به گزارش خبرنگار دانش و فناوری خبرگزاری دانشجو، در سال‌های اخیر، دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور شاهد برگزاری همایش‌ها و کنفرانس‌های ملی و بین‌المللی بوده‌اند. این فضا‌ها معمولاً فرصتی طلایی برای تبادل دانش، گفت‌و‌گو با پژوهشگران خارجی و معرفی دستاورد‌های علمی ایران هستند. اما در پشت این صحنه‌های پرهیاهو، نکته‌ای تلخ و تکراری به چشم می‌آید؛ بی‌توجهی به زبان رسمی کشور در این رویدادها، گاهی حتی در حضور مهمانان خارجی که با احترام به زبان خود سخن می‌گویند.
در دومین همایش بین‌المللی «قوای محرکه نوین» در دانشگاه علم و صنعت. نماینده‌ای از چین بر روی صحنه ایستاده بود، سخنانش به زبان مادری او بیان می‌شد، و همه منتظر ترجمه‌ای به زبان فارسی بودند تا بتوانند با عمق کلام او ارتباط برقرار کنند. اما مترجمی که برای این مهم تعیین شده بود، تصمیم گرفت متن را به انگلیسی ترجمه کند. مخاطبان ایرانی، در میان هیاهوی همایش، با حس گنگی و بی‌اعتمادی به زبان و فرهنگ خود رو‌به‌رو شدند؛ تجربه‌ای که بیشتر شبیه به تماشای نمایشنامه‌ای ناتمام بود، جایی که بخش مهمی از داستان برای شما پنهان مانده است.
این تنها یک نمونه نبود. در سایر همایش‌ها نیز، واژگان انگلیسی گویی به مهمان ناخوانده‌ای در زبان فارسی بدل شده‌اند؛ واژگانی که فرهنگستان زبان و ادب فارسی پیش از این برای آن معادل فارسی تعیین کرده بود، اما کمتر مورد استفاده قرار گرفتند. در کنفرانس بین‌المللی سلولی تکوینی در دانشگاه خوارزمی، استاد خارجی مقاله خود را به انگلیسی ارائه کرد، و نبود مترجم فارسی، بسیاری از مخاطبان ایرانی را از دریافت کامل مطالب بازداشت. تصویری که از ایران در ذهن حاضرین شکل گرفت، نه به عنوان مرجع علمی معتبر، بلکه کشوری که در رعایت زبان ملی خود کوتاهی می‌کند، حک شد.
اما اهمیت زبان فارسی فراتر از یک الزام فرهنگی است؛ این مسئله با هویت ملی و اقتدار علمی ایران گره خورده است. رهبر معظم انقلاب اسلامی بیش از بیست بار در سخنرانی‌ها و بیانات خود بر جایگاه زبان فارسی تأکید کرده‌اند. کشور‌های دیگر، در برگزاری رویداد‌های بین‌المللی، به زبان رسمی خود احترام می‌گذارند و این رفتار، تنها نشان‌دهنده تفاوت نگاه نیست، بلکه بازتابی از غرب‌زدگی دانشگاهی و کم‌توجهی به هویت علمی و فرهنگی کشور است.
تحلیلگران و اهل فن بر این باورند که اگر ایران می‌خواهد در جهان به عنوان مرجعی علمی شناخته شود، باید زبان فارسی را در تمامی سطوح علمی و بین‌المللی حفظ کند؛ از ترجمه سخنرانی‌ها و اسناد گرفته تا استفاده از معادل‌های فارسی در ارائه‌ها و مقالات. احترام به زبان ملی، نه تنها نشانه هویت و قانون‌مداری است، بلکه بخش مهمی از تثبیت جایگاه علمی کشور در جهان محسوب می‌شود.
