به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، میلاد با سعادت یازدهمین امام شیعیان، حضرت امام حسن عسکری (علیه‌السلام)، نقطه عطفی در تاریخ تشیع است. ایشان در شرایطی بسیار سخت، تقریباً تمام عمر خود را در حصر نظامی و تحت نظارت جاسوسان حکومت عباسی در شهر «عسکر» (سامرا) گذراندند. با این وجود، مدیریت الهی ایشان نه تنها شیعیان را از انحرافات نجات داد، بلکه آنها را برای یک رویداد عظیم و بی‌سابقه تاریخی یعنی دوران غیبت کبری آماده ساخت. به منظور واکاوی ابعاد سیره این امام بزرگوار و تطبیق آن با چالش‌های عصر حاضر با حجت‌الاسلام سیدعلی میرلوحی، کارشناس و پژوهشگر فقه اسلامی به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانیم:
مدیریت الهی در سایه فشار: سه‌گانه کلیدی اخلاقی
چه ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری از امام حسن عسکری علیه‌السلام در منابع روایی نقل شده که برای زندگی امروز جوانان الهام‌بخش است؟
یکی از بارزترین ویژگی‌های امام، صبر و پایداری ایشان در برابر محدودیت‌های شدید حاکمان عباسی بود. ایشان سال‌ها در حصر خانگی در منطقه نظامی «عسکر» در سامرا به سر بردند، اما هرگز از مسیر الهی خود منحرف نشدند و با آرامش و تدبیر، جامعه شیعه را رهبری کردند. این ویژگی به جوانان امروز می‌آموزد که در برابر مشکلات زندگی، فشار‌های اجتماعی و ناملایمات، ناامید نشوند و با تکیه بر ایمان و اراده، به سوی اهداف خود گام بردارند.
دومین ویژگی گشاده‌رویی، کرم و بخشندگیشان بود. ایشان نه تنها با دوستان، بلکه با مخالفان خود نیز با نرمی و مهربانی رفتار می‌کردند و همین اخلاق نیکو، بسیاری را به سوی ایشان جذب می‌کرد. در روایات آمده است که ایشان آنچنان متواضع بودند که در جمع، همچون یکی از مردم عادی می‌نشستند. این منش به جوانان یادآوری می‌کند که جایگاه اجتماعی و موفقیت‌های دنیوی نباید موجب غرور شود و فروتنی و احترام به دیگران کلید نفوذ در قلب‌ها است.
همچنین امام حسن عسکری (ع) با وجود تمام محدودیت‌ها، لحظه‌ای از نشر علم و پاسخ به شبهات فکری غافل نبودند. ایشان از هر فرصتی برای تربیت شاگردان و تبیین معارف اصیل اسلامی استفاده می‌کردند. این رویکرد به جوانان امروز اهمیت دانش‌اندوزی، تفکر انتقادی و مبارزه با جهل و خرافه را گوشزد می‌کند و آنان را به مرجعیت علمی و فکری در جامعه تشویق می‌کند.
سازمان وکالت: شاکله حکومتی پنهان برای دوران غیبت
امام حسن عسکری علیه‌السلام با وجود محدودیت‌های حکومت عباسی، چگونه توانستند ارتباط خود را با شیعیان حفظ کنند؟
مهم‌ترین و کارآمدترین روش ارتباطی امام، سازمان وکالت بود. این شبکه که از زمان امامان پیشین شکل گرفته بود، در دوران ایشان به اوج کارایی خود رسید. امام حسن عسکری (ع) از طریق وکلای معتمد خود در مناطق مختلف، پیام‌ها، وجوهات شرعی و پاسخ به سوالات فقهی و اعتقادی را به دست شیعیان می‌رساندند. این ساختار منسجم، علاوه بر حفظ ارتباط، جامعه شیعه را برای دوران غیبت آماده می‌ساخت.
امام از طریق ارسال نامه و فرستادن پیک‌های مورد اعتماد، با شیعیان خاص و نخبگان جامعه در ارتباط بودند. این نامه‌ها که به «توقیعات» مشهورند، حاوی رهنمود‌های سیاسی، اعتقادی و اجتماعی مهمی بودند. همچنین هر گاه فرصتی دست می‌داد، مانند رفت‌وآمد به دربار یا ملاقات‌های عمومی، امام به صورت پنهانی و با استفاده از اشارات و کنایه‌ها، پیام‌های خود را به یارانشان منتقل می‌کردند.
این تدابیر به ما می‌آموزد که در شرایط محدودیت نیز می‌توان با خلاقیت، برنامه‌ریزی و استفاده بهینه از امکانات موجود، ارتباطات مؤثر را حفظ کرد و به اهداف بزرگ دست یافت.
حلقه اتصال: میراث علمی امام (ع) و پایه‌ریزی فقه شیعه
جایگاه امام در نشر معارف و تربیت شاگردانی، چون شیخ صدوق و علمای بعدی چگونه بوده است؟
دوران امام عسکری (ع) عصر رواج مکاتب فکری مختلف و ظهور شبهات اعتقادی فراوان بود. ایشان با بیانات قاطع و استدلال‌های محکم، به مقابله با این انحرافات پرداختند یکی از یادگار‌های گرانبهای ایشان، تفسیر امام حسن عسکری (ع) است که حاوی نکات دقیق و عمیق تفسیری است. با وجود سخت‌ترین محدودیت‌ها با لطف خدا امام شاگردان بسیاری را تربیت کردند که هر یک به سهم خود در ترویج فرهنگ اهل‌بیت (ع) نقش داشتند. اگرچه شیخ صدوق از شاگردان مستقیم ایشان نبود، اما او و علمای بزرگی مانند شیخ کلینی و شیخ مفید، از طریق شاگردان و آثار به جامانده از امام، از دریای علم ایشان بهره‌مند شدند و اساس کتب اربعه و فقه شیعه را بر پایه تعالیم آن حضرت و پدران بزرگوارشان بنا نهادند. در واقع، امام عسکری (ع) حلقه اتصال میان دوران حضور امامان و عصر غیبت بودند و میراث علمی امامت را به نسل‌های بعدی منتقل کردند.
