در شرایطی که همزمان با نزدیک شدن به پایان مهلت تروئیکای اروپایی به ایران (۹ شهریور) برای تن دادن به یک تفاهم با چماق مکانیسم ماشه که با واکنش منفی جمهوری اسلامی مواجه شد و همه شواهد از حرکت انگلیس، فرانسه و آلمان به سمت چکاندن ماشه حکایت داشت، انتشار اخباری درباره موافقت تهران با ورود محدود و مشروط بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به خاکش، در میان بدبینی‌های حاکم بر مناسبات طرفین، اتفاق مثبتی است که می‌تواند صحنه را به نوعی دیگر بازآرایی کند.
بر این اساس و در حالی که «رافائل گروسی» اخیراً در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز مدعی شد نخستین تیم بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از مذاکره با تهران به ایران بازگشته‌اند، روز گذشته این مسئله مورد تأیید مقامات کشورمان قرار گرفت.
تأیید موضوع بازگشت بازرسان آژانس به ایران در شرایطی است که عملکرد غیرحرفه‌ای گروسی در موضوع حمله آمریکا و رژیم صهیونیستی به مراکز هسته‌ای ما واکنش‌های بسیاری به دنبال داشت. در پاسخ به خیانت و چنین رویکردی، مجلس چهارم تیرماه ۱۴۰۳، با اکثریت قاطع (۲۲۱ رأی موافق از ۲۲۳ نماینده حاضر) طرح الزام دولت به تعلیق هر گونه همکاری با آژانس را تصویب کرد. بر اساس این قانون، دولت مکلف شد تا حصول دو شرط اصلی «احراز اطمینان از رعایت حاکمیت ملی و امنیت مراکز هسته‌ای» و «احراز اطمینان از بهره‌مندی ایران از حقوق ذاتی خود از جمله غنی‌سازی» همکاری بر اساس ان‌پی‌تی و پادمان را به حالت تعلیق درآورد. این قانون که بلافاصله توسط رئیس مجلس، محمدباقر قالیباف به دولت ابلاغ شد، برای متخلفان خود مجازات تعزیری درجه ۶ نیز در نظر گرفت تا از اجرای کامل آن اطمینان حاصل شود.
فرصتی برای دیپلماسی
در این مسیر همان گونه که قابل انتظار بود، اتفاق اخیر واکنش‌های منفی بسیاری در مجلس به دنبال داشت به گونه‌ای که برخی نمایندگان اجازه حضور بازرسان آژانس را به معنای گذر از مصوبه مجلس قلمداد کرده و خواستار بازبینی در این زمینه شدند. با این حال وزیر امور خارجه کشورمان در واکنش، ورود بازرسان آژانس به ایران را با تصمیم شورای عالی امنیت ملی و در راستای نظارت بر تعویض سوخت نیروگاه بوشهر خواند و تأکید کرد هنوز هیچ متن نهایی درباره چارچوب همکاری جدید با آژانس تأیید نشده است. جالب آنکه آسوشیتدپرس نیز مدعی شده بازرسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تأسیسات هسته‌ای ایران، فعلاً به تأسیسات «آسیب‌ندیده» از تجاوز رژیم صهیونیستی و آمریکا محدود خواهد شد. همزمان بر اساس گزارش ابراهیم رضایی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از نشست دیروز این کمیسیون با عراقچی، طبق گفته وزیر خارجه همکاری با آژانس در چارچوب قانون مجلس و با ترتیبات جدید خواهد بود و آژانس بر فرایند تعویض سوخت نیروگاه اتمی بوشهر نظارت خواهد کرد. عراقچی همچنین از تدوین یک مدالیته جدید با آژانس خبر داده و گفته باید امنیت و ایمنی مراکز و تأسیسات هسته‌ای تضمین شود تا با آژانس همکاری کنیم و تأکید کرده همکاری ما با آژانس بنا به تصمیم خودمان است و تحت تأثیر دیگران نیست.
اروپا چه خواهد کرد؟
اتفاق‌های مذکور در شرایطی است که نشست اخیر تروئیکای اروپایی و ایران عصر سه‌شنبه و بدون صدور هیچ بیانیه‌ای پایان یافت. گفتنی است ایران تأکید دارد اروپا به دلایل حقوقی، سیاسی، فناوری و فنی صلاحیت حق فعال‌سازی مکانیسم ماشه را ندارد اما همزمان تهران برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ خوشبین است. این در حالی است که کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه در سخنانی پس از پایان نشست اخیر اعلام کرد: «ایران همچنان به دیپلماسی و یک راه حل دیپلماتیک سودمند برای هر دو طرف متعهد است. زمان آن است که سه کشور اروپایی و شورای امنیت سازمان ملل انتخاب درستی انجام دهند و به دیپلماسی، زمان و فضا بدهند».
با این اوصاف برخی اجازه ورود بازرسان آژانس به ایران از سوی تهران را گامی مثبت و فرصتی به دیپلماسی در راستای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ تعبیر می‌کنند، اما آیا اروپا هم با عقب‌نشینی از فعال‌سازی مکانیسم ماشه حاضر است چنین بکند؟ سه کشور اروپایی فرانسه، انگلیس و آلمان به همراه چین و روسیه، طرفین باقیمانده در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با ایران هستند که آمریکا در سال ۲۰۱۸ به طور یک‌طرفه و غیرقانونی از آن خارج شد. پاریس، لندن و برلین پیش‌تر در نامه‌ای به سازمان ملل آمادگی خود را اعلام کرده‌اند که در صورت عدم بازگشت ایران به مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای این کشور، تحریم‌های بین‌المللی علیه تهران را بازگردانند. به نوشته رویترز، طبق نامه‌ای که وزارت خارجه فرانسه به اشتراک گذاشته است، وزیران خارجه تروئیکای اروپایی با این نامه احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه علیه ایران را افزایش داده‌اند. تروئیکا در این نامه نوشته است: «ما آشکار اعلام کرده‌ایم اگر ایران تا پیش از پایان آگوست ۲۰۲۵، تمایلی به دستیابی به راه حلی دیپلماتیک نشان ندهد یا از فرصت تمدید استفاده نکند، تروئیکا آماده فعال کردن مکانیسم ماشه است».