. دومین نوع تحریم، از سوی ایالات متحده امریکاست که از ۸ نوامبر ۱۹۷۹ به دلیل اشغال سفارت امریکا آغاز شد و در سال‌های بعد موضوعاتی همچون برنامه هسته‌ای ایران، حقوق بشر و... به آن اضافه شدند. از سال ۲۰۰۰ امریکا تحریم‌های هوشمند را اضافه کرد که بر اساس آن افراد و سازمان‌ها و نهادها به صورت مشخص مورد تحریم قرار گرفتند. سومین نوع تحریم کشورمان مربوط به اتحادیه اروپا و انگلیس است که از سال ۲۰۰۸ آغاز و شامل موضوعات مختلفی از جمله حقوق بشرو اقلیت‌های قومی و مذهبی، برنامه هسته‌ای، پهپادها و ... می‌شود.
در سال‌های اخیر تحریم‌ها علیه کشورمان دامنه بسیار گسترده یافته است به نحوی که هم مسائل مختلفی را در بر گرفته و هم شامل بسیاری از فعالیت‌های سیاسی و اقتصادی کشورمان می‌شود. سخت‌ترین این تحریم مربوط به مسائل مالی و بانکی است که صادرات و واردات کشورمان را تحت تاثیر قرار داده و حتی شامل حساب‌های بانکی ایرانیان مقیم خارج نیز شده است.
موضوع آنقدر سنگین است که گزارشگر ویژه سازمان ملل در سال ۲۰۲۲ آقای جاوید رحمان اعلام کرد: تحریم‌های یکجانبه ایالات متحده علیه ایران، در برخی موارد ممکن است مصداق مجازات جمعی و ناقض حقوق بشر بین‌الملل باشد. بسیاری از کشورها از جمله کشورهای عدم تعهد، چین، روسیه و... نیز به این نوع تحریم‌ها علیه ایران و کوبا رسما اعتراض کرده‌اند و آن را غیرقانونی می‌دانند. تحریم‌ها امروز ابزار خطرناکی هستند که می‌توانند برای ممانعت از قرارگیری یک کشور در مسیر توسعه و پیشرفت مورد استفاده قرار گیرند و آنها را به انزوا بکشانند.
برخورد با این تحریم‌ها نیز مهم است. اینکه دولت‌ها بتوانند بر سختی‌ها و مشکلات تحریم فائق آیند و مانع از سقوط پول خود و فروپاشی اقتصادشان شوند، یک مدیریت بحران قوی می‌طلبد. دولت‌ها باید در صحنه بین‌المللی به خطرات استفاده از این ابزار هشدار دهند و دیگر کشورها را نسبت به آن بیدار کنند، زیرا با سیاست قدرت‌های بزرگ هر موقع ممکن است که چنین ترفندی شامل آنها نیز شود. دعوای تعرفه‌ای ترامپ می‌تواند به نوعی بخشی از تحریم‌های آینده باشد که شامل همه کشورها شود و زنگ خطر نابودی اقتصاد جهانی و جزیره‌ای شدن کشورها را به همراه داشته باشد. منفک کردن تجارت جهانی با استفاده از تعرفه و تحریم، نتیجه مناسبی به همراه نخواهد داشت.
منبع: روزنامه اعتماد، ۲۹ مهر ۱۴۰۴