سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - اکرم عباسی: کتابخانه‌ها از دیرباز به عنوان مراکز اصلی ذخیره و انتقال دانش و فرهنگ شناخته شده‌اند. در تمدن کهن ایرانی اسلامی، وقف و نذر برای ساخت اماکن فرهنگی همچون مساجد، مدارس و کتابخانه‌ها از مهم‌ترین روش‌های تامین زیرساخت‌های فرهنگی بوده است. این سنت حسنه موجب شده که نهاد کتابخانه‌ها به عنوان سرمایه‌های ماندگار فرهنگی، در طول تاریخ نقش خود را در ارتقاء دانش و پژوهش حفظ کنند.
روستای روئین، واقع در شهرستان اسفراین خراسان شمالی، با داشتن مردمانی اهل علم و فرهنگ و شاعران و نویسندگان بی‌شماری، همواره به اهمیت کتاب و مطالعه پای‌بند بوده است. در این زمینه، پروژه احداث کتابخانه عمومی جدید این روستا، نمادی از همدلی و وقف فرهنگی است که به‌منظور توسعه زیرساخت‌های فرهنگی، آموزشی و اجتماعی در دل جامعه روستایی شکل گرفته است.
این گزارش با هدف بررسی جامع و دقیق ابعاد مختلف این پروژه، از آغاز تا چشم‌انداز آینده، نگاشته شده است.
معرفی پروژه کتابخانه عمومی جدید روئین
قاسم زمانی رئیس نهاد کتابخانه‌های عمومی شهرستان اسفراین در این زمینه بیان کرد: روستای روئین، با جمعیتی مشتاق به علم و دانش، نیاز مبرمی به فضای فرهنگی و کتابخانه‌ای مدرن و کارآمد داشت. به همین منظور، دو خواهر نیک‌اندیش از خاندان فرهنگی عطایی با نیت خیرخواهانه و فرهنگی، زمینی به مساحت ۱۸۰ مترمربع را وقف نهاد کتابخانه‌های عمومی کردند تا سنگ بنای این پروژه بزرگ فرهنگی گذاشته شود.
وی افزود: این اقدام نیکوکارانه نه تنها به تأمین زمین پروژه منجر شد، بلکه پیام روشنی از اهمیت وقف و مشارکت مردمی در توسعه فرهنگی منطقه را به همراه داشت و اداره کتابخانه‌های عمومی شهرستان اسفراین با حمایت دستگاه‌های اجرایی، اجرای این پروژه را آغاز کرد تا پاسخگوی نیازهای علمی و فرهنگی روستای روئین باشد.
مشخصات فنی و معماری کتابخانه
زمانی ادامه داد: کتابخانه جدید روستای روئین در زمینی با زیربنای ۳۶۰ مترمربع و در قالب دو طبقه طراحی و در حال ساخت است. طراحی این کتابخانه بر اساس نیازهای روز جامعه و نیز افق‌های توسعه‌ای آینده، به گونه‌ای صورت گرفته که قابلیت پاسخگویی به طیف گسترده‌ای از کاربران را دارا باشد.
زمانی با اشاره به محیط‌های مختلف طراحی شده در این مجموعه گفت: بخش‌هایی مانند مخزن کتاب، سالن مطالعه، فضای کودک، بخش نشریات و اتاق مدیریت پیش‌بینی شده است تا امکانات متنوع و تخصصی را در اختیار کاربران قرار دهد که علاوه بر این، توجه ویژه‌ای به جنبه‌های معماری مدرن، استفاده از مصالح مقاوم و بهینه‌سازی فضای داخلی صورت گرفته تا محیطی دلپذیر و کاربردی برای همه اقشار فراهم شود.
ابعاد اجتماعی و فرهنگی طرح
وی تصریح کرد: کتابخانه عمومی روئین بیش از یک ساختمان صرف، مرکز تجمع فرهنگی و کانونی برای رشد اجتماعی و آموزشی محسوب می‌شود و این پروژه نقش مهمی در ارتقاء سطح سواد و دانش عمومی، فراهم آوردن امکانات مطالعه برای دانش‌آموزان، دانشجویان و عموم مردم ایفا می‌کند.
وی تاکید کرد: گفت‌وگو با اهالی روستا، معلمان و فعالان فرهنگی نشان می‌دهد که این کتابخانه انتظار طولانی مدت مردم روئین برای داشتن فضایی مجهز و اختصاصی است و بسیاری اعتقاد دارند که وجود چنین مرکزی می‌تواند به حفظ جوانان در روستا و جلوگیری از مهاجرت‌های بی‌رویه کمک شایانی نماید و به عنوان محلی برای آموزش مهارت‌های مختلف فرهنگی و هنری عمل کند.
