آیت الله محسن فقیهی به خبرنگار معارف ایرنا گفت: مساجد در جوامع امروز با چالش‌های متعددی روبرو هستند که برای مقابله با آن مشکلات و چالش‌ها، نیازمند تدبیر و برنامه‌ریزی جامع هستیم. یکی از چالش ها که نمود زیادی در جامعه دارد، کاهش حضور جوانان و نوجوانان در مساجد است. برای رفع این چالش اولاً باید به نوسازی محتوایی مساجد، ایجاد محیطی جذاب و پذیرا، استفاده از ابزارهای نوین برای انتقال مفاهیم دینی و مشارکت دادن جوانان در اداره امور مسجد روی آوریم.
وی افزود: همچنین مدیران و هیات امنای مساجد، جهت استفاده از الگوهای موفق و تدوین برنامه‌های استراتژیک (راهبردی) برای توسعه فعالیت‌های مسجد، آموزش داده شوند و مهمترین نکته نیز حضور یک امام جماعت دانشمند، فعال، پویا و دارای اخلاق حسنه است که می‌تواند با جوانان یک محله یا منطقه ارتباط صمیمی برقرار کند تا از این طریق، آنها را علاقه‌مند به معارف دینی کند که در این راستا حوزه های علمیه باید چنین ائمه جماعاتی را پرورش دهند که علاوه بر بُعد علمی، در اخلاق و مردم‌داری سرآمد باشند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم درباره جایگاه مسجد به عنوان پایگاهی برای پاسخگویی به نیازهای نسل جوان و مسائل روز گفت: جوانان، آینده‌سازان هر جامعه‌ای هستند و جذب آنان به مسجد در واقع تضمین‌کننده پویایی و حیات جامعه است. لذا برای پاسخگویی به نیازهای نسل جوان و مسائل روز، مسجد باید از رویکردهای سنتیِ صرف، فراتر رود و با زبانی نو و جذاب با آنان ارتباط برقرار کند.
ضرورت توجه به مسائل روز جامعه در مسجد
وی افزود: جوانان، در معرض شبهات مختلف فکری و عقیدتی هستند و مساجد باید با برگزاری نشست‌های تخصصی، انتشار مطالب روشنگرانه در فضای مجازی و انتخاب امامان جماعتِ عالم، مردمی و دلسوز، به این شبهات پاسخ دهند. از سوی دیگر باید در کنار مسائل دینی، به مسائل روز جامعه، مانند مشکلات اقتصادی، بیکاری، ازدواج، و آسیب‌های اجتماعی توجه و با ارائه راهکارهای عملی و کمک به حل مشکلات مردم، جایگاه خود را به عنوان یک پایگاه مردمی تثبیت کند.
این استاد حوزه تاکید کرد: برگزاری جلسات پرسش و پاسخ با حضور اساتید مجرب، کارگاه‌های مهارت‌آموزی و استفاده از ابزارهای جدید آموزشی، می‌تواند جذابیت مسجد را برای جوانان افزایش دهد. همچنین طراحی کتابخانه‌های مجهز و مراکز مشاوره و نیز محل ورزش در جوار مساجد، می‌تواند به جذب جوانان کمک کند.
کارگاه‌های سواد رسانه ای در مساجد برگزار شود
فقیهی درباره نقش مسجد در حفظ و ترویج ارزش‌های دینی گفت: فضای مجازی، تیغ دو لبه‌ای است که هم می‌تواند فرصت باشد و هم تهدید. در این شرایط، مساجد باید با هوشمندی و خلاقیت، از این ابزارها برای حفظ و ترویج ارزش‌های دینی بهره ببرند. مثلا می توان با ایجاد کانال‌ها و صفحات فعال در شبکه‌های اجتماعی، محتوای دینیِ جذاب و کاربردی مانند کلیپ‌های کوتاه، تولید و منتشر کرد.
وی اضافه کرد: همچنین می‌توان در راستای جهاد تبیین، کارگاه‌های سواد رسانه‌ای برای نمازگزاران، به ویژه جوانان، جهت تشخیص اخبار صحیح از غلط، مقابله با شایعات، و استفاده صحیح از فضای مجازی را اجرا کرد. یکی از کارهای مهم دیگر مساجد با توجه به سرعت انتشار اطلاعات و شایعات در فضای مجازی، تبیین حقایق و روشنگری در برابر شبهات و اطلاعات غلط با سرعت و دقت کامل است.
قرارگاه ملی مسجد می تواند نقطه عطفی در احیای کارکردهای مساجد باشد
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از تشکیل قرارگاه ملی مسجد به عنوان یک اقدام امیدبخش یاد کرد و گفت: این قرارگاه می‌تواند نقطه عطفی در احیای جایگاه مسجد باشد ولی باید چند نکته را درنظر داشت. یکی لزوم حمایت همه‌جانبه مادی و معنوی دولت و مجلس شورای اسلامی است. دولت و مجلس با تخصیص بودجه‌های کافی، تدوین قوانین تسهیل‌گر، حمایت از طرح‌ها و برنامه‌های این قرارگاه، می توانند بستر لازم را برای فعالیت‌های بیشتر مردمی در مساجد فراهم کنند.
وی افزود: از طرف دیگر نهادها و دستگاه ها باید هماهنگی و هم‌افزایی داشته باشند و دولت و مجلس باید بر هماهنگی کامل بین سازمان‌های عضو این قرارگاه نظارت داشته باشند تا از موازی‌کاری‌ها و هدر رفت منابع جلوگیری شود و تمامی ظرفیت‌ها در جهت یک هدف واحد، یعنی تقویت جایگاه مسجد به کار گرفته شود.