نبرد امروز: مقابله با عرفان‌های سکولار در فضای مجازی
اگر بخواهیم ولادت امام حسن عسکری علیه‌السلام را در عصر حاضر جشن بگیریم، چه نکاتی از سیره ایشان می‌تواند برای سبک زندگی خانواده‌های ایرانی کاربردی باشد؟
مهم‌ترین اقدام امام عسکری (ع)، آماده‌سازی جهان برای امامت فرزندشان، حضرت مهدی (عج)، بود. ایشان با وجود تمام خطرات از جان فرزند خود محافظت کرده و ایشان را به عنوان منجی عالم به شیعیان خاص معرفی کردند. این امر اهمیت حیاتی تربیت فرزند صالح و آینده‌نگری در خانواده را به ما می‌آموزد زندگی امام در سامرا، با وجود ظاهر نظامی و خشن شهر، کانونی از آرامش، عبادت و معنویت بود. خانواده‌های ایرانی می‌توانند با الگوگیری از ایشان، خانه را به محلی برای گفت‌و‌گو‌های معنوی و عبادت‌های دسته‌جمعی تبدیل کنند و از بنیان عاطفی عقیدتی خانواده، فرزندان خود را در برابر تهاجمات فرهنگی مدرن واکسینه کنند.
خانواده؛ حصار معنویت در عصر تهاجم فرهنگی
امام حسن عسکری علیه‌السلام در دوران خود با انحرافات فکری و فرهنگی روبهرو بودند؛ امروز چه شباهتی بین آن وضعیت و شرایط فرهنگی جامعه ما می‌توان یافت؟
دوران امام حسن عسکری (ع) با چالش‌های فکری متعددی از جمله فعالیت غُلات (افراطیون)، واقفیه، صوفیان منحرف و شبهات فلاسفه مادی‌گرا همراه بود. امام با منطق و استدلال، مرز‌های اسلام ناب را مشخص کرده و با این انحرافات مبارزه می‌کردند.
امروز نیز جامعه ما با چالش‌های مشابهی، البته در قالبی جدید روبهرو است: از جمله عرفان‌های نوظهور و معنویت‌های سکولار؛ همانند صوفی‌گری‌های منحرف آن زمان، امروز نیز شاهد رواج عرفان‌های کاذب و معنویت‌های بدون پشتوانه وحیانی هستیم که جوانان را از مسیر اصیل دین دور می‌کنند. مسئله مبتلابه و خانمان‌سوز دیگر شبهات متعدد در فضای مجازی است. اگر در گذشته شبهات در قالب کتاب و بحث‌های حضوری مطرح می‌شد، امروز فضای مجازی به بستری برای انتشار گسترده شبهات اعتقادی، زیر سوال بردن ارزش‌های دینی و ترویج سبک زندگی مادی‌گرایانه تبدیل شده است. راهکار مقابله با این چالش‌ها، همان راهکار امام عسکری (ع) است یعنی تجهیز به سلاح علم و منطق، تبیین جذاب و عقلانی معارف دینی برای نسل جوان، و تقویت ارتباط با علمای دین‌شناس و متعهد.
ولادت عسکری (ع): جشن انتظار پویا
از نگاه شما، ارتباط میان ولادت امام حسن عسکری علیه‌السلام و امید به ظهور در فرهنگ شیعی چه جایگاهی دارد؟
ارتباط میان ولادت امام حسن عسکری (ع) و امید به ظهور، یک ارتباط عمیق است. ولادت ایشان در فرهنگ شیعی، مژده و بشارت نزدیک شدن به ولادت آخرین ذخیره الهی، حضرت مهدی (عج)، است. امام عسکری (ع) پدر امام زمان (عج) هستند و بخش بزرگی از زندگی و امامت ایشان، صرف آماده‌سازی شیعیان برای ورود به عصر غیبت و حفظ امید به آینده‌ای روشن شد.
ایشان با معرفی پنهانی فرزندشان به یاران خاص و با تأکید مکرر بر امامت آن حضرت پس از خود، بذر امید و انتظار را در دل‌های شیعیان کاشتند. بنابراین، جشن ولادت امام حسن عسکری (ع)، در حقیقت جشن گرفتن برای استمرار سلسله امامت و بیعت دوباره با پدر امام منتظَر است. این ولادت به ما یادآوری می‌کند که راه نجات و امید به آینده، از مسیر امامت می‌گذرد و همان‌طور که امام عسکری (ع) جامعه را برای غیبت آماده کردند، ما نیز باید خود را برای ظهور آماده کنیم. این امید، یک امید منفعل و ایستا نیست، بلکه یک امید پویا و حرکت‌آفرین است که شیعه را در طول تاریخ در برابر سخت‌ترین طوفان‌ها زنده و استوار نگه داشته است.
انتهای پیام/