زهرا وجدانی: در دهه‌های اخیر نگاه بشر به کیهان از مرز‌های رصدخانه‌های دولتی فراتر رفته و وارد مرحله‌ای تازه از اخترشناسی خصوصی و داده‌محور شده است. با رشد فناوری‌های ماهواره‌ای کوچک، هوش مصنوعی و ابزار‌های کم‌هزینه رصد فضایی، شرکت‌های خصوصی اکنون در حال ایفای نقشی تعیین‌کننده در پروژه‌هایی هستند که تا چندی پیش تنها در اختیار آژانس‌های بزرگ فضایی بود. این روند نقطه آغاز دوران نوینی از اکتشافات علمی و تجاری در فضا به شمار می‌آید؛ دورانی که در آن پژوهشگران می‌توانند بدون وابستگی کامل به نهاد‌های دولتی به داده‌های نجومی با کیفیت بالا دسترسی داشته باشند.

تلسکوپ فضایی ماوو (Mauve) به عنوان نخستین تلسکوپ تجاری اعماق فضا، ماموریتی جسورانه را آغاز می‌کند تا با رصد تابش‌های فرابنفش ستارگان، امکان شناسایی آنهایی را که ممکن است میزبان سیارات زیست‌پذیر باشند، فراهم کند. این پروژه به ابتکار شرکت نوپای Blue Skies Space در لندن طراحی شده و قرار است در مأموریت Transporter-۱۵ شرکت اسپیس‌ایکس در نوامبر ۲۰۲۵ به فضا پرتاب شود.

در این گزارش به بررسی جزئیات علمی و فنی این تلسکوپ، اهداف مأموریت ماوو، جایگاه آن در تحول اخترشناسی خصوصی، مدل اقتصادی مبتکرانه شرکت توسعه‌دهنده و تأثیرات احتمالی آن بر آینده پژوهش‌های سیاره‌ای خواهیم پرداخت.

ستارگان طوفانی و تهدید حیات در جهان‌های دیگر

مانند خورشید بسیاری از ستارگان دیگر نیز دارای لکه‌های خورشیدی هستند؛ مناطقی تاریک و مغناطیسی که منبع فوران‌های نیرومند تابش پرانرژی‌اند. هر فوران موجی از ذرات باردار را در فضا پراکنده می‌کند. هنگامی که چنین امواجی به زمین می‌رسند، پرتو‌های اشعه X و فرابنفش شدید (EUV) باعث اختلال در ارتباطات رادیویی و سامانه‌های ناوبری ماهواره‌ای می‌شوند و حتی لایه یونوسفر زمین را دچار آشفتگی می‌کنند.

با این حال خورشید در مقایسه با بسیاری از ستارگان دیگر، نسبتا آرام است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد ستارگان مشابه خورشید در جهان ممکن است به‌مراتب پرطوفان‌تر و بی‌ثبات‌تر باشند؛ به‌گونه‌ای که فوران‌های متوالی آنها محیط پیرامون را چنان با تابش می‌سوزاند که امکان شکل‌گیری یا پایداری حیات از بین می‌رود. تلسکوپ ماوو با هدف ردیابی و تحلیل رفتار صد‌ها ستاره در طول موج فرابنفش طراحی شده تا بتواند مشخص کند کدام ستارگان از نظر انرژی تابشی برای شکل‌گیری سیارات زیست‌پذیر مناسب‌ترند.

تلسکوپ کوچک با ماموریتی بزرگ

ماوو به‌رغم اندازه کوچک خود (تقریبا هم‌قد یک چمدان دستی) به ابزار علمی پیشرفته‌ای مجهز است. این تلسکوپ دارای یک طیف‌سنج فرابنفش تجاری اصلاح‌شده است که توانایی رصد و ثبت دقیق فوران‌های ستاره‌ای را دارد. به گفته مارسل تسنیی (Marcell Tessenyi)، بنیان‌گذار و مدیرعامل Blue Skies Space، این ابزار به اخترشناسان کمک می‌کند تا الگو‌های رفتاری ستارگان هنگام انتشار مقادیر عظیم انرژی را درک کنند و تأثیر آن بر سیارات مجاور را بسنجند.

او می‌گوید: با ماوو می‌توانیم تشخیص دهیم کدام ستارگان محیطی آسیب‌زا برای حیات دارند و کدام‌یک محیطی پایدار و قابل‌زیست ایجاد می‌کنند.

