الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ در دنیای امروز، بیماری‌هایی هستند که با وجود توسعه علمی و پزشکی، همچنان چالش برانگیزند و زندگی میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهند. یکی از این بیماری ها، هپاتیت است. التهاب کبد که بسیاری از ما کم وبیش درباره آن شنیده‌ایم، اما اطلاعات کافی درباره آن نداریم.  

درحالی که هپاتیت بیماری‌ای است که اگر زود تشخیص داده و به موقع درمان شود، قابل کنترل و حتی برطرف شدن است. در این مطلب که با کمک دکتر علی حسین پور مسئول پیشگیری از بیماری‌های آمیزشی، HIV، ایدز و هپاتیت دانشگاه علوم پزشکی مشهد تهیه شده است، به زبان ساده و روان، قصد داریم شما را با این بیماری، انواع آن، وضعیت فعلی در مشهد و راه‌های پیشگیری و درمان آن آشنا کنیم.

هپاتیت چیست؟

هپاتیت در اصل به التهاب کبد گفته می‌شود. کبد، این عضو حیاتی و مهم بدن، نقش هایی، چون تصفیه خون، تولید صفرا (برای هضم چربی ها)، ساخت مواد پروتئینی و ذخیره انرژی را بر عهده دارد. زمانی که کبد دچار التهاب می‌شود، کارکرد‌های آن مختل شده و احتمال بروز عوارض جدی افزایش می‌یابد.

علت هپاتیت

این التهاب ممکن است ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله عفونت‌های ویروسی، مصرف مواد مخدر یا الکل، دارو‌های خاص، سموم و عوامل خودایمنی. هپاتیت‌ها بر اساس عامل ایجادکننده، انواع مختلفی دارند مانند هپاتیت A، B، C، D و E که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

هپاتیت A

یا (HAV) معمولا از طریق مصرف مواد غذایی و آب آلوده منتقل می‌شود. این نوع هپاتیت معمولا ناپایدار است و پس از بهبود، فرد ایمنی دائمی پیدا می‌کند.

بزرگ تر‌ها معمولا علائم و نشانه‌های بیماری را بیشتر از کودکان نشان می‌دهند.

کودکان آلوده زیر شش سال معمولا علائم قابل توجهی ندارند و فقط ۱۰% آن‌ها دچار زردی می‌شوند.

این بیماری معمولا با بهبودی همراه است.

بهبود امنیت غذایی، تأمین آب آشامیدنی سالم به اندازه کافی، دفع صحیح فاضلاب در جامعه، رعایت بهداشت شخصی مثل شستن دست‌ها به طور منظم قبل از غذا و بعد از استفاده از توالت و واکسیناسیون موثرترین راه‌ها برای مبارزه با هپاتیت A هستند.

هپاتیت B

یا (HBV) بیشتر از مادر به بچه در حین زایمان و تولد منتقل می‌شود. دیگر راه‌های انتقال آن تماس با خون یا سایر مایعات بدن در حین رابطه جنسی با شریک آلوده، تزریق‌های ناایمن یا تماس با وسایل تیز هستند.

این نوع هپایت می‌تواند مزمن شود و خطر ابتلا به بیماری‌های شدید کبد مانند سیروز و سرطان کبد را افزایش دهد.

در افراد بالای سی سال بیشتر دیده می‌شود.

سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند که در سال ۲۰۲۲، ۲۵۴ میلیون نفر با عفونت مزمن هپاتیت B زندگی می‌کردند و هر سال حدود ۱.۲ میلیون عفونت جدید رخ می‌دهد.

بر اساس آمار جهانی، حدود ۲۵۰ میلیون نفر در جهان به طور مزمن با ویروس HBV زندگی می‌کنند.

در سال ۲۰۲۲، هپاتیت B تقریباً ۱.۱ میلیون مرگ و میر به دنبال داشت که بیشتر به خاطر سیروز و سرطان سلول‌های کبدی (سرطان اولیه کبد) بود.

هپاتیت B با واکسن‌هایی که در دسترس و اثرگذار هستند، قابل پیشگیری است.

در ایران از سال ۱۳۷۲ همه نوزادان در بدو تولد واکسن هپاتیت B را دریافت می‌کنند. تا قبل از آن ۲ تا ۵ درصد جمعیت عمومی به این بیماری مبتلا می‌شدند، اما پس از آن، شیوع به کمتر از یک درصد رسیده است.

