به گزارش خبرگزاری ایمنا، با آغاز فصل پاییز بسیاری از افراد دچار علائمی می‌شوند که در نگاه نخست شبیه سرماخوردگی یا آلرژی‌های معمولی به نظر می‌رسند، اما این علائم به عنوان بخشی از حساسیت فصلی پاییزه شناخته می‌شوند و ریشه‌ای عمیق‌تر در مزاج فصل و وضعیت بدن دارند؛ عطسه‌های مکرر، خشکی گلو، آبریزش چشم، خارش پوست و احساس سنگینی در سر، از جمله نشانه‌هایی هستند که در این فصل بیشتر بروز می‌کنند و گاهی نیز با تغییرات خلقی از جمله بی‌حوصلگی یا افسردگی خفیف همراه می‌شوند.
طب سنتی پاییز را فصلی با مزاج سرد و خشک می‌داند که این مزاج می‌تواند تعادل طبیعی بدن را به‌ویژه در افراد با مزاج مشابه، برهم بزند و این نبود تعادل، زمینه‌ساز بروز حساسیت‌ها و اختلالات تنفسی، پوستی و روانی می‌شود و برخلاف نگاه رایج که حساسیت را تنها واکنش ایمنی بدن به عوامل خارجی می‌داند، طب سنتی آن را نتیجه تلاقی مزاج فصل با مزاج فرد و ضعف در دفع مواد زائد می‌بیند.
در این دیدگاه، حساسیت پاییزی نه‌تنها یک واکنش فیزیکی، بلکه نشانه‌ای از اختلال در تنظیمات درونی بدن است و خشکی هوا باعث تحریک مخاط‌ها، کاهش رطوبت پوست و افزایش غلظت سودا در بدن می‌شود که تمام این عوامل در بروز علائم حساسیت نقش دارند و به همین دلیل، درمان‌های طب سنتی بیشتر بر اصلاح مزاج، تقویت قوای دفعی و تنظیم سبک زندگی تمرکز می‌کند.
تدابیر پیشگیرانه در طب سنتی برای فصل پاییز شامل تغذیه گرم و مرطوب، استفاده از گیاهان دارویی مناسب، پرهیز از عوامل محرک و گاهی پاک‌سازی بدن از مواد زائد است، همچنین توجه به روحیه و خواب کافی از اصول مهمی است که در کاهش حساسیت‌های پاییزی مؤثر هستند و این رویکرد کل‌نگر، بدن را به‌عنوان یک سیستم هماهنگ می‌بیند که باید با طبیعت فصل هم‌راستا شود.
درک حساسیت پاییزی از نظر طب سنتی، افراد را به سوی نگاهی کل‌نگر و پیشگیرانه نسبت به سلامت سوق می‌دهد که این رویکرد نه‌تنها علائم را به‌عنوان نشانه‌های سطحی در نظر می‌گیرد، بلکه آنها را بازتابی از تعامل بدن با محیط، مزاج و سبک زندگی می‌داند و با تنظیم تغذیه، مراقبت از پوست و مخاط و تقویت قوا، می‌توان بدن را در برابر تحریکات فصلی مقاوم‌تر کرد و چنین نگاهی، به‌جای تمرکز بر سرکوب علائم، بر بازگرداندن تعادل درونی و هماهنگی با طبیعت تأکید دارد.
با توجه به اهمیت آگاهی افراد از حساسیت پاییزی و علائم آن، مزاج فصل پاییز و تأثیر آن بر سلامت افراد، راهکارهای کاهش علائم حساسیت پاییزی، گیاهان دارویی مؤثر بر درمان حساسیت پاییزه و نقش پاک‌سازی بدن در این راستا، با بهنام یوسفیان، پزشک و متخصص طب سنتی گفت‌وگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایمنا: پاییز چه نوع مزاجی دارد و این مزاج چگونه بر بروز حساسیت‌های فصلی تأثیر می‌گذارد؟
یوسفیان: در طب سنتی، فصل پاییز دارای مزاج سرد و خشک است که این ویژگی‌ها بر اساس مشاهدات طبیعت و تأثیرات اقلیمی بر بدن انسان تعریف شده است و سردی هوا، کاهش رطوبت محیط و وزش بادهای خشک پاییزی در شکل‌گیری این مزاج نقش دارند؛ این مزاج می‌تواند با مزاج ذاتی افراد تداخل پیدا کند و زمینه‌ساز بروز اختلالاتی شود که در طب سنتی به آن سوءمزاج گفته می‌شود.
