ورزش نه تنها ابزاری برای تندرستی جسم، بلکه راهکاری است برای تقویت ظرفیت‌های ذهنی و اجتماعی افراد. با توجه به اینکه دانش‌آموزان نزدیک به ۹ماه از سال و ساعات زیادی از روز را در مدرسه سپری می‌کنند، نقش مدارس در تأمین فعالیت بدنی منظم و هدفمند آنان انکارناپذیر است.
اما در شرایطی که زندگی آپارتمان‌نشینی و جذابیت‌های دنیای دیجیتال، فرصت تحرک و بازی را از دانش‌آموزان گرفته، زنگ ورزش می‌تواند عاملی مؤثر برای جبران این کم‌تحرکی باشد. هرچند ورزش در مدارس، خود با چالش‌های بزرگی روبه‌رو است که غلبه بر آن‌ها نیازمند عزمی جدی و برنامه‌ریزی دقیق است.
گفت‌وگوی قدس با محمد جعفری، معاون تربیت بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش که به مناسبت هفته تربیت بدنی انجام شده است به مهم‌ترین چالش‌ها و دغدغه‌های ورزش دانش‌آموزی و برنامه‌ها و اقدامات این وزارتخانه برای برون‌رفت از آن‌ها اختصاص دارد.
یکی از دغدغه‌های ورزش در برخی مدارس این است دانش‌آموزان را در زنگ ورزش وادار به آموختن دروس دیگر می‌کنند. از سوی دیگر، انگیزه لازم برای ورزش کردن به دانش‌آموزان داده نمی‌شود، به‌طوری که دانش‌آموزان معمولاً بازی‌های اینترنتی را به تحرک‌های بدنی ترجیح می‌دهند. آیا برنامه‌ای برای رفع این مشکلات دارید به‌گونه‌ای که دانش‌آموزان حتی زمانی که به خانه می‌روند بخشی از وقتشان را به انجام فعالیت‌های بدنی اختصاص دهند؟
درخصوص این موضوع داریم تلاش می‌کنیم روز به روز جایگاه ورزش و فعالیت بدنی به عنوان یک کلیدواژه توسعه پایدار، به یک گفتمان تبدیل شود؛ چون این موضوع با موضوعات دیگر مثل تندرستی، نشاط، شادابی، اراده و انگیزه گره خورده است و تأثیر بسیار عمیق و شگرفی بر ابعاد جسمانی، روحی و روانی دانش‌آموزان و جامعه دارد. نکته‌ای هم که شما اشاره کردید قابل‌تأمل است. ضمن اینکه در دستورالعمل اجرا و ارزشیابی درس تربیت بدنی نیز تأکید شده به هیچ عنوان کلاس‌های درس تربیت بدنی نباید حذف شوند و حتماً باید در جدول برنامه درسی باشند. این یک قانون است و اگر خدای نکرده مدیر آموزشگاهی چنین کاری را انجام دهد یعنی حق دانش‌آموزان را تضییع کرده است که موضوع باید از مسیرهای قانونی پیگیری شود. در چنین حالتی ابتدا سفارش به خودداری از این کار غیرقانونی می‌کنیم و بعد هم تذکر می‌دهیم و پیگیری قانونی می‌کنیم.
یکی از انتقادهایی که همواره به آموزش و پرورش وارد شده، به‌کارگیری افراد غیرمتخصص به عنوان معلم یا دبیر ورزش در مدارس است. برای رفع این مشکل چه برنامه مشخصی دارید؟
از سال ۱۳۸۹ معلم تربیت بدنی وارد مدارس ابتدایی شد. یعنی اگرچه ۱۵هزار و ۷۵۰ معلم تربیت بدنی کمبود داریم که برای جبران آن هر سال از طریق ماده ۲۸ آموزش و پرورش، سهمیه دانشگاه فرهنگیان و همچنین حق‌التدریس اقدام می‌کنیم تا این مشکل برطرف شود؛ اما رویکرد و اولویت اصلی ما در آموزش تربیت بدنی به دانش‌آموزان، تخصصی است. به عبارت دیگر اگر زمانی برای زنگ ورزش از معلمان غیرتخصصی استفاده می‌شد اما از سال گذشته در راستای کیفیت‌بخشی به ورزش دانش‌آموزی، به‌کارگیری افراد متخصص را در تربیت بدنی برای آموزش در دستور کار قرار دادیم، به‌طوری که در اتاق وضعیت، این موضوع را تعیین تکلیف کردیم و از افرادی که رشته تخصصی‌شان تربیت بدنی یا سلامت بوده خواسته‌ایم به این بخش بروند و به بقیه هم گفته‌ایم به بخش‌های تخصصی خودشان بروند.
