سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – نیلوفر شهسواریان: در بدو ورود، فضایی با ترکیب نور طبیعی و نور مهتابی می‌بینم مانند مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با میزهایی که می‌توان در آرمش، روز خود را پشت آن‌ها با کتاب و مجله کودک و نوجوان گذراند. معماری داخلی، با ترکیبی از چوب و سیمان و رنگ کرم و قهوه‌ای در صندلی‌ها و رنگ خنثای خاکستری در سقف، حس صمیمانه و در عین حال سکوت و تمرکز را که لازمه یک کتابخانه است منتقل می‌کند. فضایی به مانیتورهایی روی میزهای بلند برای جست‌وجو کردن اختصاص دارد و بخشی به نمایشگاه ماهانه تخصصی به نام «روباه قرمز، سلام» که اینبار مختص روباه و کتاب‌های قدیمی و جدیدی است که روباه در آن‌ها نقش پررنگ دارد. کتاب‌های نمایشگاه به زبان فارسی، انگلیسی و زبان‌های دیگرند. «روباه کوچولو و ماه گم‌شده» اثر اکاترینا تروخان و «آقای روباه شگفت‌انگیز» نوشته رولد دال از جمله این کتابها هستند. موضوع این نمایشگاه هر ماه تغییر می‌کند تا مخاطبان با طیف گوناگونی از کتابها آشنا شوند.
اینجا تنها کتابخانه تخصصی و تحقیقاتی در حوزه کودک و نوجوان در ایران است؛ فضایی که متخصصان و فعالان حوزه کتاب کودک و نوجوان و دانشجویان مرتبط با این حوزه می‌توانند در دنیای پر از تخیل این گروه سنی قدم بزنند و به منابع مورد نیازشان دسترسی پیدا کنند. سیستم کتابخانه باز است، یعنی مراجعه‌کننده می‌تواند لابه‌لای تمام قفسه‌ها قدم بزند و هر کتابی که خواست بردارد و یا با استفاده از بخش جست‌وجو به کتاب مورد نظر خود دسترسی پیدا کند.
کتابخانه مرجع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نه تنها برای مخاطبان عام ناشناخته است، بلکه برای مخاطبان اصلی آن نیز چندان شناخته‌شده نیست و گویی مسئولان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای توسعه این کتابخانه و شناساندن آن تلاش چندانی نکرده‌اند. با اینکه نشست‌های گوناگون تخصصی در این کتابخانه برگزار می‌شود اما از نظر اطلاع‌رسانی و روابط عمومی در این سال‌ها چندان موفق عمل نشده است.
این کتابخانه فضای مهمی در بخش فرهنگی و توسعه کتابخوانی به حساب می‌آید و از این رو شناساندن آن نیز حائز اهمیت است. نه تنها کتاب به زبان فارسی بلکه کتاب و نشریه به ۲۱ زبان زنده دنیا نیز در این کتابخانه گردآوری و نگهداری می‌شود. برای یادآوری اهمیت و گشت و گذار در این فضا، به سراغ اعظم بزرگی، مدیر کتابخانه مرجع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان آمده‌ایم. او از اهداف و برنامه‌ها و نقش این مرکز در ترویج کتابخوانی و اشاعه اطلاعات می‌گوید و بخش‌های متنوع و همچنین منحصر به فرد این کتابخانه را معرفی می‌کند.
تاریخچه، اهداف، اساسنامه و مخاطبان کتابخانه مرجع کانون
اعظم بزرگی، مدیر کتابخانه مرجع کانون در مورد تاریخچه شکل‌گیری این مرکز گفت: کتابخانه مرجع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از ادغام سه کتابخانه‌ی کارکنان کانون، آبراهام لینکلن و کتابخانه‌ی مرجع کانون در محل کتابخانه‌ی آبراهام لینکلن تشکیل شده و در سال ۱۳۵۹ کار خود را آغاز کرده است. نزدیک به ۵۰ سال است که منابع تخصصی غنی فارسی و غیر فارسی، پایان‌نامه‌ها، نشریات و موادی را که برای کودک و نوجوان و مرتبط با این گروه سنی وجود دارد مجموعه‌سازی و طبقه‌بندی می‌کند.
