صاحب‌خبر - در ایران هم، با وجود چالش‌هایی مثل تحریم، محدودیت داده‌ها و ضعف زیرساخت‌ها، استفاده از فناوری‌های نوین در بورس و سرمایه‌گذاری به‌تدریج در حال رشد است. اما واقعاً هوش مصنوعی چه تأثیری بر بازار سرمایه ایران دارد؟ و آیا می‌تواند ساختار سنتی بورس را متحول کند؟ در این مقاله از  اقتصاد پرس  به این موضوع خواهیم پرداخت.

هوش مصنوعی و تصمیم‌گیری در بازار سرمایه

در بازار سرمایه، تصمیم درست یعنی تفاوت میان سود و زیان. معامله‌گران قدیمی بیشتر بر تجربه و تحلیل ذهنی تکیه می‌کردند. اما اکنون الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند میلیون‌ها داده را در چند ثانیه بررسی کنند و نتیجه‌ای دقیق‌تر ارائه دهند.
به‌عنوان مثال، در دنیا شرکت‌هایی مانند Bloomberg و BlackRock از سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی برای پیش‌بینی روند بازار استفاده می‌کنند. این سیستم‌ها  اخبار اقتصادی ، توییت‌ها، نوسانات قیمت و حتی احساسات عمومی را تجزیه و تحلیل می‌کنند تا به نتیجه برسند.

 

در ایران هم برخی کارگزاری‌ها به‌صورت آزمایشی از ابزارهای تحلیل الگوریتمی استفاده کرده‌اند. این ابزارها می‌توانند روند خرید و فروش را شناسایی کرده و پیشنهادهایی دقیق‌تر نسبت به تحلیل انسانی ارائه دهند.
اما مشکل اصلی، نبود داده‌های باز و شفاف است. بدون دسترسی به داده‌های باکیفیت، حتی پیشرفته‌ترین الگوریتم‌ها هم نمی‌توانند خروجی قابل اعتماد بدهند.

کاهش خطاهای انسانی با یادگیری ماشینی

یکی از مزیت‌های بزرگ  هوش مصنوعی ، حذف خطاهای انسانی است. احساسات، عجله یا ترس در تصمیم‌گیری‌های مالی معمولاً ضرر ایجاد می‌کنند. الگوریتم‌ها اما نه خسته می‌شوند، نه هیجان‌زده.
فرض کنید سرمایه‌گذاری قصد دارد بر اساس رفتار گذشته‌ی سهم‌ها، الگوی رشد را پیش‌بینی کند. مدل‌های یادگیری ماشینی (Machine Learning) می‌توانند با بررسی داده‌های چند سال گذشته، الگویی بسازند که تغییرات قیمت را با دقت بالا پیش‌بینی کند.

در بازار ایران، بسیاری از نوسانات ناشی از رفتار هیجانی سرمایه‌گذاران است. استفاده از مدل‌های یادگیری ماشینی می‌تواند این هیجانات را تا حدی کنترل کند و بازار را به سمت ثبات بیشتر ببرد. برای مثال، الگوریتم‌هایی که سیگنال‌های خرید و فروش را بر اساس داده‌های تاریخی صادر می‌کنند، در حال حاضر در چند شرکت سرمایه‌گذاری داخلی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

تحلیل احساسات بازار؛ نگاه تازه به روانشناسی بورس

 

یکی از جالب‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی در بورس، تحلیل احساسات (Sentiment Analysis) است.
در این روش، سیستم‌های هوش مصنوعی با بررسی اخبار، شبکه‌های اجتماعی و داده‌های متنی، احساسات مثبت یا منفی نسبت به بازار را شناسایی می‌کنند.
در کشورهای پیشرفته، این تحلیل‌ها به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا بدانند جو عمومی نسبت به یک سهم خاص چگونه است.

در ایران، هرچند داده‌های عمومی کمتر و دسترسی به شبکه‌های اجتماعی محدودتر است، اما ابزارهای مشابه می‌توانند برای تحلیل فضای رسانه‌ای فارسی استفاده شوند. برای مثال، بررسی واکنش کاربران به اخبار اقتصادی در پلتفرم‌هایی مانند توییتر یا تلگرام می‌تواند دید خوبی از روان‌شناسی بازار بدهد.

تأثیر هوش مصنوعی بر نقدینگی و کارایی بازار

کارایی بازار زمانی افزایش می‌یابد که تصمیمات سرمایه‌گذاران مبتنی بر داده و تحلیل دقیق باشد.
هوش مصنوعی این امکان را فراهم می‌کند که اطلاعات در زمان کوتاه‌تری تحلیل شود و واکنش بازار سریع‌تر باشد.
در نتیجه، حجم معاملات بالا می‌رود و نقدینگی افزایش پیدا می‌کند.
به‌علاوه، استفاده از الگوریتم‌های معاملاتی باعث می‌شود اختلاف قیمت خرید و فروش کمتر شود و بازار از نوسانات شدید دور بماند.

