دیده‌بان ایران: «از توان بانوان استفاده کنید» این بخشی از تذکر حبیب کاشانی، عضو شورای شهر تهران، بود که در اردیبهشت ماه سال جاری مطرح شد، وی با اشاره به امکان استفاده از بانوان دارای گواهینامه رانندگی پایه یک گفت: «بانوانی داریم که گواهینامه پایه یک و تخصص دارند، بر همین اساس تقاضا می‌کنیم از این بانوان برای اشتغال به عنوان راننده در اتوبوس‌ها استفاده شود باید از توان آنها استفاده شود.»
بلافاصله پس از این تذکر و درخواست عضو شورای شهر تهران، سردار سید تیمور حسینی حمایت رسمی خود از حضور بانوان در حوزه رانندگی وسایل نقلیه سنگین (حمل و نقل عمومی) را اعلام کرد حسینی ضمن اشاره به دقت بیشتر زنان در رانندگی گفت: «طبق اطلاعات موجود، در تهران بین ۳۴۰ تا ۳۵۰ خانم دارای گواهینامه پایه یک هستند که این آمار تنها محدود به پایتخت است بسیاری از این بانوان در حال حاضر در جاده‌های کشور با کامیون‌ها، کامیونت‌ها و اتوبوس‌های مسافربری فعالیت می‌کنند و سابقه موفق و بدون حادثه‌ای نیز دارند این موضوع نشان می‌دهد که توانمندی بالای زنان در این حوزه نباید نادیده گرفته شود. اگر مدیریت شهری و سازمان‌های ذی‌ربط تصمیم به استخدام بانوان در خطوط بی‌آرتی بگیرند، پلیس راهور نه‌تنها مخالفتی ندارد، بلکه کاملاً حمایت می‌کند. این طرح می‌تواند به اشتغال‌زایی برای بانوان منجر شود و به موازات آن، سطحی از برابری شغلی در حوزه‌هایی ایجاد کند که پیش‌تر به‌طور سنتی مردانه تلقی می‌شد.»
پس از اعلام حمایت رسمی و آمادگی پلیس راهور برای حضور زنان در حوزه رانندگی اتوبوس‌های درون‌شهری، علیرضا زاکانی، شهردار تهران، نیز در حاشیه جلسه هیئت دولت اعلام کرد که شهرداری تهران کاملاً آماده این موضوع است و در خصوص به‌کارگیری زنان دارنده پایه یک گواهینامه در اتوبوسرانی بی‌آرتی شهر تهران گفت: «از نظر بنده اشکالی ندارد و اتفاقاً ما برنامه برای جذب آنان داریم.»
پیشنهاد جذب بانوان در حوزه اتوبوسرانی به اینجا ختم نشد و چهار ماه بعد، حبیب کاشانی تذکر خود در این حوزه را بار دیگر مطرح کرد. اما این بار، زاکانی در پاسخ به کاشانی اعلام کرد که استفاده از زنان در حوزه اتوبوسرانی مشکل قانونی دارد.
در پاسخی که علیرضا زاکانی به تذکر حبیب کاشانی داده است، گفته شده از آنجایی که شغل اتوبوسرانی برابر با ماده ۷۵ قانون کار جز مشاغل سخت و زیان‌آور حساب می‌شود لذا برای بانوان ممنوع است و عملا بانوان نمی‌توانند رابطه استخدامی با شرکت اتوبوسرانی داشته باشند.
اما قانون چه می‌گوید؟ ماده ۷۵ قانون کار بیان می‌کند: «انجام کارهای خطرناک، سخت و زیان‌آور و نیز حمل بار بیشتر از حد مجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگران زن ممنوع است. دستورالعمل و تعیین نوع و میزان این قبیل موارد با پیشنهاد شورای عالی کار به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی خواهد رسید.»
سخت بودن یک شغل مانع از فعالیت در آن نمی‌شود
نکته قابل توجه این است که استناد شهرداری تهران به سخت و زیان‌آور بودن یک شغل و ممنوعیت اشتغال بانوان در آن، به هیچ وجه درست نیست، زیرا مطابق با قانون، سخت و زیان‌آور بودن یک شغل شامل معیارهایی درباره شرایط کاری، سلامت و بازنشستگی می‌شود و ارتباطی با محدودیت جنسیتی ندارد. اگر شغلی جزو مشاغل سخت و زیان‌آور باشد، حقوق بازنشستگی و مزایا آن ممکن است متفاوت باشد؛ برای مثال شغل های سخت شامل بازنشستگی زودتر، اضافه حقوق یا بیمه‌های ویژه می‌شوند.