هپاتیت C

یا (HCV) بیشتر از طریق تماس با خون آلوده منتقل می‌شود. این نوع به شدت توانایی تبدیل شدن به حالت مزمن را دارد و یکی از مهم‌ترین عوامل بروز سرطان کبد و از بزرگ‌ترین عوامل مرگ و میر‌های مرتبط با بیماری‌های کبد در دنیاست. به خصوص زمانی که تشخیص داده نشود و درمان مناسب انجام نگیرد.

به طور جهانی، تخمین زده می‌شود حدود ۵۰ میلیون نفر به عفونت مزمن ویروس هپاتیت C مبتلا هستند و حدود ۱ میلیون عفونت جدید در هر سال اتفاق می‌افتد.

سازمان بهداشت جهانی تخمین زده است که در سال ۲۰۲۲، حدود ۲۴۲ هزار نفر به دلیل هپاتیت C جان خود را از دست داده‌اند، که بیشتر به دلیل سیروز و کارسینومای هپاتوسلولار (سرطان اولیه کبد) بوده است.

ضد ویروسی با اثر مستقیم (DAAs) می‌توانند بیش از ۹۵ درصد از افراد مبتلا به عفونت هپاتیت C را درمان کنند.

در حال حاضر هیچ واکسن مؤثری علیه هپاتیت C وجود ندارد.

معتادان تزریقی، مردان همجنس گرا و کسانی که با ویروس HIV زندگی می‌کنند در معرض خطر بالاتری قرار دارند.

در ایران در جمعیت عمومی خیلی کم دیده می‌شود (۰.۱ درصد). بیشترین مبتلایان این بیماری در بین معتادان تزریقی هستند. افراد شاغل در مراکز درمانی هم ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.

از سال ۱۳۹۹ نزدیک به ۲۰۰۰ نفر مبتلا به هپاتیت C در محدوده دانشگاه علوم پزشکی مشهد شناسایی و درمان شده‌اند.

سالانه در حدود ۲۰۰ نفر مبتلای جدید به هپاتیت C در این محدوده شناسایی و وارد فرایند درمان می‌شوند.

معمولا مبتلایان با ۳ تا ۶ ماه مصرف دارو درمان می‌شوند، اما در کمتر از یک درصد آن‌ها درمان مؤثر نیست.

نیمی از معتادان تزریقی به هپاتیت C مبتلا می‌شوند.

۹۵ درصد مبتلایان به هپاتیت C آقایان هستند.

سیاست وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور و سازمان بهداشت جهانی حذف یعنی مشاهده نشدن مورد جدید است.

اقدامات پیشگیرانه از  ابتلا به هپاتیت C در مشهد

• در مورد هپاتیت C، درمان خود یک روش پیشگیری است
• توزیع سرنگ در حاشیه شهر
• گشت دائم خودرو‌های موبایل سنتر در پاتوق‌های تزریق مواد برای گرفتن آزمایش و اقدامات درمانی اولیه (یک خودرو دانشگاه علوم پزشکی مشهد و دو خودرو بهزیستی)

هپاتیت‌هایی که مهم ترند

در میان انواع مختلف، هپاتیت B و C بیشترین اهمیت را دارند، زیرا می‌توانند به حالت مزمن تبدیل شوند و عواقب جدی برای سلامت فرد داشته باشند. هر دو نوع مزمن، مهم هستند، اما هپاتیت B به دلیل قابلیت انتقال آسان‌تر و احتمال ایجاد بیماری‌های مزمن، از اهمیت بیشتری برخوردار است.

در کنار آن، هپاتیت C، به علت توانایی تبدیل شدن به حالت مزمن، یکی از بزرگ‌ترین دشمنان سلامت کبد است و نیازمند مراقبت و درمان جدی است. البته امروزه با توجه به پیشرفت‌های درمانی و دارو‌های ترکیبی ویروسی جدید هپاتیت C به راحتی درمان می‌شود؛ بنابراین خیلی مهم است که افراد آزمایش‌های کنترل را انجام دهند تا در صورت ابتلا هرچه زودتر درمان‌ها را شروع کنند.