پر کردن خلأ رصد‌های فرابنفش پس از دهه‌ها

آخرین ماموریت اختصاصی برای مطالعه نور فرابنفش ستارگان، کاوشگر بین‌المللی فرابنفش (IUE) بود که در سال ۱۹۹۶ پایان یافت. از آن زمان تاکنون، تنها تلسکوپ فضایی هابل (Hubble) قادر به انجام چنین رصد‌هایی بوده است، اما زمان مشاهده در آن به‌شدت محدود است؛ زیرا صد‌ها گروه علمی در سراسر جهان برای استفاده از این تلسکوپ رقابت می‌کنند.

با توجه به افزایش علاقه جهانی به پژوهش در زمینه سیارات فراخورشیدی (Exoplanets)، شرکت Blue Skies Space تصمیم گرفت با راه‌اندازی تلسکوپی کوچک و کم‌هزینه، این کمبود را جبران کند و داده‌های به‌دست‌آمده را از طریق مدل اشتراک سالانه (Subscription Model) در اختیار مراکز علمی سراسر جهان قرار دهد. این مدل تجاری نوآورانه، به پژوهشگران امکان می‌دهد بدون نیاز به انتظار برای تخصیص زمان رصد از سوی نهاد‌های دولتی، داده‌های تازه و مستمر دریافت کنند.

آغاز عصر اخترشناسی خصوصی

به گفته تسنیی اگرچه آژانس‌های فضایی مأموریت‌های فوق‌العاده‌ای برای ساخت تلسکوپ‌های عظیم انجام می‌دهند، اما توسعه و بهره‌برداری از این پروژه‌ها سال‌ها به طول می‌انجامد. او معتقد است که همه تحقیقات علمی به تلسکوپ‌هایی به اندازه هابل یا جیمز وب نیاز ندارند: «برخی از پژوهش‌ها را می‌توان با ماهواره‌های کوچک‌تر و ساده‌تر انجام داد، به‌ویژه زمانی که هدف، گردآوری داده‌های گسترده و بلندمدت باشد.»

بنابراین ماوو با هزینه‌ای بسیار کمتر و در مدت کمتر از سه سال ساخته شد. این مأموریت را می‌توان نقطه آغازی برای رویکرد نوین به اخترشناسی فضایی خصوصی دانست؛ رویکردی که مشابه تحول رخ‌داده در صنعت پایش زمین (Earth Imaging) است، جایی که شرکت‌های خصوصی با ماهواره‌های کم‌هزینه و پرشمار، بازار داده‌های فضایی را متحول کردند.

از ماوو تا توینکل

به گزارش space، ماوو نخستین ماهواره‌ای است که Blue Skies Space به فضا می‌فرستد، اما پروژه دوم این شرکت با نام توینکل (Twinkle) پیش از آن طراحی شده است و قرار است تا پایان این دهه پرتاب شود.
توینکل ماهواره‌ای بزرگ‌تر با جرم حدود ۱۵۰ کیلوگرم (۳۳۰ پوند) و مجه ز به تلسکوپ ۱۸ اینچی (۴۵ سانتی‌متری) است. ماموریت اصلی آن بررسی ترکیب شیمیایی جو سیارات فراخورشیدی نزدیک است. داده‌های ماوو به دانشمندان کمک خواهد کرد تا منظومه‌های ستاره‌ای مناسب‌تر را برای رصد دقیق‌تر توسط توینکل انتخاب کنند. به بیان دیگر، ماوو نقش غربالگر اولیه را ایفا می‌کند تا مأموریت‌های بعدی بتوانند روی اهداف با بیشترین پتانسیل تمرکز کنند.

استقبال جهانی از مدل داده‌محور Blue Skies Space

با وجود تردید‌های اولیه جامعه علمی نسبت به امکان‌پذیری چنین ماموریت‌هایی در قالب بخش خصوصی، پروژه‌های Blue Skies Space با استقبال چشمگیری روبه‌رو شده‌اند. تاکنون ۱۹ دانشگاه و مؤسسه علمی از سراسر جهان برای دریافت داده‌های ماوو ثبت‌نام کرده‌اند و انتظار می‌رود از اوایل سال آینده میلادی، جریان داده‌ها به زمین آغاز شود.