قرار بود از سال گذشته طرح آموزش یک مهارت ورزشی در هر پایه تحصیلی پس از یک وقفه ۱۰ساله بار دیگر پیاده شود؛ آیا این طرح در مدارس اجرا می‌شود؟
این طرح ملی وارد برنامه درسی شده و الان آموزش رشته ژیمناستیک در پایه دوم، آموزش شنا در پایه سوم، طناب‌زنی در پایه چهارم، تنیس روی میز در پایه پنجم، دوومیدانی در پایه ششم و... جزو برنامه درسی است. البته متولی برنامه درسی، سازمان پژوهش و شورای عالی آموزش و پرورش هستند و یک‌سری از دروس و سرفصل‌ها الزامی و یک‌سری هم اختیاری هستند که حالا گاهی با توجه به اعتباراتی که به استان‌ها ابلاغ می‌شود، رشته‌های مورد نظر آموزش داده می‌شوند. با وجود این، تأکید من در بحث مهارت‌آموزی برای دوره ابتدایی آموزش رشته‌های تنیس روی میز، دوومیدانی، طناب‌زنی و فوتسال و برای دوره متوسط اول و دوم هم آموزش رشته‌های بسکتبال و والیبال است.
سال‌هاست کارشناسان از ضرورت افزایش ساعات زنگ ورزش مدارس می‌گویند. نگاه وزارت آموزش و پرورش به این قضیه چگونه است و در صورت تأیید این نگاه چه برنامه مشخصی برای تحقق این هدف دارید؟
ما معتقدیم ساعت درس تربیت‌بدنی باید افزایش پیدا کند. البته برای اینکه افزایش ساعت زنگ ورزش الزامی است یا نه، مطالعه‌ای تطبیقی از ساعت درس سایر کشورها انجام داده‌ایم و سپس با استناد به نتیجه آن، نامه‌ای به سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به عنوان متولی برنامه درسی و تولید محتوای آموزش و پرورش ارسال کرده‌ایم که ان‌شاءالله در کنار تحول در برنامه درسی، دو زنگ نیم ساعته- در مجموع یک ساعت- به منظور ارتقای فعالیت‌های حرکتی دانش‌آموزان افزوده خواهد شد که محتوای آن هم تولید شده است.
پیش‌تر اشاره کرده بودید ۱/۳۰ درصد دانش‌آموزان کشور دارای اضافه وزن هستند. از سوی دیگر به باور بعضی از کارشناسان حوزه سلامت حدود ۲۵درصد دانش‌آموزان ما دچار ناهنجاری‌های عضلانی-اسکلتی هستند؛ پرسش این است چرا با وجود تلاش‌های صورت گرفته از سوی وزارت آموزش و پرورش شاهد کاهش این آمارها نیستیم؟
چاقی موضوعی فراگیر است. دانش‌آموز تنها پنج ساعت از هر شبانه‌روز را در اختیار آموزش و پرورش قرار دارد و ۱۹ ساعت دیگر در اختیار خانواده و جامعه است و آن‌ها هم باید نقش‌های خود را به‌درستی ایفا کنند تا کار به‌خوبی پیش برود. به هرحال ما در این پنج ساعت تلاش خود را برای سلامت دانش‌آموزان می‌کنیم. مثلاً در زمینه پیشگیری از ناهنجاری‌های اسکلتی، با رویکرد اصلاح ناهنجاری‌های قامتی، ارتقای سواد حرکتی و مدیریت وضعیت سلامت در استان‌ها اقدام به ایجاد ۳۲کانون تندرستی کرده‌ایم که با تعیین اعتبار برای همه آن‌ها ارائه آموزش‌های لازم به دانش‌آموزان از سوی همکاران در حال انجام است. علاوه بر این تا پایان برنامه هفتم توسعه، هر کدام از مناطق آموزش و پرورش دارای کانون تندرستی خواهند شد.
به اذعان کارشناسان و حتی مسئولان حوزه آموزش و پرورش، ورزش دانش‌آموزی ما آن‌گونه که باید رشد و توسعه پیدا نکرده است، به نظر شما این موضوع ریشه در چه عوامل عمده‌ای دارد؟
عوامل مختلفی در این خصوص دخالت دارند. به هرحال اگر برای شاخص‌های رشد و توسعه مثل منابع انسانی، فضا، تجهیزات و محتوای آموزشی برنامه نداشته باشیم، هر کدام از این‌ها می‌توانند مانع رشد و توسعه ورزش دانش‌آموزی شوند. ضمن اینکه برای توسعه ورزش دانش‌آموزی باید همه دستگاه‌ها به آموزش‌وپرورش کمک کنند، چون معتقدم ورزش دانش‌آموزی یا تربیتی، پایه و اساس ورزش همگانی و قهرمانی است.