افرادی که خود آنها مزاج خشک دارند (مثل صفراوی‌ها و سوداوی‌ها)، در فصل پاییز بیشتر در معرض تحریکات و حساسیت‌های فصلی قرار می‌گیرند و خشکی هوا باعث تحریک مخاط بینی، گلو و چشم می‌شود و علائمی مانند عطسه، سوزش، خارش و آبریزش را تشدید می‌کند، همچنین سردی هوا می‌تواند باعث کندی گردش خون و ضعف سیستم ایمنی شود که در طب سنتی با اصطلاح غلبه سردی شناخته می‌شود.
وقتی مزاج فصل با مزاج فرد هم‌جهت باشد، احتمال بروز بیماری‌ها بیشتر می‌شود و به همین دلیل، پاییز برای افراد با مزاج سرد و خشک، فصل پرچالشی است و نیاز به مراقبت‌های خاص دارد و این مراقبت‌ها شامل اصلاح تغذیه، پرهیز از عوامل محرک و استفاده از داروهای گرم و مزاج فصل و تطبیق آن با مزاج فرد، یکی از اصول کلیدی در پیشگیری از بیماری‌ها در طب سنتی است و حساسیت پاییزی نمونه‌ای از اختلالاتی است که با درک صحیح مزاج‌ها می‌توان از شدت آن کاست یا حتی از بروز آن جلوگیری کرد.
ایمنا: چه علائم جسمی و روانی در پاییز بیشتر دیده می‌شود که می‌توان آنها را به حساسیت فصلی نسبت داد؟
یوسفیان: علائم حساسیت پاییزی از نظر طب سنتی شباهت زیادی با علائم نزله (سرماخوردگی) دارد، اما تفاوت‌هایی نیز دارد؛ از جمله علائم جسمی رایج می‌توان به عطسه‌های مکرر، آبریزش بینی و چشم، خارش و سوزش گلو، قرمزی چشم، سرفه‌های خشک و احساس گرفتگی در سینوس‌ها اشاره کرد که این علائم به طور معمول بدون تب و ترشحات چرکی هستند که آنها را از سرماخوردگی ویروسی متمایز می‌کند.
از نظر روانی، افراد در فصل پاییز ممکن است دچار احساس خستگی مزمن، بی‌حوصلگی، کاهش تمرکز و حتی افسردگی خفیف شوند که این حالات روانی در طب سنتی به غلبه سودا (خشکی و سردی) نسبت داده می‌شود و کاهش نور خورشید، سردی هوا و تغییرات ریتم خواب نیز در این زمینه مؤثر است.
در کودکان، علائم حساسیت پاییزی ممکن است با بی‌قراری، اختلال خواب و کاهش اشتها همراه باشد و در بزرگسالان، مشکلات پوستی مثل خشکی، خارش و حتی اگزما نیز ممکن است بروز کند که این علائم نشان‌دهنده تأثیر مزاج فصل بر پوست و سیستم ایمنی بدن هستند.
تشخیص دقیق این علائم از سرماخوردگی یا حتی کرونا نیازمند بررسی بالینی است، اما طب سنتی با توجه به مزاج فرد و فصل، راهکارهایی برای افتراق و درمان ارائه می‌دهد و هدف اصلی، بازگرداندن تعادل مزاجی و تقویت قوای دفعی بدن است.
ایمنا: کدام گیاهان دارویی در طب سنتی برای کاهش علائم حساسیت پاییزه توصیه می‌شود؟
یوسفیان: در طب سنتی، گیاهان دارویی با مزاج گرم و مرطوب برای مقابله با خشکی و سردی پاییز توصیه می‌شوند و یکی از مهم‌ترین گیاهان در این زمینه، گل‌گاوزبان است که خاصیت آرام‌بخش، ضدالتهاب و تقویت‌کننده سیستم ایمنی دارد و مصرف دم‌کرده گل‌گاوزبان همراه با کمی سنبل‌الطیب می‌تواند علائم تنفسی و اضطراب ناشی از پاییز را کاهش دهد.
آویشن نیز از گیاهان پرکاربرد در درمان حساسیت‌های فصلی است که این گیاه با خاصیت ضدعفونی‌کننده و خلط‌آور، به پاک‌سازی مجاری تنفسی کمک می‌کند و مصرف بخور آویشن یا دم‌کرده آن در روزهای سرد پاییزی، به کاهش سرفه‌های خشک و گرفتگی بینی کمک می‌کند، همچنین استفاده از بخور بابونه برای تسکین چشم‌ها و سینوس‌ها توصیه شده است.
