در روزهای اخیر، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، بار دیگر با طرح بحث بازپس‌گیری پایگاه هوایی بگرام در افغانستان، به کانون توجهات بین‌المللی بازگشت. پایگاهی که پس از بیست سال جنگ و تلاش نظامی آمریکا در افغانستان، در سال ۲۰۲۱ به طالبان واگذار شد. این درخواست ترامپ نه‌تنها بار دیگر موضوع افغانستان را به صدر اخبار جهانی آورد، بلکه نگرانی‌هایی درباره پیامدهای امنیتی، سیاسی و منطقه‌ای آن نیز برانگیخته است.
اهمیت استراتژیک پایگاه بگرام و اظهارات ترامپ
ترامپ با تأکید بر «موقعیت استراتژیک» بگرام، گفت: «ما می‌خواهیم آن پایگاه را پس بگیریم چون یک ساعت با جایی که چین سلاح‌های هسته‌ای‌اش را می‌سازد فاصله دارد.» وی در مصاحبه‌ای اعلام کرد که بازپس‌گیری این پایگاه می‌تواند به مقابله با نفوذ رو به رشد چین در منطقه کمک کند و تأکید کرد که مذاکراتی برای بازگشت کنترل پایگاه با طالبان در جریان است، اگرچه جزئیات این مذاکرات نامشخص باقی ماند.
این اظهارات ترامپ در حالی مطرح می‌شود که مقام‌های رسمی آمریکا به صورت محرمانه اعلام کرده‌اند که بازپس‌گیری نظامی بگرام «نیازمند بیش از ۱۰ هزار نیروی نظامی» و «استقرار سامانه‌های پیشرفته دفاع هوایی» است. همچنین بازگرداندن کنترل پایگاه، هزینه‌های گزاف و دشواری‌های لجستیکی فراوانی خواهد داشت.
واکنش طالبان و دولت افغانستان
در واکنش به این درخواست، مقامات طالبان ضمن رد هرگونه بازگشت نظامی آمریکا، بر آمادگی خود برای برقراری «روابط سیاسی و اقتصادی بر پایه احترام متقابل» تأکید کردند. ذکر جلالی، مقام وزارت خارجه طالبان، در شبکه‌های اجتماعی نوشت: افغان‌ها هرگز حضور نظامی خارجی را نپذیرفته‌اند و نمی‌پذیرند، اما برای گفت‌وگوهای سیاسی و اقتصادی با آمریکا بر پایه احترام متقابل آماده‌ایم.
با این حال، برای طالبان، پذیرش بازگشت آمریکا به معنای زیر سؤال رفتن روایت اصلی‌شان یعنی «پیروزی در برابر اشغال خارجی» خواهد بود. در نتیجه احتمال همکاری بسیار کم و تقابل نظامی بسیار بالا خواهد بود.
دیدگاه کارشناسان و چالش‌های نظامی
تحلیلگران نظامی در آمریکا و جهان نسبت به عملی بودن این درخواست ترامپ تردید جدی دارند. یکی از مقامات نظامی سابق آمریکا به رویترز گفت: گرفتن و نگه‌داشتن بگرام نیازمند یک عملیات بسیار گسترده و هزینه‌بر است و بدون تضمین امنیت پیرامونی، احتمال دارد پایگاه به محلی برای حملات موشکی علیه نیروهای آمریکایی تبدیل شود.
تهدیدهای گروه‌های تروریستی مانند داعش و القاعده در افغانستان و همچنین امکان حملات موشکی پیشرفته از سوی ایران، از دیگر نگرانی‌های مهم به شمار می‌رود. بازپس‌گیری بگرام می‌تواند به نقطه‌ای حساس تبدیل شود که نه تنها هزینه‌های مالی و انسانی بالا داشته باشد، بلکه خطر درگیر شدن در یک جنگ فرسایشی جدید را افزایش دهد.
