به گزارش خبرنگار ایرنا، برخورداری از سلامت و اتخاذ رفتار سالم یکی از ارکان اصلی پیشرفت هر جامعه ای به شمار می رود و در عصر حاضر با پیشرفت تکنولوژی، پیچیدگی های زندگی نوین هر روز چهره تازه ای به خود می گیرد، معنای بهداشت فردی و خانوادگی نیز فراتر از تعاریف سنتی آن است.

روزگاری برداشت همگانی از بهداشت فردی به معنای اقداماتی بود که برای پیشگیری از بیماری های عفونی و واگیردار انجام می شد اما با تغییرات مهمی که در چهره سلامت و بیماری پیش آمد در کنار کم تحرکی و چاقی، بیماری های عفونی و واگیردار جای خود را به بیماری های مزمن غیرواگیر دادند و در چنین شرایطی پیشگیری از بیماری ها، حیطه وسیعی را به خود اختصاص داد که «شیوه زندگی سالم» با تمام ابعاد و اجزای خود، هسته اصلی آن و لازمه پیشگیری از بیماری های ناتوان کننده کنونی و ارتقای سلامت همه گروه های سنی و جنسی است.

با وجود نقش حیاتی زنان در پویای خانواده و جامعه و آمارهای نگران کننده ای که از وضعیت سلامت این قشر پرتلاش و پرمسوولیت به گوش می رسد برای بررسی وضعیت سبک زندگی سالم در بین زنان میانسال با دکتر «مهتا سنگستانی» رییس گروه سلامت میانسالان و سالمندان معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی به گفت و گو نشستیم که مشروح آن را در زیر می خوانید:

ایرنا: مقدمه ای درباره سبک زندگی سالم و ضرورت آن بفرمایید؟

سنگستانی: هر فردی در زندگی روزمره خود از الگو یا طرح رفتاری و نظم مشخصی در کار، نحوه گذران اوقات فراغت و نوع تفریحات، مدل دینداری و نظام باورها، خواب و استراحت، روابط جنسی، نحوه و الگوی مصرف، تغذیه، تحرک، رابطه با محیط زیست، زندگی اجتماعی، نحوه روابط با افراد خانواده و خویشاوندان و همسایگان و دوستان پیروی می کند که شیوه زندگی او را تشکیل می دهد.

به عبارت دیگر سبک یا شیوه زندگی، نوعی انتخاب است از دیدگاه سلامت، وقتی انتخاب سبک زندگی در جهت دستیابی به مقاصد سلامتی فرد باشد سبک زندگی سالم نامیده می شود، یعنی از یک طرف انتخاب و تمرین عادت های خوب و سالم و بکار بستن آنها در تمام مراحل زندگی و از طرف دیگر دوری جستن از عادت های زیان بار و غیر سالم.

ایرنا: اجزای اصلی زندگی سالم چیست؟

سنگستانی: اجزای اصلی شیوه زندگی سالم شامل کنترل وزن و تغذیه صحیح، فعالیت جسمانی منظم و مستمر، پرهیز از مصرف دخانیات، مواد و الکل، یادگیری و بکارگیری مهارت های زندگی، خواب کافی و به موقع، رفتارهای مرتبط با رانندگی و پیشگیری از حوادث، اقدامات لازم برای پیشگیری یا تشخیص زودهنگام بیماری ها، مقابله با استرس و ارتقای سلامت روانی و انجام به موقع مراقبت های بهداشتی است.

نیمی از علل مرگ و میر با سبک زندگی در ارتباط است همچنین سبک زندگی نامناسب یکی از علل بیماری های مزمن مانند فشارخون بالا، دیابت، سرطان، ایدز، زخم معده و امثالهم است. رفتارهایی مانند رانندگی پرخطر، پُرخوری و تغذیه نامطلوب، روابط جنسی پرخطر و محافظت نشده، زندگی بی تحرک، استعمال دخانیات، مصرف مشروبات الکلی و مصرف مواد مخدر از عوامل اصلی ایجاد بسیاری از شرایط خاص بهداشتی و بیماری ها است.

در میان همه رفتارهای پرخطر، زندگی بدون تحرک یک مشکل بهداشت عمومی در دنیا است و به عنوان یک عامل خطر مستقل در بیماری های مزمن جسمی و روانی محسوب می شود.

ایرنا: درباره ضروت تغییر رفتار و اصلاح سبک زندگی بفرمایید؟

سنگستانی: رفتار، اعمال فرد را در بر می گیرد و پاسخی است که فرد به محرک ها یا موقعیت های مختلف می دهد تا در دنیای بیرون عملکرد داشته باشد. امروزه شیوه نادرست زندگی، از جمله بی تحرکی و زندگی ماشینی در کنار الگوی نامناسب تغذیه از مهمترین آسیب رسان ها برای سلامت افراد هستند.

