همشهری ـ پریسا نوری: در آستانه فرارسیدن هفته گردشگری و روز تهران، یکی از مهم‌ترین موضوعات مطرح‌شده در شورای اسلامی شهر تهران لزوم توجه به مراکز گردشگری، فرهنگی و تاریخی شهر بود. احمد علوی، رئیس کمیته گردشگری در سیصدوپنجاه‌ونهمین جلسه شورا با اشاره به موزه‌ها و آثار تاریخی این کلانشهر، گزارش مفصلی از ظرفیت‌های تاریخی و گردشگری پایتخت در صحن ارائه داد و تأکید کرد این شهر می‌تواند به عنوان یک مقصد گردشگری درجه اول در اذهان شهروندان و گردشگران داخلی و خارجی معرفی شود.
تهران؛ پایتختی با ظرفیت‌های ناشناخته
لازم است به ظرفیت‌های عظیم اما کم‌شناخته شهر تهران توجه کنیم. با وجود گنجینه‌های فرهنگی و تاریخی، نباید صرفا این شهر به‌عنوان پایتخت سیاسی و اقتصادی شناخته شود و هویت گردشگری آن مغفول بماند. ایران ۸۳۶ موزه دارد که براساس برنامه توسعه باید به هزار موزه افزایش یابد. از این تعداد، ۲۵۹موزه تحت پوشش وزارت میراث فرهنگی، ۳۲۴موزه توسط سایر دستگاه‌های دولتی، ۲۱۶موزه خصوصی و ۳۷موزه به‌صورت مشارکتی اداره می‌شوند. نکته قابل تأمل، جایگاه استان تهران است که با ۱۹۳موزه، رتبه اول کشور را دارد. این آمار شامل ۱۱۰موزه غیروابسته، ۲۹موزه وابسته، ۲۵موزه خصوصی و ۴موزه مشارکتی تنها بخشی از ظرفیت‌های ناشناخته تهران است. این اعداد به وضوح از ظرفیت بی‌نظیر استان تهران در عرصه فرهنگ حکایت دارد.
هویت دوگانه؛ تهران قدیم و جدید
برای درک تهران باید آن را از ۲ منظر بررسی کرد: «تهران قدیم» با آن پشتوانه و هویت فرهنگی غنی و «تهران جدید» با ویژگی‌های مثبت و منفی خود. تهران امروز، ابرشهری با مساحت و جمعیت بسیار گسترده است. از منظر میراث فرهنگی، ۲۴۰۰ بنای واجد ارزش در تهران شناسایی شده، اما تنها ۵۵۰بنا و ۳ محله (بازار، سنگلج و اودلاجان) در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند. این آمار هم گویای غنای هویتی تهران است که نیازمند توجه و حفاظت بیشتر است.
تهران مقصد گردشگری نیست
در سال‌های گذشته با الگوبرداری از شهرسازی غربی، خانه‌های ویلایی جای خود را به برج‌ها داده‌اند، مغازه‌های محلی به مراکز خرید بزرگ تبدیل شده‌اند و میدان‌های سنتی با بهانه‌های ترافیکی حذف شده‌اند. رشد بی‌رویه و بدون برنامه تهران، بدون توجه به هویت فرهنگی آن، باعث سرازیر شدن جمعیت و توسعه کالبدی براساس نیازهای اقتصادی صرف شده است. نتیجه این روند، کلانشهری نه‌چندان خوش‌آب‌وهوا با کیفیت زندگی پایین‌تر است که در تعطیلات، ساکنانش آن را به مقصد دیگر نقاط ترک می‌کنند.
طبیعت فراموش شده؛ از توچال تا چشمه‌علی
تهران فقط میراث فرهنگی ندارد، بلکه از میراث طبیعی بی‌نظیری نیز برخوردار است. این کلانشهر به‌دلیل وسعت، یک شهر چندفصل محسوب می‌شود؛ از آب‌وهوای خاص شمیرانات گرفته تا ویژگی‌های شهرری. درختان کهنسال خیابان ولیعصر، کن، دره فرحزاد، قنات‌های فعال و کوه‌های اطراف، ازجمله این ظرفیت‌ها هستند. متأسفانه بخشی از این میراث طبیعی در معرض تخریب قرار دارد. غارها، چشمه‌هایی مانند چشمه‌علی و درختان کهنسال در امامزاده قاسم، از دیگر ظرفیت‌های طبیعی تهران هستند که نیازمند معرفی و حفاظتند.