ابعاد ژئوپلیتیکی و پیامدهای منطقه‌ای
از نگاه راهبردی، کنترل مجدد بگرام می‌تواند به آمریکا در رصد فعالیت‌های نظامی و هسته‌ای چین در منطقه سین‌کیانگ کمک کند. چین که با واکنش شدید به اظهارات ترامپ درباره تسلطش بر این پایگاه همراه شد، بارها اعلام کرده است که پکن هیچ پایگاه نظامی در آسیای مرکزی ندارد و بر حاکمیت و امنیت منطقه احترام می‌گذارد.
آمریکا با بازپس‌گیری این پایگاه، می‌تواند نفوذ خود را در منطقه‌ای حساس که در همسایگی پاکستان، ایران و کشورهای آسیای مرکزی قرار دارد، افزایش دهد؛ اما همزمان این اقدام می‌تواند به یک تنش منطقه‌ای گسترده منجر شود و خطر رویارویی مستقیم با چین یا حتی ایران را افزایش دهد.
واکنش‌های داخلی آمریکا و نقدهای سیاسی
در داخل آمریکا، این پیشنهاد ترامپ با واکنش‌های منفی از سوی برخی سیاستمداران و کارشناسان امنیت ملی روبرو شده است. نمایندگان دموکرات کنگره، به ویژه آدام اسمیت، رئیس کمیته خدمات مسلح مجلس نمایندگان، این موضع را «خطرناک و غیرمنطقی» توصیف کردند و آن را مغایر با سیاست‌های کنونی آمریکا در منطقه خواندند.
مخالفان تاکید دارند که اختصاص منابع هنگفت برای بازپس‌گیری بگرام، می‌تواند از اولویت‌هایی مانند مقابله با چین و حمایت از اوکراین کاسته و آمریکا را درگیر یک جنگ طولانی‌مدت دیگر کند.
آینده روابط آمریکا و افغانستان
پس از خروج کامل نیروهای آمریکایی از افغانستان در ۲۰۲۱، روابط دو کشور بسیار محدود و عمدتاً به مذاکرات مربوط به گروگان‌گیری و تبادل زندانیان خلاصه شده است. آخرین دیدارهای دیپلماتیک نشان می‌دهد که هر دو طرف تمایل به حفظ یک سطح حداقلی از تعامل دارند، اما هیچ توافقی برای حضور نظامی دوباره آمریکا در افغانستان وجود ندارد.
کابل با تاکید بر «عدم پذیرش هرگونه حضور نظامی خارجی»، خواهان روابط سیاسی و اقتصادی مبتنی بر احترام متقابل با واشنگتن است. این امر نشان می‌دهد که بازگشت نظامیان آمریکا، حداقل در شرایط کنونی، دور از واقعیت است.
فرصت و تهدید بازپس گیری بگرام
در نهایت، درخواست ترامپ برای بازپس‌گیری پایگاه بگرام نمادی از بازنگری احتمالی در سیاست‌های آمریکا درباره افغانستان و منطقه است، اما عملی شدن این درخواست با چالش‌های امنیتی، سیاسی و دیپلماتیک فراوانی روبرو است.
این حرکت می‌تواند نفوذ آمریکا را در آسیای مرکزی تقویت کند و به مقابله با چین کمک کند، اما در عین حال احتمال تنش‌های منطقه‌ای، تقابل با طالبان و افزایش خشونت در افغانستان را به شدت بالا می‌برد. همچنین هزینه‌های انسانی و مالی هنگفتی را به دنبال دارد که ممکن است موجب واکنش منفی در داخل آمریکا شود.
با توجه به فضای رسانه‌ای کنونی و اظهارات رسمی طرف‌های ذیربط، احتمال بازگشت نظامی آمریکا به بگرام بسیار کم است، اما این بحث نشان می‌دهد که افغانستان و منطقه هنوز یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین میدان‌های رقابت قدرت‌های جهانی به شمار می‌روند.