سریع شدن چرخه زندگی روزمره افراد و مشکلات مربوطه، هر روز فشار و استرس زیادی به افراد وارد کرده و یک زندگی پراسترس و بی تحرک را رقم می زند مصرف دخانیات و سوءمصرف مواد و الکل نیز فرد را متحمل آسیب مضاعف می کند، که نیازمند اصلاح و تغییر رفتار است.

برای تغییر رفتار باید یک محرک وجود داشته باشد، فرد باید به این محرک واکنش نشان داده، آن را ارزیابی کند سپس بسنجد که آیا امکان تغییر رفتار وجود دارد و اگر بلی، برای تغییر، برنامه ریزی و زمان بندی کند. مثلاً فردی که عادت به مصرف زیاد نمک و غذاهای شور دارد و دچار پرفشاری خون شده است، بررسی می کند آیا مصرف نمک باعث بروز این مشکل شده است؟ آیا می تواند ذائقه خود را تغییر دهد و چاشنی های دیگری جایگزین نمک کند؟ در نهایت برای این تغییر برنامه ریزی کرده و سبک طبخ و مصرف غذای خود را تغییر می دهد.

به دلایل مختلف، کمتر از ۲۰ درصد افراد تمایل دارند رفتار خود را تغییر دهند مگر آنکه شرایط و لوازم و ابزارهای مناسب و موثر وجود داشته باشند.به دلایل مختلف، کمتر از ۲۰ درصد افراد تمایل دارند رفتار خود را تغییر دهند مگر آنکه شرایط و لوازم و ابزارهای مناسب و موثر وجود داشته باشند. اگرچه زنان و مردان مباحث مشترکی در امر سلامت دارند، اما زنان به دلیل شرایط طبیعی و فیزیولوژیک خود نیازمند توجه ویژه ای هستند.

همچنین به دلیل نقش پررنگ زنان به عنوان محور سلامت خانواده، لزوم این توجه دو چندان می شود به طور خلاصه، در شرایط حاضر، علیرغم نیاز افراد و جوامع به انتخاب رفتارهای سالم در جهت تامین، حفظ و ارتقای سلامتی؛ رفتار سالم، دیگر انتخاب اول آنان نیست و کمک به افراد و جوامع برای تغییر رفتارهای ناسالم و انتخاب و اتخاذ رفتارهای سالم بیش از پیش اهمیت دارد.

ایرنا: مهم‌ترین مشکلات پیش روی سلامت زنان میانسال در استان همدان چیست؟

سنگستانی: فعالیت بدنی نامطلوب، اضافه وزن، الگوی تغذیه نیازمند اصلاح و فشارخون بالا از جمله مشکلات فرا روی بانوان میانسال استان همدان است، بیش از سه میلیون مورد مرگ های دنیا در هر سال منتسب به فعالیت بدنی ناکافی است.

فعالیت بدنی نامطلوب، اضافه وزن، الگوی تغذیه نیازمند اصلاح و فشارخون بالا از جمله مشکلات فرا روی بانوان میانسال استان همدان است.نداشتن تحرک بدنی چهارمین عامل خطر مرگ و میر جهانی شناخته شده است و عامل خطر حدود یک چهارم سرطان ها، دیابت و بیماری ایسکمیک قلبی محسوب می شود. از طرف دیگر، فعالیت بدنی منظم نقش مؤثری در کاهش خطر بیماری های مزمن از قبیل قلبی- عروقی، دیابت نوع ۲، سندرم متابولیک، پرفشاری خون، سرطان ها بویژه سرطان روده و پستان داشته و سبب ارتقا سلامت روان، وضعیت اسکلتی- عضلانی، وضعیت خواب و کنترل وزن می شود.

تلاش برای اتخاذ سبک زندگی سالم نیازمند توانایی تغییر رفتارهای ناسالم و پرخطر است. تشویق به انجام فعالیت بدنی و سایر انتخاب های مربوط به نحوه زندگی سالم، مجموعه شرایطی را ایجاد می کند که بتوان از همه مزایای شیوه زندگی سالم در سطح فرد و جامعه بهره برد.

اصلاح سبک زندگی به مفهوم کلی خود می‌تواند یکی از بهترین راه‌های پیشگیری از بروز بیماری‌های مختلف روانی و جسمی در انسان باشد.

ایرنا: چند درصد از زنان فعالیت بدنی کافی ندارند یا اضافه وزن دارند؟

سنگستانی: بررسی های صورت گرفته از جمعیت زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی همدان نشان می دهد ۲۹.۲ درصد چاق هستند همچنین ۴۳.۴ درصد اضافه وزن و ۵۱.۵ درصد چاقی شکمی دارند.