برای مقابله با خشکی پوست و مخاط، روغن بنفشه در پایه کنجد یا بادام شیرین کاربرد دارد؛ این روغن‌ها با خاصیت نرم‌کنندگی و ضدالتهاب، می‌توانند خشکی پوست و خارش را کاهش دهند و ماساژ با روغن‌های گرم در فصل پاییز به‌عنوان یک روش پیشگیرانه نیز توصیه می‌شود.
نکته مهم در استفاده از گیاهان دارویی، تطبیق آنها با مزاج فرد است، به عنوان مثال فردی با مزاج گرم ممکن است با مصرف زیاد آویشن دچار تحریک شود، بنابراین مشاوره با متخصص طب سنتی برای تعیین دز و نوع گیاهان ضروری است و هدف اصلی استفاده از گیاهان دارویی، بازگرداندن تعادل مزاجی و کاهش تحریکات ناشی از سردی و خشکی پاییز است.
ایمنا: چه تغییراتی در سبک تغذیه باید در فصل پاییز اعمال شود تا از بروز یا تشدید حساسیت جلوگیری شود؟
یوسفیان: در طب سنتی تغذیه نقش کلیدی در حفظ تعادل مزاجی دارد، به‌ویژه در فصولی مانند پاییز که مزاج سرد و خشک غالب است و برای مقابله با این مزاج، باید غذاهایی با طبع گرم و کمی مرطوب مصرف شود؛ خوراک‌هایی مانند آش‌های گرم، سوپ‌های ساده با سبزیجات گرم، گوشت‌های لطیف مانند گوشت بره و ادویه‌هایی مانند زنجبیل، دارچین و زیره توصیه می‌شوند.
مصرف میوه‌های پاییزی مانند سیب، به و انگور نیز مفید است، اما باید توجه داشت که میوه‌های سرد و خشک مانند خرمالو یا انار در برخی افراد ممکن است حساسیت را تشدید کنند و بهتر است این میوه‌ها با مصلحات مصرف شوند و پرهیز از غذاهای سرد مانند ماست، دوغ، خیار و غذاهای مانده و صنعتی توصیه می‌شود.
نوشیدنی‌های گرم مانند دمنوش بابونه، گل‌گاوزبان یا چای دارچین می‌توانند به کاهش علائم حساسیت کمک کنند و مصرف آب ولرم به‌جای آب سرد و پرهیز از نوشیدنی‌های یخ‌زده نیز در حفظ تعادل مزاجی مؤثر است؛ در طب سنتی، حتی نحوه خوردن غذا، آهسته خوردن، پرهیز از پرخوری و رعایت فاصله مناسب بین وعده‌ها، در سلامت فصلی اهمیت دارد.
تغذیه پاییزی باید با توجه به مزاج فرد تنظیم شود و افراد با مزاج سرد و خشک نیاز به غذاهای گرم‌تر دارند، در حالی که افراد با مزاج گرم باید تعادل را با غذاهای معتدل حفظ کنند و این تطبیق تغذیه با فصل و مزاج، یکی از اصول پیشگیری در طب سنتی است.
ایمنا: پاک‌سازی بدن از طریق حجامت یا فصد در پیشگیری یا درمان حساسیت‌های پاییزی چه نقشی دارد؟
یوسفیان: پاک‌سازی بدن در طب سنتی با هدف دفع مواد زائد و بازگرداندن تعادل مزاجی انجام می‌شود و در فصل پاییز، به‌ویژه برای افرادی با غلبه سودا یا بلغم، روش‌هایی مانند حجامت، فصد یا استفاده از مسهل‌های ملایم می‌تواند مفید باشد که این روش‌ها با کاهش بار اضافی بر سیستم ایمنی، به بدن کمک می‌کنند تا بهتر با تحریکات فصلی مقابله کند.
حجامت در ناحیه بین دو کتف یا پشت گردن، از روش‌های رایج برای کاهش علائم تنفسی و حساسیت‌های فصلی است که این روش با تحریک گردش خون و دفع مواد زائد از طریق پوست، می‌تواند گرفتگی‌ها و التهاب‌های مزمن را کاهش دهد، البته زمان انجام حجامت بسیار مهم است و به طور معمول در اوایل پاییز یا قبل از شروع علائم توصیه می‌شود.
فصد که نوعی خون‌گیری از رگ‌ها است، برای افراد با غلبه خون یا صفرا ممکن است مناسب باشد، اما باید با احتیاط و زیر نظر متخصص انجام شود و نکته مهم این است که پاک‌سازی نباید در افراد ضعیف یا کودکان بدون بررسی مزاج و شرایط بدنی انجام شود و در افراد با حساسیت شدید، ابتدا باید مزاج اصلاح شود و سپس در صورت نیاز، پاک‌سازی انجام گیرد.