شهرداری تهران استناد کرده که مطابق با قانون، رانندگان حمل‌ونقل بار و مسافران درون و برون شهری جز مشاغل سخت محسوب می‌شوند؛ اما این صحبت در حالی مطرح می‌شود که در سطح کشور، رانندگان خانم بسیاری روی اتوبوس‌های برون‌شهری کار می‌کنند و رانندگی آنها از نظر وزارت راه و پلیس راهور هیچ ایرادی ندارد.
حتی در شهرداری تهران بانوان آتش نشان زیادی وجود دارند که مشاغل آنها هم سخت و زیان آور محسوب می‌شود اما در بخش اتوبوسرانی گویی تمایلی برای به کارگیری بانوان وجود ندارد.
سمیه گلپور، رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران، با بیان اینکه رانندگی جز مشاغل سخت و زیان‌آور نیست، به دیده بان ایران گفت: «حداقل تا جایی که بنده اطلاع دارم، چه رانندگی خودرو سبک و چه سنگین، هیچ‌کدام در فهرست مشاغل سخت و زیان‌آور قرار نمی‌گیرند؛ مگر در شرایط خاص و محدود، مانند رانندگی در محیط‌های معدن.»
گلپور درباره فعالیت بانوان در مشاغل سخت و زیان‌آور تأکید کرد: «حتی اگر شغلی در فهرست سخت و زیان‌آور باشد، زنان را نمی‌توان در اشتغال در آن کارها منع کرد؛ بلکه آنها مشمول قانون خواهند بود و زیان‌آور بودن به معنای مزایای مربوط به بازنشستگی است که زودتر شامل حالشان می‌شود؛ به عنوان مثال یک سال کار در این شغل برای بازنشستگی معادل یک سال و نیم حساب می‌شود. این به معنای منع حضور زنان در این مشاغل نیست.»
هیچ محدودیتی قانونی برای فعالیت زنان در حرفه رانندگی وجود ندارد
او ادامه داد: «رانندگی تاکنون از نظر وزارت کار جزو مشاغل سخت و زیان‌آور نبوده است. البته برای زنان، کرامت و شرایط ویژه‌ای که باید توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی لحاظ شود، اهمیت دارد، اما هیچ محدودیتی قانونی برای فعالیت زنان در حرفه رانندگی وجود ندارد. مطابق قانون کار، زنانی که در معرض بلند کردن اجسام سنگین یا فعالیت‌های زیان‌آور هستند محدودیت‌هایی دارند، اما رانندگی جزء این دسته نیست و هیچ دستورالعملی مبنی بر منع آن برای بانوان صادر نشده است.»
زنان در جمهوری اسلامی امکان دریافت گواهینامه‌های مرتبط با این مشاغل را دارند و این مهارت‌ها برای استفاده عملی و بهره‌مندی از توانمندی‌های آنهاست، نه صرفاً نگهداری گواهی‌نامه‌ها در گوشه‌ای
رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران گفت: «هیچ منع قانونی برای زنان در حرفه رانندگی وجود ندارد. اگر بنا به هر دلیلی برخی مسئولان تمایلی ندارند از توانمندی‌های زنانی که علاقه‌مند به حضور در رشته‌ها و تخصص‌های خاص هستند استفاده کنند، باید قانون مرتبط را ارائه دهند و نباید بهانه‌های غیرقانونی بیاورند.»
گلپور تأکید کرد: «زنان در جمهوری اسلامی امکان دریافت گواهینامه‌های مرتبط با این مشاغل را دارند و این مهارت‌ها برای استفاده عملی و بهره‌مندی از توانمندی‌های آنهاست، نه صرفاً نگهداری گواهی‌نامه‌ها در گوشه‌ای. این مهارت‌ها باید در راستای شغلی که انتخاب می‌کنند به کار گرفته شود.»
او افزود: «تا این لحظه، رانندگی جزو مشاغل سخت و زیان‌آور نبوده و اگر قانونی در این حوزه وجود دارد، باید برای ما که در این زمینه فعالیت می‌کنیم، ارائه شود تا افرادی که به آن استناد می‌کنند، شفافیت قانونی داشته باشند.»
رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران، با اشاره به وضعیت مشاغل سخت و زیان‌آور در کشور گفت: «علی‌رغم ماده ۷۵ قانون کار که در حوزه مشاغل سخت و زیان‌آور تصریح شده، متأسفانه باید بگوییم بسیاری از این مشاغل به عهده زنان گذاشته شده است. برای نمونه، شغل پرستاری جزو مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شود، اما غالباً زنان در این حرفه فعالیت می‌کنند.»