موانع و چالش‌ها
زمانی تصریح کرد: اگرچه پروژه در مسیر ساخت، پیشرفت قابل توجهی داشته اما محدودیت‌های مالی و اعتباری از بزرگ‌ترین موانع بر سر راه تکمیل آن است. بر اساس گزارش‌ها، اعتبار مصوب برای این پروژه در سال ۱۴۰۳، یک میلیارد تومان بوده که تاکنون فقط ۶۰۰ میلیون تومان تخصیص یافته است و این موضوع منجر به کندی روند ساخت و افزایش هزینه‌های نهایی شده است که نیازمند پیگیری مستمر و هماهنگی میان نهادهای مرتبط است.
فرصت‌ها و ظرفیت‌های آینده
زمانی بیان کرد: با وجود چالش‌ها، این پروژه ظرفیت‌های بسیار ارزشمندی برای توسعه فرهنگی و اجتماعی روستای روئین فراهم می‌آورد و امکان جذب مشارکت‌های مردمی و خیرین فرهنگی می‌تواند به تامین تجهیزات و تکمیل فضای کتابخانه کمک کند.
وی با بیان اینکه کتابخانه‌ها تنها محلی برای امانت دادن و امانت گرفتن کتاب نیست، افزود: این کتابخانه می‌تواند به محلی برای برگزاری کارگاه‌های آموزشی، جلسات قصه‌گویی، نشست‌های ادبی و فعالیت‌های هنری تبدیل شود و نقش مهمی در افزایش سرانه مطالعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی ایفا کند.
همکاری نهادهای مردمی و دولتی کلید موفقیت برای پایان ساخت پروژه‌ها
زمانی گفت: پروژه کتابخانه روئین همچون پروژه‌های دیگر وقفی نمونه‌ای از سنت وقف در نهادسازی فرهنگی نه تنها در استان خراسان شمالی بلکه ایران است که نشان می‌دهد همکاری نهادهای دولتی و مردمی و طراحی متناسب با نیازهای محلی، کلید موفقیت در تکمیل و بهره‌برداری بهینه از این فضاها است و حضور مدیران و فعالان فرهنگی در بازدیدها قطعاً روند کار را برای تکمیل و پایان ساخت پروژه موثرتر خواهد کرد و پیشنهاد می‌شود که نهادهای مسئول، بنیادهای خیرین و رسانه‌ها با همکاری هم، زمینه‌های لازم برای تأمین اعتبارات و تجهیز این کتابخانه را فراهم آورند.
وی مطرح کرد: روایت‌های شفاهی از زبان اهالی روستای روئین، به ویژه از زبان دانش‌آموزان و معلمان، اهمیت این پروژه را در سطح روستا بیشتر نمایان می‌سازد و حس تعلق و انتظار جامعه نسبت به فضای فرهنگی ایجاد شده را به خوبی نشان می‌دهد.
زمانی تاکید کرد: با توجه به رشد جمعیت دانش‌آموزی و علاقه‌مندی عمومی به مطالعه، توسعه زیرساخت‌های فرهنگی نظیر کتابخانه‌ها باید در اولویت برنامه‌های توسعه پایدار منطقه قرار گیرد. پروژه کتابخانه روئین می‌تواند به عنوان یک سرمایه‌گذاری بلندمدت فرهنگی، زمینه‌ساز ارتقاء سطح دانش و فرهنگ در شهرستان اسفراین باشد.
پیش‌بینی پایان ساخت
وی با اشاره به پیشرفت ساخت بیان کرد: پروژه احداث کتابخانه عمومی جدید روستای روئین، با پیشرفت ۳۵ درصدی خود، نمادی از هم‌افزایی نیت خیرخواهان، تلاش مسئولان و نیاز جامعه است هرچند چالش‌های مالی و اعتباری فراروی پروژه قرار دارد، اما امید به بهره‌برداری در سال ۱۴۰۵ همچنان زنده است.
زمانی در پایان افزود: لازم است تاکید کنم که همه نهادهای ذیربط باید با برنامه‌ریزی دقیق و همکاری مستمر، منابع لازم را فراهم کنند و این طرح را به سرانجام برسانند و البته که مشارکت مردم و خیرین می‌تواند نقش مؤثری در تجهیز و پویایی این کتابخانه داشته باشد.
آماری از وضعیت موجود کتابخانه‌های شهرستان اسفراین
شهرستان اسفراین با برخورداری از ۱۲ باب کتابخانه عمومی، یکی از کانون‌های فعال ترویج فرهنگ کتابخوانی در استان خراسان شمالی به‌شمار می‌آید. از این تعداد، ۴ کتابخانه نهادی در مناطق شهری، ۷ کتابخانه نهادی در روستاها و یک کتابخانه مشارکتی روستایی فعالیت دارند. توزیع متوازن این مراکز در مناطق شهری و روستایی، بیانگر تلاش نهادهای فرهنگی برای تحقق عدالت فرهنگی و فراهم‌سازی دسترسی گسترده به منابع مطالعاتی برای اقشار مختلف جامعه است. این ظرفیت زیرساختی، بستر مناسبی برای بررسی وضعیت کتابخوانی، چالش‌های کتابخانه‌ها و سیاست‌گذاری در حوزه ترویج مطالعه در این شهرستان فراهم می‌کند.
