دوشنبه ۹ مهر سال ۱۴۰۴ روز جهانی سالمندان است. در ۱۴ دسامبر ۱۹۹۰، مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصمیم گرفت روز اول اکتبر به عنوان روز جهانی افراد سالمند تعیین شود. شعار سال ۲۰۲۵؛ «سالمندان، پیشگامان اقدامات محلی و جهانی: آرمان‌ها، رفاه و حقوق ما» نامگذاری شده است.
اکنون جمعیت جهان شاهد تغییر جمعیتی عمیق است و افراد مسن سهم فزاینده‌ای از جامعه را تشکیل می‌دهند. این تغییرات، نیاز فوری به سیاست‌ها و ابتکاراتی را برجسته می‌کند که رفاه و عزت سالمندان را در سراسر جهان در اولویت قرار دهند. یکی از مفاهیمی که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است ساخت و توسعه شهر‌های دوستدار سالمند است.
شهر سالمندپسند به شهری گفته می‌شود که محیط فیزیکی، اجتماعی و خدماتی آن به گونه‌ای طراحی شده باشد که سالمندان بتوانند با امنیت، استقلال و کیفیت زندگی مطلوب در آن زندگی کنند. هدف اصلی این رویکرد، کاهش موانع و افزایش فرصت‌های مشارکت سالمندان در جامعه است تا آنها بتوانند حتی در سنین بالا، زندگی سالم، پویا و با کرامتی داشته باشند.

وضعیت شهرهای ایران در مسیر سالمند پسندی

در ایران هنوز به‌طور رسمی هیچ شهر به‌عنوان «سالمندپسند» در سطح جهانی ثبت نشده است، اما چند شهر گام‌هایی در این زمینه برداشته‌اند. برخی شهر‌ها تلاش کرده‌اند با الهام از دستورالعمل‌های سازمان بهداشت جهانی، شرایط بهتری را برای زندگی سالمندان فراهم کنند. شهر‌هایی مانند تهران، مشهد، اصفهان، تبریز و شیراز به دلیل جمعیت بالای سالمند و نیاز به زیرساخت‌های مناسب، در این زمینه پیشرو معرفی می‌شوند. 

تهران؛ پرجمعیت‌ترین شهر با نیاز مبرم به مناسب‌سازی

به گزارش (amar) تهران به‌عنوان پرجمعیت‌ترین شهر ایران بیش از یک میلیون سالمند را در خود جای داده و به همین دلیل نیاز مبرمی به مناسب‌سازی برای این قشر دارد. شهرداری تهران در سال‌های اخیر با تشکیل ستاد «شهر دوستدار سالمند» تلاش کرده است بخشی از مشکلات را کاهش دهد؛ اقداماتی مانند اختصاص صندلی‌های ویژه سالمندان در مترو و اتوبوس‌های BRT، راه‌اندازی برنامه‌های فرهنگی در فرهنگسرا‌ها و توسعه خدمات اجتماعی برای این گروه از جمله گام‌های مثبت بوده است. با این حال، چالش‌هایی مانند آلودگی شدید هوا، شلوغی بیش از حد و پیاده‌رو‌های نامناسب هنوز مانع تبدیل تهران به شهری کاملاً سالمندپسند هستند.

شهر مذهبی و سالمند محور

مشهد به دلیل جایگاه مذهبی و حضور سالانه میلیون‌ها زائر، به‌طور طبیعی با جمعیت بالای سالمندان روبه‌رو است. این شهر در اطراف حرم مطهر دسترسی‌های ویژه‌ای مثل رمپ‌ها و مسیر‌های همسطح ایجاد کرده و در زمینه حمل‌ونقل عمومی نیز ناوگان گسترده‌ای در دسترس دارد. همچنین وجود مراکز درمانی متعدد در سطح شهر، دسترسی به خدمات بهداشتی را برای سالمندان آسان‌تر کرده است. البته مشکلاتی همچون تمرکز امکانات در مناطق مرکزی و کمبود دسترسی در مناطق حاشیه‌ای از نقاط ضعف مشهد محسوب می‌شود.

گردشگری و فرصت‌های سالمند محور

اصفهان نیز در مسیر سالمندپسند شدن گام‌هایی برداشته است. ایجاد پارک‌های ویژه سالمندان با وسایل ورزشی سبک، اجرای پیاده‌راه‌هایی در میدان نقش جهان و مناطق تاریخی و برگزاری برنامه‌های اجتماعی در کتابخانه‌ها و مراکز فرهنگی بخشی از این اقدامات است. با این حال، بسیاری از محلات و بافت تاریخی همچنان برای رفت‌وآمد سالمندان مناسب‌سازی نشده‌اند. ظرفیت فرهنگی و گردشگری اصفهان فرصتی ارزشمند برای توسعه الگوی زندگی سالمندمحور در این شهر ایجاد می‌کند.

شیراز قطب پزشکی و امکانات فرهنگی برای سالمندان

شیراز علاوه بر جایگاه فرهنگی و تاریخی خود، قطب مهمی در حوزه پزشکی ایران محسوب می‌شود و همین ویژگی آن را برای سالمندان جذاب کرده است. توسعه بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در سطح شهر، مناسب‌سازی نسبی برخی اماکن تاریخی و فرهنگی و اجرای برنامه‌های آموزشی و تفریحی برای سالمندان از جمله اقدامات صورت گرفته است. با وجود این، شبکه حمل‌ونقل عمومی هنوز به‌طور کامل برای افراد کم‌توان و سالمندان تجهیز نشده و این مسئله مانعی در مسیر تبدیل شدن شیراز به یک شهر تمام‌عیار سالمندپسند است.