او افزود: « در بسیاری از بخش‌ها ممنوعیت شیفت شبانه برای زنان وجود دارد، اما در مشاغلی مانند پرستاری می‌بینیم که زنان به‌ویژه در شیفت‌های شبانه مشغول به کار هستند. حتی در برخی کارگاه‌ها و کارخانه‌ها نیز زنان در شیفت‌های عصرگاهی و شبانه حضور دارند؛ در حالی که این مشاغل هم در دسته سخت و زیان‌آور قرار می‌گیرند.»
گلپور با بیان اینکه مسائل اجتماعی، معیشتی و شرایط اقتصادی زنان را به این سمت سوق داده است، ادامه داد: «با وجود قانون، اشتغال زنان در حجم بالایی در مشاغل سخت و زیان‌آور دیده می‌شود. پرسش اینجاست که آیا شغل رانندگی برای مردان ـ چه در بخش درون‌شهری و چه برون‌شهری ـ به عنوان شغل سخت و زیان‌آور شناخته شده است؟ اگر پاسخ مثبت است، چرا قانون‌گذار آن را برای مردان اعمال نمی‌کند؟»
مسئولان نباید به بهانه زن بودن، مانع فعالیت زنان متخصص شوند
وی تأکید کرد: «نکته بعدی تعارض آشکاری است که وجود دارد. در جاده‌های برون‌شهری، در شرایط بسیار دشوارترِ حمل بار و مسافر، زنان نیز رانندگی می‌کنند و منع قانونی برای آن دیده نمی‌شود. اما همین زنان اگر بخواهند در داخل شهر، در شرایط آسان‌تر کار کنند، با منع مواجه می‌شوند. این موضوع در حقیقت نقض غرض است.»
رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران خاطرنشان کرد: «به نظر می‌رسد این موضوع بیشتر بهانه‌ای برای جلوگیری از به‌کارگیری زنان است. ای کاش مسئولان شرایط اشتغال را به گونه‌ای فراهم می‌کردند که نه زنان و نه مردان در مشاغل سخت و زیان‌آور حضور نداشته باشند. همچنین ضروری است که تفاوت میان مشاغل سخت و زیان‌آور منطبق با قانون کار و سایر مشاغل مشخص شود. مسئولان نباید به بهانه زن بودن، مانع فعالیت زنانی شوند که با آموزش در دانشگاه‌ها و سازمان فنی‌وحرفه‌ای مهارت و تخصص کسب کرده‌اند.»
او ادامه داد: «گواهینامه‌های پایه سه، پایه دو و پایه یک که ذیل قوانین جمهوری اسلامی ایران صادر می‌شود، نشان‌دهنده آن است که هیچ منع قانونی برای اشتغال زنان در حوزه رانندگی وجود ندارد. بنابراین محروم کردن زنان صرفاً به دلیل جنسیت، خلاف قانون و عدالت است.»
گلپور در پایان تصریح کرد: «اگر مسئولی واقعاً نگران مشاغل سخت و زیان‌آور زنان است و برای آن اشک می‌ریزد، بهتر است نگاهی به جامعه چندین هزار نفری پرستاران کشور بیندازد. زنانی که قوانین حمایتی در حوزه پرستاری درباره آنان بر زمین مانده این زنان با حقوق اندک مشغول کار هستند، در حالی که حتی شغلشان به عنوان سخت و زیان‌آور محاسبه نمی‌شود. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی باید با نظارت دقیق‌تر در حوزه بازرسی، به داد این زنان برسد.
رانندگی بانوان موضوع جدیدی نیست
استفاده از زنان به عنوان رانندگان اتوبوس موضوع جدیدی نیست و در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ نیز در یک دوره حدود ۱۴ راننده زن و در تهران فعالیت داشتند. در گفتگو با یک فعال حوزه کارگری نیز مشخص شد که ممنوعیت بانوان در یک شغل به بهانه زیان‌آور بودن، به هیچ وجه درست نیست.
با وجود توانمندی و سابقه موفق زنان در رانندگی وسایل نقلیه سنگین، برخی مسئولان با بهانه‌های عجیب مانع حضور زنان در اتوبوسرانی شهری می‌شوند. استناد به «سخت و زیان‌آور بودن شغل» توجیهی بیش نیست؛ قانون هیچ محدودیتی برای زنان در این حرفه قائل نشده است. اگر اراده واقعی برای برابری شغلی وجود داشت، بانوان سال‌ها پیش در خطوط بی‌آرتی مشغول می‌شدند، نه اینکه امروز با بهانه‌های بی‌اساس مواجه شوند.