مرجعیت علمی؛ شاخص تأثیرگذاری و پیشگامی در توسعه مرز‌های دانش
در مقاله ارائه مدل مفهومی «مرجعیت علمی» براساس اندیشه و گفتار مقام معظم رهبری که در پاییز ۱۴۰۱ منتشر شد اصطلاح «مرجعیت علمی» اولین بار توسط مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان امام صادق (ع) در عید غدیر سال ۱۳۸۴ عنوان گردید.
مرجعیت علمی شکلی از قدرت نرم مشروع است که به واسطه فرادستی و سیادت در حوزه‌های علم و فناوری حاصل میگردد. پیشگامی در توسعه مرز‌های دانش و دارا بودن بیشترین سهم از فعالیتها، فرایند‌ها و محصوالت دانشی در یک رشته علمی از مصادیق بارز مرجعیت علمی محسوب میگردد. مرجعیت علمی به معنای تأثیرگذاری محوری بر جایگاه کنونی و شکلگیری وضعیت آینده یک رشته علمی میباشد. جایگاه مرجع علمی خاستگاه علم هنجار میباشد. سیاستگذاران حوزه علم و فناوری در هر دیسیپلین علمی مسئول حصول به جایگاه مرجعیت علمی در آن دیسیلین علمی است
دستیابی به « مرجعیت علم و فناوری » در بیانات مقام معظم رهبری، اسناد بالادستی نظام و سیاست‌های کلان کشور در حوزه علم، فناوری و نوآوری به شکل‌های مختلف اشاره شده است. به نظر میرسد رسیدن به چنین جایگاهی بدون مداقّه کافی بر مفاهیم، ابعاد و کارکرد‌های آن، میسر نگردد؛ مضافاً کلیدواژه علمی « مرجعیت علمی » نخستین بار توسط مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان و اساتید دانشگاه امام صادق( ع ) در روز عید غدیر، ۲۹ دی ماه ۱۳۸۴ مطرح گردید که دیدگاه‌ها و تعابیر متعددی را در پی داشت. برخی از این دیدگاه‌ها عطف به ماسبق بوده و مرجعیت علمی را واژه‌ای دانسته که مصداق ها‌ی آن در ادوار مختلف تاریخ تمدن اسالمی- ایرانی اتفاق افتاده است.
مقام معظم رهبری از سال ۱۳۸۱ تاکنون بیش از بیست بار به مناسبت‌های گوناگون بر ضرورت برنامه ریزی برای دستیابی ایران به مرجعیت علمی و فناوری جهانی در بازه زمانی پنجاه ساله اشاره کرده است. وبگاه رسمی رهبر بیست و سه مورد از اشارات ایشان در باب تشریح و توضیح مفهوم مرجعیت علمی را از بیانات و سیاست‌های ابلاغی گردآوری نموده است که در شناسایی مؤلفه‌های ناظر بر مرجعیت علمی، مرجع اصلی پژوهش حاضر قرار گرفته است.
یکی از ملاحظات مهم و اساسی برای رسیدن به اهداف حقیقی و تحقق اهداف علمی یعنی کسب مرجعیت علمی در نظام مقدس جمهوری اسالمی، توجه اساسی و مستمر تدابیر و راهبرد‌های مقام معظم رهبری در زمینة کسب مرجعیت علمی و به فعلیت رساندن و تحقق بخشیدن مستمر به این مرجعیت است.
مرجعیت علمی و فناوری؛ راهبرد عزت ملی
مقام معظم رهبری در سال‌های اخیر بار‌ها تأکید کرده‌اند که دستیابی به مرجعیت علمی و فناوری، یکی از پایه‌های اصلی اقتدار ملی و استقلال حقیقی کشور است. ایشان مرجعیت علمی را نه‌تنها در تولید دانش، بلکه در هدایت جریان علم و فناوری جهانی می‌دانند و معتقدند ملت ایران باید از مصرف‌کننده علم، به تولیدکننده و صادرکننده اندیشه علمی تبدیل شود. تحقق این هدف، به گفته رهبر انقلاب، تنها با تکیه بر نخبگان، دانشگاه‌های پویا و نظام پژوهش‌محور ممکن است؛ جایی که علم به قدرت، ثروت و منزلت بین‌المللی منجر شود.