بزرگی درباره منابعی که در این کتابخانه موجود است توضیح داد: در اساسنامه‌ی کتابخانه مرجع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان آمده که گزیده‌ی مواد غیر فارسی، کلیه موادی که برای کودکان و نوجوانان در ایران منتشر می‌شود و برگزیده‌ای از تمام مواد فارسی و غیر فارسی درباره‌ی کودکان در این کتابخانه نگهداری می‌شود. مواد اینگونه تعریف شده: کتابها، پیایندها (نشریات و مجلات)، نقشه‌ها، میکروفیلم‌ها، میکروفیش‌ها و رسانه‌های دیداری – شنیداری، کتاب‌های صوتی و پایان‌نامه‌ها. به‌طور کلی حدود ۲۰۰ هزار اثر در این کتابخانه مجموعه‌سازی و فهرست شده است.
او با تاکید بر اینکه می‌توان ادعا کرد کتابخانه مرجع کانون تنها کتابخانه‌ی تخصصی و تحقیقاتی درحوزه کودک و نوجوان در خاورمیانه است، در مورد اهداف آن گفت: هدف این مجموعه ساماندهی و فهرست‌نویسی ادبیات کودک و نوجوان است. تمام منابع و آرشیو این کتابخانه حتی در کتابخانه‌ی ملی به طور کامل وجود ندارد.
بزرگی در مورد اینکه چه افرادی می‌توانند به عضویت این کتابخانه دربیایند، گفت: تمامی افراد علاقه‌مند و دست‌اندرکار، شامل شاعران، نویسندگان، مترجمان، تصویرگران، خبرنگاران و پژوهشگران در حوزه تخصصی ادبیات، هنر، فلسفه و علوم تربیتی کودک و نوجوان و دانشجویان رشته‌های مرتبط با حوزه ادبیات کودک و نوجوان می‌توانند عضو این کتابخانه شوند. سعی می‌کنیم اطلاعات و منابع غنی این کتابخانه برای تعداد مخاطب بیشتری در دسترس باشد. گفتنی است سالانه بیش از ۷ هزار نفر عضو این کتابخانه می‌شوند.
نقش کتابخانه در ترویج کتاب و کتابخوانی
مدیر کتابخانه مرجع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با اشاره به اینکه این مرکز به عنوان حافظه ناشران کودک و نوجوان فعالیت می‌کند، توضیح داد: اولین کتاب‌هایی که درباره کودک و نوجوان و یا برای این گروه سنی منتشر شده و همچنین تازه‌های کتاب را در بخش فارسی و هم غیر فارسی در کتابخانه آرشیو کرده ایم.
بزرگی با معرفی یک بخش منحصربه فرد در بین کتابخانه‌های مرجع کشور در این کتابخانه بیان کرد: بخش کتاب‌های برنده‌ی جوایز بزرگ ادبیات کودک و نوجوان مانند باتیسلاوا، هانس کریستین اندرسن، آسترید لیندگرن، بولونیا، اتصالات و کارنگی در کتابخانه مرجع کانون وجود دارد. همه‌ساله کتاب‌های برگزیده‌ی فارسی و غیر فارسی را به آرشیو اضافه می‌کنیم و برگزیده‌های سال ۱۴۰۴ - ۲۰۲۵ را که در این حوزه در جهان جایزه گرفته‌اند نیز به مجموعه افزوده‌ایم.
وی افزود: این کتابها به نوعی بیانگر عدالت اجتماعی‌اند زیرا همه‌ی پژوهشگران و نویسندگان کودک و نوجوان نمی‌توانند به این کتابها دسترسی داشته باشند. بیشتر مراجعه‌کنندگان بسیار مشتاق هستند که این کتابها را ورق بزنند و رویکرد بازار جهانی کتاب را مشاهده کنند. البته دانشگاه شیراز به عنوان اولین دانشگاهی که به ادبیات کودک و نوجوان می‌پرداخت، سعی داشت کتاب‌های غیر فارسی کودک و نوجوان برگزیده را جمع‌آوری کند اما در حال حاضر تنها کتابخانه مرجع به این امر مشغول است.
این داستان‌نویس حوزه کودک و نوجوان اظهار کرد: همکاران ما با طراحی نمایشگاه‌های گوناگون این کتابها را دسترس‌پذیرتر می‌کنند و در معرض افراد بیشتری قرار می‌دهند. در آبان سال ۱۴۰۳ بیش از ۳۰۰ کتاب برگزیده جایزه بولونیا را از منابع کتابخانه استخراج کردند و به نمایش گذاشتند که در ترویج و اشاعه‌ی اطلاعات اهمیت دارد.