فقیهی از توجه به نیازهای بومی و منطقه‌ای به عنوان یکی دیگر از نکات مهم در این زمینه یاد کرد و گفت: در برنامه‌ریزی‌ها، باید به تنوع فرهنگی و نیازهای بومی هر منطقه توجه شود. یک نسخه واحد برای همه مساجد کارآمد نخواهد بود. قرارگاه باید بتواند با در نظر گرفتن اقتضائات محلی، برنامه‌های متناسبی را تدوین کند.
وی اضافه کرد: همچنین تقویت بُعد مردمی و خودگردانی مساجد در این زمینه مهم است. دولت و مجلس باید با وضع قوانین و ارائه مشوق‌ها، زمینه را برای مشارکت هر چه بیشتر مردم در اداره امور مساجد و خودگردانی آنها فراهم کنند. مسجدِ مردمی، مسجدی پویا و اثرگذار خواهد بود. این همان چیزی است که از صدر اسلام تا کنون، مساجد را زنده نگه داشته است.
مسجد به عنوان محور وحدت مسلمانان
فقیهی با اشاره به آیه ۱۰۳ سوره آل عمران گفت: اگرچه مصداق اصلی این آیه، اهل‌بیت(ع) هستند اما می توانیم مسجد را نیز یکی از مصادیق مهم وحدت امت اسلامی بدانیم. به هر حال با تأکید بر مشترکات فراوانی چون توحید، نبوت، قرآن، قبله که میان همه مسلمانان جهان اعم از شیعیان و اهل سنت وجود دارد و از سوی دیگر بسیاری از احکام و ارزش‌های اخلاقی مشترک، مسجد فضایی را فراهم می‌آورد که برادران و خواهران مسلمان، فارغ از تفاوت‌ها و اختلاف‌ها، در کنار یکدیگر به عبادت بپردازند و در مجالس علمی و فرهنگی در مساجد شرکت جویند.
این استاد درس خارج حوزه علمیه قم افزود: در واقع این هم‌نشینی و همدلی، سوءتفاهم‌ها را از بین برده و توطئه‌های دشمنان را خنثی می‌کند. چرا که تفرقه، بزرگترین آفت جامعه اسلامی است که باید مسلمانان به شدت از آن پرهیز کنند. ضمن اینکه در جبهه نرم، مسجد با ترویج معارف اسلامی، اخلاق حسنه، فرهنگ ایثار و شهادت و بصیرت‌افزایی، افکار عمومی را هدایت کرده و در مقابل تهاجم فرهنگی دشمن، ایستادگی می‌کند.
وی افزود: مساجد از صدر اسلام تاکنون، نَه تنها محل عبادت، بلکه پایگاه اصلی برای فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بوده است. در دوران پیامبر اکرم (ص)، مسجد النبی(ص) مرکز تصمیم‌گیری‌ها، آموزش، قضاوت، رسیدگی به امور مردم و اعزام نیروها به جبهه‌های جنگ بود. از این رو، مسجد هم در جبهه نرم و هم در جبهه سخت، نقش بی‌بدیلی ایفا می‌کند.
فقیهی ادامه داد: منبرهای روشنگرانه، حلقه‌های معرفت و کلاس‌های آموزشی در مسجد، بستر مناسبی برای جهاد تبیین و مقابله با شبهات فراهم می‌آورند. در جبهه سخت نیز، مساجد همواره کانون بسیج نیروها، جمع‌آوری کمک‌های مردمی و حمایت از رزمندگان بوده است. مساجد از دوران دفاع مقدس تا به امروز همواره پناهگاه مردم و کانون مقاومت در برابر ستم و استکبار بوده‌اند.
مادران مسجدی بذر مقاومت و بصیرت را در دل فرزندان می‌کارند
این استاد حوزه درباره نقش بانوان در مسجد به آیه ۷۱ سوره توبه استناد کرد و گفت: خداوند در این آیه به جایگاه مهم مردان و زنان مؤمن در امر به معروف و نهی از منکر و یاری‌رساندن به یکدیگر اشاره کرده است. بنابراین زنان مسجدی می‌توانند با حضور فعال و هوشمندانه خود، ستون‌های مستحکم مقاومت نرم در ابعاد مختلفی باشند. مثلا بانوان، اولین مربیان نسل آینده هستند.
وی افزود: مادران مسجدی با تربیت فرزندانی باایمان، متعهد و آگاه به مسائل روز، بذر مقاومت و بصیرت را در دل آنان می‌کارند. فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی، برگزاری کلاس‌های قرآن، احکام، اخلاق و سبک زندگی اسلامی برای بانوان، ترویج فرهنگ حجاب و عفاف، و ایجاد فضایی برای هم‌فکری و تبادل نظر، می‌تواند از دیگر فعالیت‌های مهم زنان در مساجد باشد.
فقیهی اضافه کرد: بانوان همچنین می‌توانند با حضور در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، به ترویج ارزش‌های دینی و پاسخ به شبهات بپردازند و در خط مقدم جهاد تبیین گام بردارند. حضور آرام و پرصلابت زن مسلمان در جامعه و به خصوص در برنامه‌های دینی و فرهنگی در مساجد، خود نوعی مقاومت نرم در برابر فرهنگ بیگانه است.