همچنین ۵۵.۹ درصد فعالیت بدنی نامطلوب دارند و الگوی تغذیه ۳۴.۵ درصد از بانوان زیرپوشش دانشگاه علوم پزشکی همدان نیازمند اصلاح است و در نهایت ۱۳.۲ درصد با دارای کلسترول بالا هستند.

این آمار در مرکز استان (شهرستان همدان) شامل ۲۹.۳ درصد چاقی، ۴۴ درصد اضافه وزن، ۵۳.۲ درصد چاقی شکمی، ۶۴.۳ درصد فعالیت بدنی نامطلوب، ۲۹.۹ درصد الگوی تغذیه نیازمند اصلاح و ۱۳.۶ درصد کلسترول بالا، است.

ایرنا: معاونت بهداشتی برای ترویج سبک زندگی سالم در زنان چه برنامه‌هایی دارد؟

سنگستانی: این مجموعه برای ترویج فرهنگ سبک زندگی سالم برنامه هایی نظیر برگزاری کلاس های آموزشی شیوه زندگی سالم در همه خانه های بهداشت، پایگاه ها و مراکز خدمات جامع سلامت را دنبال کرده است.

همچنین انجام مراقبت های دوره ای و بررسی و ارزیابی الگوی تغذیه، ارزیابی میزان فعالیت بدنی، تن سنجی (اندازه گیری قد، وزن و دور کمر و محاسبه نمایه توده بدنی)، بررسی مصرف و مواجهه با مواد دخانی (دود دست اول، دوم و سوم)، بررسی وضعیت سلامت روان و تعیین مرحله تغییر رفتار صورت گرفته است.

انجام مشاوره توسط کارشناس تغذیه و سلامت روان و پزشک، درمان و ارجاع به سطوح تخصصی در صورت نیاز و پیگیری موارد دارای مشکل، برگزاری پویش (کمپین) سلامت بانوان ایرانی «سبا» در هفته آخر مهر و سلامت مردان ایرانی «سما» در هفته اول اسفند صورت گرفته است.

ایرنا: آیا برنامه غربالگری منظم مثل فشار خون، دیابت یا سرطان ها برای زنان میانسال انجام می‌شود؟ نتایج آن چیست؟

سنگستانی: بله، مراقبت‌های دوره ای به صورت منظم برای افرادی که دارای مشکل نیستند در فواصل سه ساله و یک ساله و برای افراد مشکل دار در فواصل کوتاه تر برحسب مورد هفتگی، ماهانه، سه و ۶ ماهه صورت می گیرد.

همچنین مراقبت های سلامت باروری و خدمات مامایی، خدمات دوره یائسگی و غربالگری سرطان پستان، دهانه رحم و روده بزرگ هم انجام می شود.

داده های آماری سال گذشته در زمینه پوشش خدمات زنان میانسال زیر پوشش دانشگاه نشان می دهد ۲۰.۷ درصد بانوان غربالگری سرطان پستان و ۲۰.۱ درصد غربالگری سرطان دهانه رحم شدند همچنین خدمات سلامت باروری به ۱۸.۵ درصد و خدمات یائسگی به ۲۴.۹ درصد ارائه شد.

ایرنا: چه آموزش‌هایی در مراکز جامع سلامت برای زنان ارائه می‌شود؟ میزان استقبال چگونه است؟

سنگستانی: شیوه زندگی سالم شامل تغذیه صحیح، فعالیت بدنی مطلوب، پیشگیری و ترک مصرف دخانیات و مواد مخدر و خواب کافی، مهارتهای زندگی، پیشگیری و کنترل بیماری هایی از قبیل فشارخون بالا، قلبی عروقی، دیابت، بیماریهای آمیزشی و ایدز، سل، سرطان ها و امثالهم آموزش داده می شود.

این آموزش ها به صورت چهره به چهره، فردی و گروهی است همچنین فرد از نظر قرارگیری در مرحله تغییر رفتار بررسی و بر اساس اینکه در چه مرحله ای از تغییر رفتار قرار دارد (پیش تفکر، تفکر، آمادگی، عمل و نگهداری) آموزش های لازم ارائه می شود.

بر اساس آمارهای موجود ۱۰۲ هزار و ۳۱۳ نفر از میانسالان معادل ۱۳.۳ درصد از افراد زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی همدان سال گذشته در کلاس های آموزش گروهی شرکت کردند.

ایرنا: زنان در عمل چه موانعی برای رعایت سبک زندگی سالم دارند؟

سنگستانی: آگاهی ناکافی، نگرش نامطلوب، عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و خانوادگی، عدم امکان عمل به مسوولیت‌های متعدد بویژه در زنان شاغل و غفلت از سلامت خود و محدودیت زمان از موانع پیش روی زنان میانسال است که برای رفع این موانع چند علیتی، نیاز به اقدامات چند بعدی با مشارکت جمعی دستگاه ها، سازمان ها است.