این استقبال نشان می‌دهد که مدل اقتصادی جدید، می‌تواند شکاف میان پژوهشگران و داده‌های نجومی به‌روز را کاهش دهد. در واقع، Blue Skies Space با این اقدام گامی در جهت دموکراتیزه‌کردن داده‌های فضایی علمی برداشته است؛ موضوعی که می‌تواند آینده پژوهش‌های اخترفیزیکی را متحول کند.

مدار و چشم‌انداز آینده ماوو

ماوو پس از پرتاب در مدار ۳۱۰ مایلی (۵۰۰ کیلومتری) زمین قرار خواهد گرفت و دست‌کم سه سال به فعالیت خود ادامه می‌دهد. در صورت موفقیت مأموریت، این شرکت قصد دارد ناوگانی از ماهواره‌های مشابه ایجاد کند.

هم‌اکنون نیز طراحی مفهومی نسخه پیشرفته‌تر آن با نام Mauve+ آغاز شده است؛ تلسکوپی قدرتمندتر برای رصد دقیق‌تر تابش‌های فرابنفش ستارگان.

تسنیی درباره مدل مالی پروژه توضیح می‌دهد: ما هزینه ساخت و پرتاب ماهواره‌ها را در ابتدا تأمین می‌کنیم، سپس داده‌ها را در دسترس کاربران قرار می‌دهیم و به‌تدریج هزینه‌ها از طریق اشتراک سالانه بازیابی می‌شود. در صورت سودآوری درآمد اضافی صرف توسعه ماهواره‌های بعدی خواهد شد.

تاثیر ماوو بر آینده اخترشناسی

اگر مأموریت ماوو با موفقیت انجام شود، می‌تواند آغازگر تحول بزرگی در مدل انجام تحقیقات فضایی باشد. تاکنون بیشتر پروژه‌های علمی فضایی به بودجه‌های دولتی و فرآیند‌های طولانی وابسته بوده‌اند، اما مدل Blue Skies Space می‌تواند به الگویی جدید برای پژوهش‌های مستقل و سریع‌تر بدل شود.
در این مدل به جای انتظار چندساله برای راه‌اندازی تلسکوپ‌های ملی، شرکت‌های خصوصی می‌توانند با تکیه بر فناوری‌های ارزان‌تر و بهینه، نیاز‌های علمی جامعه جهانی را تامین کنند. چنین تغییر رویکردی مسیر تازه‌ای برای توسعه همکاری میان بخش خصوصی و دانشگاهی در حوزه فضا باز می‌کند.

نقطه عطفی در اخترشناسی تجاری

تلسکوپ ماوو را می‌توان نخستین گام جدی بشر در خصوصی‌سازی پژوهش‌های اعماق فضا دانست. این ماموریت با هدف مطالعه رفتار ستارگان فعال و تاثیر تابش آنها بر امکان زیست‌پذیری سیارات اطراف، نه‌تنها می‌تواند به فهم بهتر منشا حیات در کیهان کمک کند بلکه الگویی نو از همکاری علمی، فناوری و اقتصادی را ارائه می‌دهد.

ماوو با طراحی کوچک، چابک و هدفی مشخص، فصل تازه‌ای از پژوهش‌های فضایی را آغاز کرده است؛ فصلی که در آن داده‌های علمی از انحصار خارج شده و به دارایی مشترک جامعه پژوهشی جهانی بدل می‌شوند.

این ماموریت نه تنها به فهم عمیق‌تر رفتار ستارگان و امکان زیست‌پذیری سیارات پیرامون آنها کمک می‌کند، بلکه الگوی تازه‌ای از حکمرانی علمی و اقتصادی در فضا را معرفی می‌کند؛ الگویی مبتنی بر همکاری دانشگاه‌ها، شرکت‌های خصوصی و پژوهشگران مستقل. چنین مدلی می‌تواند در آینده زیرساخت پژوهش‌های فضایی را متحول سازد و فرصت‌های علمی را به‌جای تمرکز در چند مرکز بزرگ، در میان جامعه جهانی توزیع کند.

در حالی‌که پروژه‌های بزرگ دولتی همچون جیمز وب به کاوش اعماق کیهان می‌پردازند، ماوو با نگاهی کاربردی‌تر و چابک‌تر به دنبال پاسخ به پرسشی بنیادین است: کدام ستارگان در جهان، شرایطی دارند که بتوانند خانه‌ای برای حیات باشند؟

انتهای پیام/