آیا فدراسیون ورزش دانش‌آموزی از سوی سایر فدراسیون‌های ورزشی حمایت مالی هم می‌شود؟
ما از سوی وزارت ورزش و جوانان، کمیته ملی المپیک و وزارت آموزش و پرورش کمک‌هایی دریافت کرده‌ایم . فدراسیون‌های دیگر هم از لحاظ منابع انسانی و یا حتی در اعزام‌های دانش‌آموزان به مسابقات به ما کمک کرده‌اند اما تاکنون از آن‌ها کمک مالی دریافت نکرده‌ایم و همه خدماتی که به دانش‌آموزان داده‌ایم در راستای اعتبارات بوده است. ضمن اینکه واحد بازاریاب را در فدراسیون ورزش دانش‌آموزی فعال کرده‌ایم که ان‌شاءالله با جذب اسپانسرها بتوانیم بخشی از نیاز مالی ورزش دانش‌آموزی را از این طریق برآورده کنیم.
آیا بودجه پیش‌بینی شده برای ورزش دانش‌آموزی در لایحه بودجه امسال آموزش و پرورش پاسخگوی نیازهاست یا تا برآورده شدن انتظارات فاصله زیادی دارد؟
خوشبختانه با حمایت آقای کاظمی، وزیر آموزش و پرورش، سازمان برنامه و بودجه و نمایندگان مجلس نزدیک به ۴همت برای ورزش دانش‌آموزی اختصاص یافته است. درواقع بودجه ما، هم در ردیف تربیت بدنی و هم در ردیف سلامت، تغییر قابل توجهی نسبت به سال‌های گذشته داشته است و براساس مصوبات مجلس، ۲۰ درصد از منابع حاصل از عوارض کالاهای آسیب‌رسان به سلامت برای بهبود زیرساخت‌های بهداشتی مدارس در نظرگرفته شده؛ همچنین ۴۰درصد از محل ۰.۲۷درصد مالیات بر ارزش افزوده به توسعه ورزش مدارس اختصاص یافته است. البته نکته مهم این است با توجه به قرار گرفتن کشور در شرایط جنگی که ممکن است مسائلی را به‌وجود بیاورد چند درصد بودجه پیش‌بینی شده تخصیص پیدا می‌کند. به هرحال هرچه درصد تخصیص ما از این ۴همت بیشتر و کامل‌تر باشد بهتر می‌توانیم برنامه‌های در دست اقدام خود را در حوزه تربیت بدنی و سلامت دانش‌آموزان پیاده کنیم.
براساس برنامه هفتم پیشرفت کشور سرانه فضای دانش‌آموزی باید به یک مترمربع برسد، در حال حاضر چقدر با این رقم فاصله داریم؟
تلاش تیم ما ارتقای سرانه فضاهای ورزشی دانش‌آموزی است. این موضوع بسیار مهم است؛ زیرا اگر فضای مناسب وجود نداشته باشد، با وجود تجهیزات، نیروی انسانی و محتوا نیز نمی‌توان اجرای موفقی داشت. براساس آمار بدست آمده از استان‌ها، در حال حاضر سرانه فضاهای ورزشی آموزش و پرورش ۰.۳۸مترمربع است که ۰.۲۱مترمربع آن درون مدرسه‌ای و ۰.۱۷مترمربع آن برون‌مدرسه‌ای است. البته با همکاری سازمان نوسازی، طرح کیفیت‌بخشی از طریق توسعه فضاهای ورزشی و بهداشتی را با مشارکت مردم و در قالب «میدان همدلی» آغاز کرده‌ایم که رویکرد آن مشارکت‌محوری است. در این راستا علاوه بر اعتبار ابلاغی، خیران، شهرداری‌ها، بخشداری‌ها، نمایندگان مجلس و مدیران مدارس نیز بسیج شده‌اند که برپایه برآوردها تا پایان امسال تعداد ۲هزارو۸۶۲ فضای ورزشی درون‌مدرسه‌ای که شامل هزارو۵۶۶ چمن مصنوعی، ۴۰۴ کفپوش روباز، ۴۵۲ کلاس درس تربیت‌بدنی (سالن‌های ورزشی سقف کوتاه براساس زیرنظام فضا، تجهیزات و فناوری آموزشی)، تکمیل ۷۴ سالن سربلند و ۳۶۶ مورد بهینه‌سازی است به بهره‌برداری می‌رسد و در این صورت سرانه فضای ورزش دانش‌آموزی به ۰.۴۱مترمربع خواهد رسید.