ایمنا: چگونه می‌توان با اصلاح مزاج در فصل پاییز، سیستم ایمنی بدن را تقویت کرد؟
یوسفیان: اصلاح مزاج در فصل پاییز یکی از اصول کلیدی طب سنتی برای پیشگیری از بیماری‌ها و تقویت سیستم ایمنی است و با توجه به اینکه پاییز مزاج سرد و خشک دارد، باید با تدابیر گرم و مرطوب، تعادل بدن حفظ شود و این اصلاح از طریق تغذیه، سبک زندگی، داروهای گیاهی و مراقبت‌های محیطی انجام می‌شود و هدف، جلوگیری از غلبه خشکی و سردی بر بدن است که می‌تواند زمینه‌ساز حساسیت‌ها و ضعف ایمنی شود.
در تغذیه، استفاده از خوراک‌های گرم مانند آش‌های ساده، خورشت‌های کم‌چرب و ادویه‌های گرم از جمله زنجبیل، دارچین و زیره توصیه می‌شود، همچنین مصرف روغن‌های گیاهی اژ جمله روغن بادام شیرین یا روغن بنفشه برای ماساژ بدن، به حفظ رطوبت پوست و آرامش اعصاب کمک می‌کند و نوشیدن دمنوش‌هایی مانند گل‌گاوزبان، بابونه و سنبل‌الطیب نیز در تقویت ایمنی و کاهش تحریکات فصلی مؤثر است.
از نظر سبک زندگی، خواب منظم، پرهیز از بیداری شبانه و کاهش استرس از عوامل مهم در حفظ تعادل مزاجی هستند و در طب سنتی، روحیه فرد و آرامش روانی نقش مهمی در سلامت جسم دارد، همچنین پرهیز از هوای خشک و گرد و غبار، استفاده از بخورهای گیاهی و پوشیدن لباس‌های گرم و لطیف از توصیه‌های محیطی برای اصلاح مزاج پاییزی هستند.
اصلاح مزاج نه‌تنها به کاهش علائم حساسیت کمک می‌کند، بلکه بدن را برای مقابله با بیماری‌های فصلی آماده می‌سازد و این رویکرد پیشگیرانه، برخلاف درمان‌های واکنشی، بر پایه شناخت مزاج فرد و فصل بنا شده و یکی از نقاط قوت طب سنتی در حفظ سلامت عمومی است.
ایمنا: چه تفاوت‌هایی میان حساسیت فصلی پاییزه و حساسیت‌های بهاره وجود دارد؟
یوسفیان: هر فصل مزاج خاص خود را دارد که بر نوع بیماری‌ها و حساسیت‌ها تأثیر می‌گذارد؛ پاییز با مزاج سرد و خشک و بهار با مزاج گرم و تر شناخته می‌شود و این تفاوت مزاجی باعث می‌شود نوع تحریکات، علائم و درمان‌های حساسیت فصلی در این دو فصل متفاوت باشد و در پاییز، خشکی مخاط، سرفه‌های خشک، خارش پوست و چشم و بی‌حالی شایع‌تر است، در حالی که در بهار، ترشحات زیاد، عطسه‌های مکرر، خلط فراوان و التهاب‌های گرم دیده می‌شود.
از نظر مزاج فرد، افرادی که مزاج سرد و خشک دارند در پاییز بیشتر آسیب‌پذیر هستند، در حالی که افراد با مزاج گرم و تر در بهار بیشتر دچار حساسیت می‌شوند، بنابراین تدابیر درمانی نیز متفاوت است و در پاییز باید از داروهای گرم و مرطوب استفاده کرد، اما در بهار داروهای خنک‌کننده و خشک‌کننده مانند گل ختمی، بنفشه یا اسطوخودوس کاربرد دارند.
در پاییز، تمرکز بر حفظ رطوبت بدن و جلوگیری از خشکی است و در بهار، هدف کنترل گرمی و رطوبت اضافی است؛ به عنوان مثال در پاییز استفاده از روغن‌های گیاهی و بخور توصیه می‌شود، در حالی که در بهار پاک‌سازی بدن از طریق حجامت یا مصرف مسهل‌های سبک برای دفع مواد زائد بهاری مؤثرتر است.
طب سنتی با درک تفاوت‌های مزاجی فصول، درمان‌های حساسیت را شخصی‌سازی می‌کند و این رویکرد نه‌تنها علائم را کاهش می‌دهد، بلکه به تقویت ایمنی و تعادل مزاجی کمک می‌کند و شناخت این تفاوت‌ها برای تولید محتوای آموزشی، طراحی برنامه‌های سلامت فصلی و مشاوره‌های بالینی بسیار کاربردی است.