با این حال، اگر هوش مصنوعی بدون نظارت درست به کار گرفته شود، می‌تواند عکس عمل کند. در برخی بورس‌های خارجی، معاملات الگوریتمی گاهی منجر به «سقوط ناگهانی قیمت‌ها» شده است. بنابراین، برای استفاده از این فناوری در بورس ایران، باید چارچوب‌های نظارتی دقیق و زیرساخت فنی قوی وجود داشته باشد.

فرصت‌های تازه برای شرکت‌های سرمایه‌گذاری

هوش مصنوعی می‌تواند ساختار شرکت‌های سرمایه‌گذاری را نیز تغییر دهد. شرکت‌هایی که زودتر وارد این حوزه شوند، مزیت رقابتی بزرگی خواهند داشت.
تصور کنید صندوق‌های سرمایه‌گذاری ایرانی بتوانند بر اساس الگوریتم‌های تحلیلی، بازدهی دقیق‌تر و کم‌ریسک‌تری ارائه دهند. این کار اعتماد مردم را به بازار افزایش می‌دهد.
درواقع، یکی از دلایل بی‌اعتمادی مردم به بورس در سال‌های اخیر، تصمیم‌های نادرست مبتنی بر هیجان بوده است.
اگر تحلیل‌ها علمی و داده‌محور شوند، احتمال بازگشت اعتماد عمومی بسیار بالاتر خواهد رفت.

چالش‌های پیش روی هوش مصنوعی در بازار سرمایه ایران

 

استفاده از فناوری همیشه آسان نیست، مخصوصاً در بازارهایی مثل ایران که هنوز زیرساخت‌ها کامل نیستند.
مهم‌ترین چالش‌ها عبارت‌اند از:

کمبود داده‌های ساختاریافته: دسترسی به داده‌های دقیق و قابل اعتماد هنوز دشوار است.

نبود قوانین شفاف: قانون‌گذاران هنوز درباره الگوریتم‌های معاملاتی چارچوب مشخصی ارائه نکرده‌اند.

هزینه‌های پیاده‌سازی بالا: بسیاری از شرکت‌ها توان مالی لازم برای ورود به این حوزه را ندارند.

مقاومت نیروی انسانی: برخی کارشناسان سنتی هنوز به الگوریتم‌ها اعتماد ندارند و ترجیح می‌دهند تصمیم‌های خودشان را اجرا کنند.

با این حال، این موانع به‌مرور در حال رفع شدن است. تجربه نشان داده هر فناوری جدید ابتدا با مقاومت روبه‌رو می‌شود اما در نهایت راه خود را باز می‌کند.

آینده هوش مصنوعی در بورس ایران

با توجه به رشد سریع دانش داده و یادگیری ماشینی در کشور، بعید نیست تا چند سال آینده الگوریتم‌های ایرانی در بورس فعال شوند.
دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در حال تحقیق روی مدل‌های پیش‌بینی قیمت سهام با استفاده از داده‌های واقعی بازار هستند حتی برخی استارتاپ‌های فین‌تک داخلی به‌دنبال ایجاد پلتفرم‌هایی هستند که تحلیل خودکار سبد سرمایه‌گذاری را ارائه دهند.

اگر سازمان بورس، شرکت مدیریت فناوری بورس و کارگزاری‌ها با یکدیگر همکاری کنند، ایران هم می‌تواند وارد عصر معاملات هوشمند شود. در این صورت، بورس کشور نه تنها شفاف‌تر خواهد شد بلکه سرمایه‌گذاران خرد هم می‌توانند تصمیم‌های دقیق‌تری بگیرند.

جمع‌بندی

هوش مصنوعی دیگر یک واژه‌ی آینده‌نگرانه نیست؛ بخشی از واقعیت اقتصاد جهانی است؛ در بازار سرمایه ایران، هرچند هنوز در ابتدای راه هستیم، اما نشانه‌های مثبتی از تغییر دیده می‌شود.
با استفاده درست از این فناوری، می‌توان شفافیت بازار را بالا برد، خطاهای انسانی را کاهش داد و تصمیم‌گیری‌های مالی را هوشمندانه‌تر کرد. در نهایت، هرچه سریع‌تر بازار سرمایه به سمت داده‌محوری حرکت کند، اعتماد عمومی، نقدینگی و ثبات اقتصادی نیز افزایش خواهد یافت.
سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی دیگر یک انتخاب نیست؛ ضرورتی برای آینده‌ی اقتصاد ایران است.

∎​