به گزارش خبرنگار آنا، در آستانه روز جهانی معلم (۵ اکتبر)، گزارش تازه یونسکو و کارگروه بین‌المللی معلمان نشان می‌دهد که نظام‌های آموزشی در سراسر جهان با بحرانی کم‌سابقه روبه‌رو هستند: کمبود شدید معلمان. بر اساس این گزارش، برای تحقق هدف توسعه پایدار آموزش باکیفیت تا سال ۲۰۳۰، جهان به بیش از ۴۴ میلیون معلم جدید نیاز دارد؛ بحرانی که نه‌تنها کشورهای کم‌درآمد، بلکه کشورهای پیشرفته را نیز درگیر کرده است.
معلمان ستون فقرات هر نظام آموزشی هستند؛ آنها نسل آینده را می‌سازند، مسیر یادگیری را روشن می‌کنند و نقش بی‌بدیلی در تحقق اهداف توسعه پایدار ایفا می‌کنند. اما اکنون، با نزدیک شدن به سال ۲۰۳۰، جهان با کمبودی روبه‌روست که می‌تواند تمام ساختار آموزش جهانی را به چالش بکشد. تازه‌ترین گزارش جهانی معلمان (Global Report on Teachers) که در فوریه ۲۰۲۴ توسط یونسکو و «کارگروه بین‌المللی معلمان برای آموزش ۲۰۳۰» منتشر شده، تصویری هشداردهنده از وضعیت نیروی انسانی آموزش در سراسر جهان ارائه می‌دهد.
بحران پنهان آموزش جهانی؛ کمبود ۴۴ میلیون معلم تا ۲۰۳۰
طبق یافته‌های این گزارش، جهان برای پاسخ به نیاز آموزشی دانش‌آموزان در مقاطع ابتدایی و متوسطه تا سال ۲۰۳۰، به ۴۴ میلیون معلم جدید نیاز دارد. این عدد تنها یک آمار خشک نیست؛ نشانه‌ای است از بحرانی ساختاری که به‌تدریج در حال فرسودن نظام‌های آموزشی است. یونسکو تأکید می‌کند که حدود ۷۰ درصد از این نیاز مربوط به معلمان دوره متوسطه است و بیش از نیمی از معلمان فعلی نیز در پنج سال نخست فعالیت خود حرفه را ترک می‌کنند. این به معنای از دست رفتن نیروی انسانی ارزشمندی است که می‌تواند ستون آموزش آینده باشد.
بیشترین آسیب در آفریقا؛ بیش از ۱۵ میلیون معلم مورد نیاز
منطقه زیرصحرای آفریقا بیشترین فشار را تحمل می‌کند. طبق برآوردها، کشورهای این منطقه باید تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۱۵ میلیون معلم جدید تربیت یا جذب کنند تا بتوانند با رشد جمعیت دانش‌آموزی هماهنگ شوند. در غیر این صورت، شکاف آموزشی میان شمال و جنوب جهانی عمیق‌تر خواهد شد. در بسیاری از کشورهای این منطقه، نسبت دانش‌آموز به معلم در کلاس‌های ابتدایی به بیش از ۵۰ نفر رسیده است؛ وضعیتی که کیفیت آموزش را به شدت کاهش داده است.
بحران جهانی، نه فقط مسئله کشورهای در حال توسعه
کمبود معلم دیگر پدیده‌ای مختص کشورهای فقیر نیست. گزارش یونسکو نشان می‌دهد که حتی کشورهای با درآمد بالا در اروپا و آمریکای شمالی نیز با چالش جدی جذب و نگهداشت معلمان مواجه‌اند. در این کشورها، نرخ ترک شغل معلمان ابتدایی از ۴.۶۲ درصد در سال ۲۰۱۵ به ۹.۰۶ درصد در سال ۲۰۲۲ رسیده است. دلیل اصلی؟ فشار کاری، فرسودگی شغلی، پایین بودن شأن اجتماعی حرفه معلمی، و نبود فرصت رشد حرفه‌ای.
چرا معلمان در پنج سال اول کارشان ترک خدمت می‌کنند؟
یکی از یافته‌های مهم گزارش این است که بسیاری از معلمان تازه‌کار در پنج سال اول تدریس، از حرفه خود خارج می‌شوند. این مسئله دلایل متعددی اعم از حجم بالای کار و مسئولیت در کلاس‌های بزرگ، نبود پشتیبانی حرفه‌ای در سال‌های ابتدایی، پایین بودن حقوق نسبت به سایر مشاغل با سطح تحصیلات مشابه و فشار روانی ناشی از انتظارات جامعه و خانواده‌ها دارد. یونسکو در این زمینه هشدار می‌دهد که اگر کشورها نتوانند سیستم‌های حمایتی مؤثر برای معلمان تازه‌کار ایجاد کنند، بحران کمبود نیروی انسانی در آموزش به‌زودی به نقطه غیرقابل بازگشت می‌رسد.
فراتر از استخدام؛ بحران انگیزه و منزلت اجتماعی
گزارش یونسکو تأکید می‌کند که حل بحران کمبود معلم تنها با جذب نیرو ممکن نیست. موضوع اساسی‌تر، حفظ انگیزه، سلامت روانی و شأن اجتماعی معلمان است. در بسیاری از کشورها، معلمی از یک «شغل شریف» به «شغل دشوار و کم‌جاذبه» تبدیل شده است. این گزارش پیشنهاد می‌کند کشورها با ایجاد مسیر‌های شغلی روشن، افزایش خودمختاری آموزشی، مشارکت معلمان در تصمیم‌سازی، و فراهم‌کردن فرصت‌های رشد حرفه‌ای، حرفه معلمی را دوباره احیا کنند.
