همشهری آنلاین - یکتا فراهانی: اجرام یخی بی‌نام‌ونشان در مرزهای دوردست منظومه شمسی پیدا شده‌اند، اما اکنون یکی از آن‌ها رمزآلودتر از همیشه ظاهر شده است: جسمی با نام ۲۰۲۰ VN۴۰ که دقیقاً «هم‌نوا» با نپتون گردش می‌کند.
این جرم دوردست که در یک رزونانس دقیق ۱۰:۱ با نپتون قرار گرفته، نه‌تنها نحوه شکل‌گیری اجسام کمربند کویپر را زیر سؤال می‌برد، بلکه چشم‌اندازی جدید از تکامل منظومه ما ارائه می‌دهد.
بازنویسی تاریخچه منظومه شمسی
تصور کنید جریانی ناپیدا از ماده در گوشه‌ای فراموش‌شده از منظومه شمسی با هماهنگی بی‌نظیری با نپتون می‌رقصد؛ جسمی که یک دور خورشید را در حالی تجربه می‌کند که نپتون ده بار چرخیده است. این تنها آغاز داستان است. جرم تاریک و کوچک ۲۰۲۰ VN۴۰، حدود ۱۴۰ برابر دورتر از زمین قرار دارد و مدارش با صفحه منظومه کج است؛ ویژگی‌هایی که آن را به کشفی بی‌سابقه برای اخترشناسان بدل کرده. پژوهشگران در پروژه «LiDO» با رصد این جرم عجیب، دریچه‌ای نو رو به رفتار اجرام دوردست گشوده‌اند که شاید تاریخچه منظومه شمسی را بازنویسی کند.
بیشتر بخوانید :
ظهور یک رزونانس بی‌نظیر
اخترشناسان گروهی از مرکز اخترفیزیک هاروارد - اسمیتسونین و مؤسسه Planetary Science با کمک پروژه LiDO، موفق شدند ۲۰۲۰ VN۴۰ را شناسایی کنند؛ جرمی که هر ۱۶۴ سال یک‌بار به‌دور خورشید می‌چرخد، یعنی دقیقاً ۱۰ برابر سرعت چرخش نپتون.
چرا این جرم خاص است؟
رزونانس ۱۰:۱؛ یعنی هرگاه ۲۰۲۰ VN۴۰ یک دور را می‌چرخد، نپتون ده بار دور خورشید گردش کرده است. این نخستین جسم تأییدشده با چنین نسبت دقیق است.
مدار بسیار مایل؛ فاصله میانگین از خورشید حدود ۱۴۰ واحد نجومی است، با مداری بیش از ۳۰ درجه از صفحه منظومه کج شد.
پدیده‌ای برای بازنویسی تاریخ منظومه
پیش‌ازاین، تصور می‌شد چنین اجسامی باید نزدیک نپتون نشوند یا مدارشان به‌گونه‌ای تنظیم شود که در موقعیت نزدیک خورشید از نپتون فاصله داشته باشند. اما ۲۰۲۰ VN۴۰ در زمانی که به خورشید نزدیک می‌شود، عملاً با نپتون هم‌عرض می‌گردد؛ البته در نمای نقشه‌وار، نه در واقعیت فضا.
همان‌طور که یکی از پژوهشگران می‌گوید: این الگوی خاص حرکتی هماهنگ و مایل در نسبت رزونانس ۱۰:۱ یک «ریتم پنهان» در منظومه ما را آشکار می‌کند.
رصدهای دقیق؛ پشت‌صحنه یافته
LiDO (Large Inclination Distant Objects) با تلسکوپ‌های CFHT در هاوایی، سپس تأییدیه‌هایی از Gemini و Magellan Baade به دست آمد. از میان ۱۴۰ جرم اکتشافی LiDO، این جرم با ویژگی منحصربه‌فردش برجسته شده است.
نکاتی درباره تاریخ منظومه
این کشف نشان می‌دهد جاذبه نپتون هنوز در مناطق دوردست نقش زنده‌ای دارد. مدل‌های تحول منظومه باید تغییر کند تا مسیرهای مایل و نسبت‌های رزونانسی خاصی مانند ۱۰:۱ را پوشش دهند.
رصدهای آتی مثل Rubin Observatory در پروژه LSST شاید راه را برای کشف اجسام مشابه بیشتر باز کنند.
رقصی بی‌صدا در گوشه دوردست فضا
۲۰۲۰ VN۴۰ نه‌تنها یک نمونه نادر از اجسام رزونانسی با نپتون است، بلکه پنجره‌ای جدید به تحولات اولیه منظومه شمسی و منطق دینامیک مداری بازکرده است. با چنین کشفی، موجودیت نظم‌های پنهان و مدارهای مایل نشان داده می‌شود که تاکنون نادیده گرفته شده بودند.
این جرم رمزآلود، پیامدهایی بلندمدت دارد: از به‌روزرسانی مدل‌های نظری تا ترغیب دانشمندان برای رصد دقیق‌تر گوشه‌های فراموش‌شدهٔ منظومه.