فناوری دروازه‌ای به جهانی تازه گشوده است؛ جهانی که در آن خانواده می‌تواند همزمان در کنار هم و از هم دور باشد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند آینده روابط خانوادگی نه در حذف فناوری، بلکه در یادگیری استفاده آگاهانه از آن است. خانه‌های امروز اگر میان اتصال و حضور تعادل برقرار کنند، شاید دوباره به جای سکوت، صدای گفت‌و‌گو در آنها شنیده شود.

از تلفن‌های رومیزی تا پیام‌های فوری

در مقاله «تاثیر فناوری ارتباطی بر پویایی خانواده»، نوشته جانت کیالو (Janet Kyalo) از دانشگاه مولتی مدیا کنیا، توضیح داده شده است که در سراسر جهان، فناوری ارتباطی به یکی از ارکان زندگی خانوادگی بدل شده است. از تماس‌های ویدئویی گرفته تا استفاده از گروه‌های خانوادگی در شبکه‌های اجتماعی، ابزار‌های دیجیتال هم فرصت و هم چالش آفریده‌اند.

پژوهشگران توضیح می‌دهند که رسانه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های فوری مانند واتس‌اپ و تلگرام اکنون نقشی محوری در روابط خانوادگی دارند. اما همان‌طور که فناوری امکان گفت‌و‌گو از راه دور را فراهم کرده، کیفیت ارتباط در خانه‌های واقعی را کاهش داده است. وابستگی به دستگاه‌ها، موجب افت تعامل چهره‌به‌چهره و تضعیف احساس صمیمیت می‌شود.

خطر فروپاشی مرز واقعیت و مجاز؛ «گفت‌وگو» در معرض تهدید

دو لبه فناوری در زندگی خانوادگی

فناوری در خانواده تیغی دولبه است. تماس ویدئویی و رسانه‌های اجتماعی فاصله‌های فیزیکی را از میان برداشته‌اند و در خانواده‌های پراکنده پیوندی تازه ایجاد کرده‌اند. در مقابل، همان پژوهش هشدار می‌دهد که حضور مداوم تلفن همراه در خانه جای گفت‌و‌گو را گرفته است و «تکنوفرنس» یا دخالت فناوری در روابط انسانی به یکی از چالش‌های پنهان زندگی مدرن بدل شده است.

مقاله «ادغام فناوری در پویایی و الگوی ارتباطی خانواده» نیز همین مسئله را از زاویه‌ای دیگر توضیح می‌دهد، استفاده بیش از اندازه از شبکه‌های اجتماعی با افزایش اضطراب، کاهش رضایت از رابطه و تشدید تعارض خانوادگی همراه است. با این حال، پژوهشگران معتقدند مشارکت والدین در استفاده از فناوری مانند تماشای مشترک یا گفت‌و‌گو درباره محتوا می‌تواند انس خانوادگی را افزایش دهد.

فناوری ارتباطی بر همه وجوه زندگی خانوادگی اثر گذاشته است؛ از تقسیم وقت تا کیفیت گفت‌و‌گو. خانواده‌ها باید بیاموزند که فناوری را ابزار ارتباط بدانند، نه جایگزین آن. ادغام آگاهانه فناوری و تعیین مرز‌های روشن دیجیتال، رمز حفظ سلامت ارتباطی خانواده در عصر دیجیتال است

درک جهان خانگی جدید

برای فهم این دگرگونی، نظریه نظام خانواده، خانواده را به‌عنوان واحدی عاطفی و به‌هم‌پیوسته در نظر می‌گیرد. به این معنا که تغییر رفتار یک عضو می‌تواند کل خانواده را متاثر کند. پژوهش‌ها از این منظر هشدار می‌دهند که استفاده افراطی از تلفن همراه توسط والدین یا نوجوانان الگوی ارتباطی کل خانواده را دگرگون می‌کند.

در نظریه پردازش اطلاعات اجتماعی که در نشریه آموزش فناوری به آن استناد شده، آمده است که انسان‌ها می‌توانند در محیط‌های مجازی نیز روابط عاطفی شکل دهند، مشروط بر اینکه تعامل کافی، زمان و تکرار وجود داشته باشد تا کمبود نشانه‌های غیرکلامی جبران شود.

نظریه سوم، یعنی غنای رسانه، که در نشریه ارتباطات اشاره شده، بر تفاوت کیفیت رسانه‌ها در انتقال احساس تاکید دارد؛ تماس ویدئویی برای گفت‌و‌گو‌های احساسی موثرتر از پیام متنی است، زیرا نشانه‌های عاطفی را منتقل می‌کند و حس حضور را بازسازی می‌نماید.

میز شام، آخرین سنگر گفت‌و‌گو

مطالعات نشان می‌دهد والدینی که هنگام صرف غذا از تلفن همراه استفاده می‌کنند، ارتباط کمتری با فرزندان خود دارند و کودکان برای جلب توجه به رفتار‌های پرتنش روی می‌آورند. به گفته کیالو، این لحظات کوتاه گفت‌وگوی خانوادگی که زمانی بنیان صمیمیت بود، امروز جای خود را به سکوت و نگاه به صفحه‌ها داده است.

پژوهشگران نیز پیشنهاد می‌کنند خانواده‌ها مناطق بدون فناوری مانند میز غذا یا زمان پیش از خواب را بازتعریف کنند تا ارتباط انسانی حفظ شود و اعضا فرصت بازسازی پیوند‌های عاطفی را بیابند.

نوجوانان در عصر رسانه‌های اجتماعی بخش زیادی از روابط خود را آنلاین تجربه می‌کنند، در حالی‌که والدین نیز در همان فضا حضور دارند. این هم‌زیستی دیجیتال اگر بدون گفت‌و‌گو و قانون باشد، به تنش و سوءتفاهم می‌انجامد. خانواده‌هایی که در مورد زمان و نوع استفاده از فناوری گفت‌وگوی آشکار دارند، روابط پایدارتری را تجربه می‌کنند.

میانجی‌گری فعال و تماشا محتوای مشترک می‌تواند اثر منفی استفاده از رسانه را کاهش دهد. این دو راهکار به خانواده‌ها کمک می‌کند تا فناوری را به جای تهدید، به ابزار تعامل بدل کنند.

فناوری ارتباطی بر همه وجوه زندگی خانوادگی اثر گذاشته است؛ از تقسیم وقت تا کیفیت گفت‌و‌گو. خانواده‌ها باید بیاموزند که فناوری را ابزار ارتباط بدانند، نه جایگزین آن. ادغام آگاهانه فناوری و تعیین مرز‌های روشن دیجیتال، رمز حفظ سلامت ارتباطی خانواده در عصر دیجیتال است.