جنسیت و عدالت در آموزش؛ معلمان زن، رهبران نادیده‌گرفته‌شده
یکی از محور‌های کلیدی گزارش، برابری جنسیتی در حرفه معلمی است. در حالی که زنان در بسیاری از کشورها اکثریت بدنه آموزش ابتدایی را تشکیل می‌دهند، سهم آنان در مدیریت و تصمیم‌گیری آموزشی همچنان اندک است.
یونسکو توصیه می‌کند که کشورها ضمن حمایت از حضور بیشتر زنان در سطوح مدیریتی آموزش، مردان را نیز به ورود به آموزش ابتدایی تشویق کنند تا تعادل جنسیتی بهتری ایجاد شود. این تنوع جنسیتی، به گفته گزارش، «کیفیت یادگیری را افزایش می‌دهد و آموزش را به بازتاب واقعی‌تری از جامعه بدل می‌کند.»
اقتصاد آموزش؛ هزینه تأمین معلمان جدید تا سال ۲۰۳۰
تأمین این حجم عظیم از نیروی انسانی، مستلزم سرمایه‌گذاری قابل‌توجه است. بر اساس برآورد یونسکو، برای تحقق آموزش همگانی در مقطع ابتدایی، سالانه ۱۲.۸ میلیارد دلار و برای مقطع متوسطه ۱۰۶.۸ میلیارد دلار مورد نیاز است. در مجموع، کشورها باید تا سال ۲۰۳۰ سالانه حدود ۱۲۰ میلیارد دلار برای تأمین حقوق معلمان جدید اختصاص دهند. این رقم گرچه بزرگ است، اما در مقایسه با خسارتی که از بحران آموزشی جهانی ممکن است متوجه اقتصاد و توسعه کشورها شود، اندک به‌نظر می‌رسد.
معلمان؛ بازیگران اصلی تحول در آموزش
گزارش جهانی معلمان تنها بر کمبود عددی تأکید ندارد، بلکه بر تحول کیفی حرفه معلمی نیز تمرکز دارد. به باور کارشناسان یونسکو، راه‌حل پایدار در این است که «معلمی» نه فقط به‌عنوان یک شغل، بلکه به‌عنوان یک حرفه خلاق، مشارکتی و تأثیرگذار بازتعریف شود. ایجاد فرصت‌های یادگیری مادام‌العمر، افزایش استقلال در طراحی برنامه درسی، و مشارکت فعال معلمان در سیاست‌گذاری آموزشی از جمله پیشنهاد‌های کلیدی این گزارش است.
معلم در عصر فناوری و هوش مصنوعی
یکی دیگر از موضوعاتی که به‌طور غیرمستقیم در گزارش مطرح شده، نقش معلمان در عصر دیجیتال است. با گسترش هوش مصنوعی و آموزش مجازی، این پرسش مطرح می‌شود که آیا ماشین‌ها جایگزین معلمان خواهند شد؟ پاسخ یونسکو روشن است: هیچ فناوری نمی‌تواند جایگزین حضور انسانی یک معلم شود. بلکه باید از فناوری برای توانمندسازی معلمان و افزایش اثربخشی آموزش استفاده کرد، نه برای حذف نقش انسانی آنها.
مشارکت معلمان در تصمیم‌گیری‌های آموزشی
یکی از چالش‌های قدیمی در نظام‌های آموزشی جهان، کنار گذاشته شدن معلمان از فرآیند تصمیم‌سازی است. یونسکو در این گزارش بر اهمیت گفت‌وگوی مداوم میان سیاست‌گذاران و معلمان تأکید دارد. به باور این سازمان، وقتی معلمان در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت دارند، احساس مالکیت نسبت به سیاست‌های آموزشی افزایش می‌یابد و این به بهبود اجرای برنامه‌ها منجر می‌شود.
هشدار نهایی؛ زمان در حال تمام شدن است
یونسکو در پایان گزارش خود هشدار می‌دهد: زمان در حال سپری شدن است و بدون نیروی انسانی توانمند و انگیزه‌مند، تحقق آموزش باکیفیت برای همه تا سال ۲۰۳۰ ممکن نخواهد بود. این سازمان از دولت‌ها، نهاد‌های مالی بین‌المللی، و بخش خصوصی خواسته است تا آموزش را در اولویت بودجه‌گذاری خود قرار دهند و برای جذب و نگهداشت معلمان برنامه‌ریزی جدی انجام دهند.
هم‌زمان با روز جهانی معلم؛ فرصتی برای بازاندیشی در نقش معلم
روز جهانی معلم (۵ اکتبر) تنها یک مناسبت نمادین نیست؛ یادآوری است برای جهان که آینده هر جامعه به دست معلمان رقم می‌خورد. در سالی که یونسکو زنگ خطر کمبود جهانی معلم را به صدا درآورده، این روز فرصتی است برای بازاندیشی در نقش، شأن و جایگاه معلم در جهان امروز. کمبود ۴۴ میلیون معلم تا سال ۲۰۳۰ تنها یک عدد نیست. نشانه‌ای از بحران ساختاری در نظام آموزش جهانی است. بحرانی که اگر امروز برایش چاره‌اندیشی نشود، فردا هزینه‌های انسانی، اجتماعی و اقتصادی سنگینی بر جهان تحمیل خواهد کرد.
به تعبیر یکی از کارشناسان یونسکو: اگر معلم نباشد، آموزش وجود نخواهد داشت؛ و اگر آموزش از بین برود، هیچ هدف توسعه پایداری قابل تحقق نخواهد بود.
انتهای پیام/