برنامه‌های تخصصی کتابخانه مرجع کانون
اعظم بزرگی پیرامون برنامه‌های تخصصی این کتابخانه توضیح داد: ترویج اطلاعات و کمک به امور آموزش کارآموزان رشته‌های گوناگون مرتبط با ادبیات، هنر و فلسفه کودک و نوجوان به ویژه تربیت مربیان و کتابداران کودک و نوجوان از برنامه‌های تخصصی کتابخانه مرجع کانون است. همکاران ما مانند منتور در کنار مراجعان قرار می‌گیرند. همچنین ارتباط تنگاتنگی با آموزش و پرورش گرفته‌ایم تا معلمان مدارس در تور مطالعاتی در این فضا حضور پیدا کنند و با کتاب‌های ادبی که در کنار کتاب‌های درسی به دانش‌آموزان برای درک مفاهیم علمی به صورت داستان و شعر کمک می‌کنند، آشنا شوند. در این تورها کارشناسان کتابخانه مرجع کانون مانند لیدر، بخش‌های گوناگون این محیط را مانند موزه نشان می‌دهند چرا که کتابخانه‌ها در حال حاضر به مثابه موزه‌ها هم هستند.
او اضافه کرد: نشست‌های تخصصی را از طریق سایت و کانال تلگرامی و پنل پیامکی اطلاع‌رسانی می‌کنیم. نشست‌های کتابخانه مرجع کانون در سال ۱۴۰۳ در مورد سواد خواندن بود و نشست‌های امسال در مورد سواد زندگی است.
این مدیر کتابخانه با اعلام برگزاری نمایشگاه‌هایی مستمر در این مرکز توضیح داد: نمایشگاه‌های ماهانه در این کتابخانه یک مساله را برای مراجعه‌کننده مطرح می‌کند. مثلاً اخیراً نمایشگاهی با موضوع روباه برگزار کرده‌ایم و تاثیر این جاندار را در ادبیات کودک نشان داده‌ایم. روباه در گذشته با صفات فریبندگی و حیله‌گر بودن شناخته می‌شده اما یک سیر تحولی را طی کرده و امروزه روباهی مثل روباه «شازده کوچولو» را داریم که نه تنها مکار نیست، بلکه به‌عنوان یک شخصیت فلسفی و فهیم، پند و اندرز می‌دهد. از این رو طرح مساله برای پژوهشگر بسیار اهمیت دارد و از وظایف کتابداران کتابخانه مرجع است تا به اشاعه اطلاعات بپردازند.
بزرگی به اجرای طرحی بر اساس انیمیشن‌های ساخته شده در کانون اشاره کرد و گفت: فاز جدیدی با طرح ملی کتابخانه‌ی تصویری برای کتابخانه مرجع کانون قرار است گشوده شود. جشنواره بین‌المللی انیمیشن در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شامل ۱۳ دوسالانه است که به مدت ۲۷ سال است که برگزار می‌شود و آرشیو بسیار گرانبهایی به وجود آمده و بیش از ۱۰۰ کشور آثار خود را به این جشنواره ارسال می‌کنند. آرشیو برگزیدگان این جشنواره را دسته‌بندی کرده‌ایم و به کتابخانه مرجع اضافه خواهد شد تا مخاطبان کتابخانه را گسترش دهیم.
او در پایان در مورد برنامه‌های دیگر کتابخانه مرجع کانون توضیح داد: از آن‌جایی که هر ساله منابع گوناگونی به کتابخانه اضافه می‌شود، امسال فضای قرائت‌خانه را گسترش داده‌ایم و قرار است نشست‌ها و نمایشگاه‌ها در این فضا برگزار شود. تلاش کرده‌ایم تا پایان سال آینده به سمت دیجیتال شدن کتابخانه برویم و تالارهای غیر حضوری داشته باشیم تا از کشورهای دیگر هم بتوانند از این منابع بهره بگیرند. سایت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ماهانه به‌روز می‌شود و کتاب‌های تازه منتشر شده فارسی و غیر فارسی معرفی می‌شود و محتواهای معرفی کتابها را در شبکه‌های اجتماعی کانون منتشر می‌کنیم.
∎