این مجموعه کتابخانه‌ها نقش مهمی در ترویج فرهنگ مطالعه و ارتقای سطح آگاهی عمومی در مناطق شهری و روستایی ایفا می‌کنند و به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های فرهنگی شهرستان، پاسخگوی بخشی از نیازهای مطالعاتی اقشار مختلف مردم، به‌ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان علاقه‌مند به کتاب و کتابخوانی هستند و وجود کتابخانه‌های نهادی در روستاها نیز بیانگر اهتمام جدی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به گسترش عدالت فرهنگی و دسترسی همگانی به منابع اطلاعاتی در مناطق کمتر برخوردار است.
بر اساس آخرین آمار، شمار اعضای کتابخانه‌های عمومی شهرستان اسفراین به ۶۹۱۰ نفر می‌رسد؛ آماری که نشان از حضور و استقبال ملموس بخشی از جمعیت شهرستان از خدمات فرهنگی این مراکز دارد. از این میان، ۴۳۹۴ نفر عضو کتابخانه‌های نهادی شهری‌اند، ۲۳۹۸ نفر در کتابخانه‌های نهادی روستایی عضویت دارند و ۱۱۸ نفر نیز عضو کتابخانه مشارکتی روستایی هستند. این توزیع آماری، گویای آن است که نه‌تنها کتابخانه‌های شهری در جذب مخاطب نقش پررنگی ایفا کرده‌اند، بلکه کتابخانه‌های روستایی نیز با وجود محدودیت‌های زیرساختی، توانسته‌اند بخش قابل‌توجهی از جامعه محلی را با خود همراه کنند.
نکته قابل تأمل، حضور نزدیک به ۲۴۰۰ عضو در کتابخانه‌های روستایی است؛ رقمی که می‌تواند به عنوان نشانه‌ای از ظرفیت‌های بالقوه فرهنگی در روستاها تلقی شود. کتابخانه مشارکتی نیز با ۱۱۸ عضو، نشان می‌دهد که حتی در مقیاس‌های کوچک‌تر نیز، فرهنگ کتابخوانی در سطح محلی جایگاه خود را حفظ کرده است. این آمار، بستری مناسب برای تحلیل کیفیت خدمات، بررسی علل رشد یا رکود عضویت در مناطق مختلف و بازاندیشی در سیاست‌های ترویجی و جذب مخاطب در شهرستان فراهم می‌سازد.
شهرستان اسفراین با برخورداری از مجموع ۱۵۱٬۸۱۷ نسخه کتاب، از منظر منابع کتابخانه‌ای یکی از قطب‌های قابل‌توجه فرهنگی در استان خراسان شمالی به‌شمار می‌آید. این منابع در قالب کتابخانه‌های نهادی شهری، نهادی روستایی و مشارکتی روستایی در اختیار علاقه‌مندان به مطالعه و پژوهش قرار گرفته است. سهم کتابخانه‌های نهادی شهری از این مجموعه بالغ بر ۹۳٬۸۰۶ نسخه کتاب است که نشان‌دهنده تمرکز نسبی منابع در مراکز جمعیتی و فرهنگی شهر است. در سوی دیگر، ۵۴٬۲۹۸ نسخه کتاب در کتابخانه‌های نهادی روستایی نگهداری می‌شود؛ آماری که به‌خوبی اهمیت توجه به مناطق کمتر برخوردار را یادآوری می‌کند. همچنین، کتابخانه مشارکتی روستایی این شهرستان نیز با ۳٬۷۱۳ نسخه کتاب، نقشی مؤثر در توسعه عدالت فرهنگی و فراهم‌سازی دسترسی محلی به منابع مطالعاتی ایفا می‌کند.
این حجم از منابع مکتوب، نشان‌دهنده ظرفیت کم‌نظیر شهرستان در زمینه تأمین نیازهای مطالعاتی اقشار مختلف جامعه، از دانش‌آموزان گرفته تا پژوهشگران و علاقه‌مندان به کتاب است.
توزیع منابع در میان مناطق شهری و روستایی همچنین بستری برای تحلیل کیفیت خدمات کتابخانه‌ای، شناسایی شکاف‌های محتوایی، و برنامه‌ریزی دقیق‌تر برای توسعه و روزآمدسازی منابع بر اساس نیازهای بومی و علایق فرهنگی مخاطبان فراهم می‌کند.
∎