رشت و تبریز با نقات قوت و ضعف

رشت و تبریز نیز در مقیاس کوچک‌تر در این زمینه تلاش‌هایی داشته‌اند. در رشت با پیاده‌راه‌سازی در مرکز شهر و ایجاد فضا‌های سبز کوچک و در دسترس، شرایطی بهتر برای سالمندان فراهم شده و سبک زندگی آرام‌تر به همراه آب‌وهوای مرطوب، این شهر را به گزینه‌ای مناسب برای زندگی سالمندان تبدیل کرده است. در تبریز نیز اقدامات محدودی برای مناسب‌سازی معابر و توسعه مراکز درمانی انجام شده، اما شیب‌های زیاد و بافت قدیمی شهر، حرکت و دسترسی سالمندان را دشوار می‌کند. هر دو شهر هنوز فاصله زیادی با استاندارد‌های سازمان جهانی بهداشت در زمینه شهر سالمندپسند دارند.

توجه مسئولین به موضوع سالمندی

مسئولین ایرانی در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به نیاز‌های سالمندان و ایجاد شهر‌های دوستدار سالمند داشته‌اند.

در سطح ملی، رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور، مژگان رضازاده، با اشاره به روند سریع سالمندی جمعیت در ایران، از اضافه شدن مؤلفه «گردشگری و اوقات فراغت» به استاندارد‌های جهانی شهر‌های دوستدار سالمند به پیشنهاد ایران خبر داد. وی همچنین بر لزوم بررسی شاخص‌های سالمندمحور بر محوریت گفتمان رهبری تأکید کرد و ظرفیت مراکز نگهداری سالمندان در کشور را ۱۴ هزار و ۵۰۰ نفر اعلام نمود.

در سطح شهری، شهرداری تهران اقدامات متعددی را در راستای مناسب‌سازی شهر برای سالمندان انجام داده است. مدیرکل سلامت شهرداری تهران با اشاره به پیش‌بینی افزایش جمعیت سالمندان در پایتخت تا ۲۰ درصد در ۱۱ سال آینده، از اجرای برنامه‌های فرهنگی، ورزشی و سلامت‌محور در ۲۲ منطقه تهران خبر داد.

نمونه‌های جهانی شهر سالمندپسند

به گزارش (who) ژاپن با یکی از سریع‌ترین نرخ‌های سالمندی در جهان مواجه است و شهر توکیو به‌عنوان نمونه‌ای موفق در زمینه ایجاد محیط‌های مناسب برای سالمندان شناخته می‌شود. این شهر با طراحی سیستم حمل‌ونقل عمومی ویژه، مناسب‌سازی پیاده‌روها، و ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در دسترس، تلاش کرده است تا شرایط زندگی سالمندان را بهبود بخشد. برنامه‌هایی مانند (Age-Friendly Cities) که توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) معرفی شده‌اند، در توکیو با موفقیت اجرا شده‌اند.

به گزارش (cntraveler) کپنهاگ به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین شهر‌های جهان در زمینه ایجاد محیط‌های مناسب برای سالمندان شناخته می‌شود. این شهر با اجرای برنامه‌هایی مانند "Copenpay" که مسافران را به انجام اقدامات زیست‌محیطی تشویق می‌کند، و همچنین توسعه محله‌های "Nordhavn" که دسترسی آسان به خدمات را فراهم می‌آورد، به‌عنوان نمونه‌ای موفق در زمینه شهر‌های دوستدار سالمند معرفی شده است.

سن دیگو با اجرای برنامه‌هایی مانند (Age Well San Diego) که بر ارتقای کیفیت زندگی سالمندان تمرکز دارد، به‌عنوان یکی از شهر‌های پیشرو در زمینه ایجاد محیط‌های مناسب برای سالمندان شناخته می‌شود. این شهر با ارائه خدمات بهداشتی، مسکن مناسب، و فرصت‌های اجتماعی برای سالمندان، تلاش کرده است تا شرایط زندگی آنها را بهبود بخشد.

به گزارش (melbourne) ملبورن با اجرای برنامه‌هایی مانند (Melbourne: A Great Place to Age) که بر ارتقای کیفیت زندگی سالمندان تمرکز دارد، به‌عنوان یکی از شهر‌های پیشرو در زمینه ایجاد محیط‌های مناسب برای سالمندان شناخته می‌شود. این شهر با ارائه خدمات بهداشتی، مسکن مناسب، و فرصت‌های اجتماعی برای سالمندان، تلاش کرده است تا شرایط زندگی آنها را بهبود بخشد.

این شهر‌ها با اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های متنوع، تلاش کرده‌اند تا شرایط زندگی سالمندان را بهبود بخشند و به استاندارد‌های جهانی نزدیک شوند. با توجه به روند رو به رشد جمعیت سالمندان در جهان، مطالعه و الگوبرداری از این تجربیات می‌تواند به سایر شهر‌ها در ایجاد محیط‌های مناسب برای سالمندان کمک کند.