علائم هپاتیت

در مراحل اولیه، غالبا علائمی مشاهده نمی‌شود که همین موضوع باعث می‌شود افراد ناخواسته ناقل باشند، اما در مراحل پیشرفته، ممکن است علائم زیر ظاهر شوند:

• خستگی مفرط
• تغییر رنگ ادرار و مدفوع
• زردی پوست و چشم‌ها
• درد و احساس فشار در ناحیه شکم
• تهوع و استفراغ
• بی اشتهایی
• کاهش وزن بی دلیل

راه‌های انتقال

دو راه برای انتقال ویروس هپاتیت وجود دارد: راه روده‌ای (خوردن غذا و آب آلوده) و راه غیرروده‌ای (تماس با خون و سایر مایعات بدن)

۱- انتقال از راه روده: هپاتیت A و هپاتیت E

ویروس هپاتیت‌های A و E هر دو از راه روده‌ای یا مسیر مدفوعی-دهانی منتقل می‌شوند. به عبارت دیگر، هنگامی به این بیماری‌ها مبتلا می‌شوید که از غذا یا آب آلوده به ویروس استفاده کنید. اعتقاد بر این است که ویروس هپاتیت F هم از راه روده منتشر می‌شود.

۲- انتقال غیرروده‌ای یا تزریقی:

ویروس‌های هپاتیت B، هپاتیت C و هپاتیت D همگی از طریق راهی که به عنوان راه تزریقی شناخته می‌شود، منتقل می‌شوند. تزریقی به این معنی است که این ویروس‌ها می‌توانند از همه راه‌ها وارد بدن شوند، به جز از طریق دستگاه گوارش. راه‌هایی مانند:

• تماس با خون و مایعات بدن افراد مبتلا
• استفاده مشترک از سرنگ، ابزارآلات و وسایل شخصی آلوده
• تماس جنسی بدون محافظت
• انتقال از مادر به نوزاد در هنگام زایمان
• مصرف غذا یا آب آلوده (در هپاتیت A و E)

راه‌های درمان و کنترل هپاتیت

درمان هپاتیت بسته به نوع و شدت بیماری متفاوت است. در بعضی انواع، مانند هپاتیت A و E، بیماری معمولا خودبه خود برطرف می‌شود و نیاز به درمان خاصی ندارد، اما باید مراقب بود تا عوارض عود نکنند. برای هپاتیت‌های مزمن، مانند B و C، درمان‌های خاصی وجود دارد که هدف آن‌ها کنترل ویروس، کاهش التهاب، جلوگیری از پیشرفت بیماری و کاهش خطر ابتلا به سرطان است. مهم‌ترین این درمان‌ها موارد زیر هستند:

دارو‌های ضدویروس

مانند اینترفرون و دارو‌های جدید با نام‌های دارو‌های ضدویروس مستقیم (DAAs) که در هپاتیت C بسیار مؤثرند.

مراقبت‌های حمایتی

رعایت رژیم غذایی مناسب، استراحت کافی و پرهیز از مصرف الکل مهم‌ترین اقدامات حمایتی است.

نظارت و غربالگری منظم

تشخیص زودهنگام عوارض احتمالی نقش مهمی در پیشگیری دارد.

تغییر سبک زندگی

در کنار درمان‌های دارویی، تغییر سبک زندگی، پرهیز از مصرف الکل و توجه به واکسیناسیون از راهکار‌های مهم در کنترل بیماری هستند.

پیشگیری، کلید مقابله با هپاتیت

• پیشگیری بهترین روش برای مقابله با هپاتیت است. اقدامات زیر، مهم‌ترین راه‌های جلوگیری از ابتلا هستند:
• واکسیناسیون: در هپاتیت B و E، بهترین روش پیشگیری واکسیناسیون است.
• استفاده از وسایل شخصی: مانند تیغ، ریش تراش و مواد بهداشتی.
• عدم استفاده از سرنگ مشترک: به ویژه در افراد معتاد به مواد مخدر.
• رعایت بهداشت فردی و غذایی: مانند شستن دست ها، مصرف آب و غذای سالم و مطمئن.
• استفاده از کاندوم در رابطه جنسی: برای جلوگیری از انتقال جنسی.
• برنامه غربالگری منظم: مخصوصا در گروه‌های پرخطر، مانند کارکنان مراکز درمانی و معتادان.