چالش انتقال هویت به نسل جدید
امروزه وقتی از هدف سفر به تهران پرسش می‌شود، مقاصد اکثر گردشگران، اماکن غیرمیراثی است؛ درحالی‌که در گذشته، محله‌ها برای ساکنان خود هویت‌بخش بودند. افراد با افتخار خود را «بچه اتابک» یا «بچه فلاح» معرفی می‌کردند و این تعلق خاطر، باعث کاهش آسیب‌های اجتماعی می‌شد، اما امروزه این هویت محله‌ای کمرنگ شده و افراد عمدتا به شماره منطقه خود اشاره می‌کنند.
ظرفیت‌های گردشگری؛ از موزه تا امامزاده
ظرفیت‌های شهر تهران فراتر از آمار موزه‌هاست. در محدوده کلانشهر تهران (شامل ری و شمیرانات) ۲۳۷امامزاده،
۱۱۲ موزه، ۳۰ خانه‌موزه، ۱۰باغ‌موزه، ۲۴۳۲پارک و بوستان، ۲۴۳استخر و ۱۸۶شهربازی وجود دارد. این آمار نشان می‌دهد که تهران از چه پتانسیل بالایی در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی برخوردار است، اما مسئله اینجاست که این ظرفیت‌ها به‌درستی شناخته و معرفی نشده‌اند.
لزوم فراهم کردن زیرساخت‌ها
برای تبدیل گردشگری به یک صنعت پایدار، باید زیرساخت‌هایی ازجمله دسترسی به حمل‌ونقل عمومی، تبلیغات و اطلاع‌رسانی، امنیت، آموزش و فرهنگسازی فراهم شود؛ درحالی‌که بسیاری از اماکن گردشگری ما از دسترسی مناسب محروم هستند و در موضوع تبلیغ و اطلاع‌رسانی حتی نهادهای مرتبط شهری نیز آنگونه که باید به این موضوع نپرداخته‌اند. همچنین بافت‌های تاریخی در مناطق مرکزی به‌دلیل نوع معابر، نیازمند تأمین امنیت بیشتر هستند و لازم است هماهنگی بین نهادهای مختلف دولتی و مردم برای رسیدن به این جایگاه فراهم شود.
رونق گردشگری و آرامش جامعه
توسعه گردشگری می‌تواند آثار مثبت گسترده‌ای برای تهران داشته باشد؛ ازجمله آرامش روانی و نشاط اجتماعی، کاهش آسیب‌های اجتماعی، رونق اقتصادی، افزایش سرمایه اجتماعی و هویتی. با توجه به کوچک شدن خانه‌ها، دسترسی به فضاهای تفریحی و فرهنگی می‌تواند به ارتقای کیفیت زندگی و کاهش تنش‌ها کمک کند. همچنین حضور پررنگ خانواده‌ها در فضاهای عمومی به‌صورت طبیعی باعث کاهش پاتوق‌های آسیب‌خیز می‌شود. از منظر اقتصادی هم توسعه گردشگری برای ساکنان بومی محله‌ها ایجاد درآمد و اشتغال می‌کند و در نهایت زمانی که مردم با هویت غنی شهرشان آشنا شوندو به آن افتخار کنند، سرمایه اجتماعی و احساس تعلق آنان بیشتر می‌شود.
حفظ میراث فرهنگی
در منطقه ۱۲ بناهای زیادی از دوره‌های گذشته در دست مرمت داریم و برخی از بناها مثل خانه فروغ، وثوق‌الدوله و خانه آیت‌الله طالقانی نیز در آینده به پایان خواهند رسید. مرمت برخی بناها مثل خانه اتحادیه در سال ۱۳۹۶ به پایان رسید و امروز در حال افزایش ظرفیت این خانه هستیم. خانه‌های تاریخی شهر تحت مالکیت اوقاف، وزارتخانه‌ها، میراث‌فرهنگی، شهرداری و برخی هم شخصی هستند. زندان هارون‌الرشید تحت مالکیت اوقاف است و بخش زیادی از میراث تاریخی بخش خصوصی در مناطق ۱۱، ۱۲ و شهرری قرار دارد.