شکستن مرز‌های علم و نوآوری
رهبر انقلاب بار‌ها بر ضرورت «شکستن مرز‌های علم» تأکید کرده‌اند؛ یعنی عبور از سطح تقلید و ورود به عرصه نوآوری اصیل. ایشان در دیدار با نخبگان و اساتید دانشگاه‌ها تصریح کرده‌اند که ایران باید به نقطه‌ای برسد که دیگران در علوم نوین، به پژوهش‌های ایرانی استناد کنند. در نگاه ایشان، حرکت علمی نباید به تکرار نظریات غربی محدود شود، بلکه باید با شهامت، مرز‌های دانش بشری را گسترش دهد و در حوزه‌هایی، چون فناوری پیشرفته، علوم شناختی، انرژی و زیست‌فناوری پیشتاز باشد. چنین نگاهی، علم را به ابزاری برای تحقق تمدن نوین اسلامی تبدیل می‌کند.
جایگاه زبان فارسی در تمدن علمی
از منظر رهبر معظم انقلاب، «زبان فارسی» نه فقط یک ابزار ارتباطی، بلکه حامل فرهنگ، هویت و تفکر ایرانی ـ اسلامی است و می‌تواند بستری برای گسترش مرجعیت علمی کشور باشد. ایشان بار‌ها فرموده‌اند که گسترش زبان فارسی در جهان، به معنای گسترش اندیشه و نفوذ علمی ایران است. اگر علم و فناوری در بستر زبان فارسی شکوفا شود، این زبان همان جایگاهی را پیدا می‌کند که در دوران طلایی تمدن اسلامی داشت؛ زبانی که دانشمندان از خوارزمی و ابن‌سینا تا خواجه نصیر، با آن علوم را به جهان عرضه کردند. امروز نیز تقویت زبان فارسی در آموزش، پژوهش و تولید محتوا‌های علمی می‌تواند یکی از ستون‌های اصلی تحقق مرجعیت علمی و فرهنگی ایران باشد.
بی‌توجهی به زبان فارسی در همایش‌ها و کنفرانس‌های علمی، چالشی جدی در مسیر تحقق مرجعیت علمی و فناوری ایران است. تجربه‌های متعدد نشان می‌دهد که مترجمان و برگزارکنندگان گاهی از ترجمه به فارسی غفلت می‌کنند یا از معادل‌های انگلیسی به جای واژگان فارسی استفاده می‌کنند؛ امری که نه تنها فهم مخاطب داخلی را محدود می‌کند، بلکه تصویری نادرست از جایگاه علمی و فرهنگی کشور در ذهن جهانیان شکل می‌دهد. احترام به زبان ملی، حفظ هویت فرهنگی و تقویت انسجام علمی، از جمله الزامات اساسی برای ارتقای جایگاه ایران در عرصه جهانی است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی بار‌ها بر اهمیت زبان فارسی و دستیابی به مرجعیت علمی و فناوری تأکید کرده‌اند. این دیدگاه، نشان‌دهنده ارتباط مستقیم زبان، فرهنگ و علم با اقتدار ملی است. رعایت زبان رسمی کشور در همه سطوح علمی، از ترجمه سخنرانی‌ها و اسناد گرفته تا استفاده از واژگان فارسی در ارائه‌ها، نه تنها ابزار حفظ هویت و فرهنگ ملی است، بلکه بستری برای گسترش نفوذ علمی و تحقق جایگاه مرجعیت ایران در جهان محسوب می‌شود. همایش‌ها و کنفرانس‌ها می‌توانند علاوه بر انتقال دانش، سکویی برای نمایش اقتدار فرهنگی و هویتی کشور باشند، جایی که هر واژه فارسی، پلی میان اندیشه ایرانی و جهانیان ایجاد کند.