به گزارش ایرنا تاب‌آوری اجتماعی به عنوان یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم در مدیریت بحران و توسعه پایدار، به توانایی جوامع در مواجهه و سازگاری با چالش‌ها و بحران‌ها اطلاق می‌شود.
در دنیای امروز، جایی که بحران‌های طبیعی، اجتماعی و اقتصادی به طور فزاینده‌ای در حال وقوع هستند، اهمیت این موضوع بیش از پیش نمایان شده است. تاب‌آوری اجتماعی نه تنها به توانایی جوامع در بازگشت به حالت اولیه پس از بحران اشاره دارد، بلکه به قابلیت‌های آن‌ها در یادگیری و بهبود شرایط پس از بحران نیز مربوط می‌شود.
یک پژوهشگر و جامعه‌شناس در خراسان جنوبی با اشاره به اینکه تاب‌آوری اجتماعی یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های فرهنگی برای عبور از بحران‌هاست، گفت: نهادهایی مانند خانواده، دین، آیین‌ها، روایت‌های تاریخی و حتی رسانه‌ها، هرکدام نقش مستقیمی در تقویت یا تضعیف این تاب‌آوری ایفا می‌کنند.
سید مصطفی حسینی روز پنجشنبه گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: تاب‌آوری اجتماعی، توانایی انسان برای بازگشت به وضعیت پایدار پس از تجربه بحران و استرس‌های شدید است.
وی اظهار کرد: این توانایی منحصر به فرد زمانی معنا پیدا می‌کند که افراد جامعه با استفاده از تعاملات اجتماعی، ایجاد روابط جدید و اقدامات خلاقانه، از دل بحران، به رشد شخصی و جمعی برسند.
وی گفت: در فرهنگ ایرانی، چهار ستون مهم برای ارتقای تاب‌آوری اجتماعی وجود دارد که هویت فرهنگی و تاریخی، نهاد خانواده، دین و آیین‌ها و روایت‌های مقاومت از جمله آن است.
این جامعه‌شناس افزود: حس تعلق به تمدن کهن و غرور ملی، در بزنگاه‌های تاریخی مردم را به هم نزدیک کرده و تقویت‌کننده تاب‌آوری آنان بوده است.
به گفته وی، نهاد خانواده با ساختار حمایتی و گسترده، پناهگاه روانی و عملی ایرانیان در دوران بحران بوده و همچنان کارکردهای اساسی خود را حفظ کرده است.
حسینی اظهار کرد: باورهای دینی و مناسک مذهبی، از جمله توکل، عزاداری‌ها و آیین‌های جمعی، ضمن تقویت روحیه و امید، به بحران‌ها معنا می‌بخشند؛ همچنین روایت‌های مقاومت،شهادت و فداکاری، الگوهای رفتاری تاب‌آور را شکل می‌دهند و در شرایط بحرانی، الهام‌بخش عمل فردی و جمعی می‌شوند.
تاب‌آوری ایرانیان، ترکیبی از سنت و مدرنیته
این پژوهشگر اجتماعی با مرور وقایع تاریخی، از جمله جنگ تحمیلی، زلزله‌ها و سیل‌های متعدد، گفت: جامعه ایرانی بارها توانسته است با ترکیب سنت‌های فرهنگی و راهکارهای نوین، بحران‌ها را پشت سر بگذارد، حتی نسل‌های جدید، با وجود فشارهای اقتصادی و اجتماعی، راه‌های سازنده‌ای برای عبور از مشکلات یافته‌اند.
وی با استناد به پژوهش‌های داخلی و خارجی افزود: شخصیت افراد، تجربیات کودکی، حمایت‌های اجتماعی و میزان روابط انسانی، عوامل موثر بر تاب‌آوری اجتماعی هستند؛ اما در سطح کلان، نهادهایی همچون دین و حافظه تاریخی، نقش زیرساختی و ماندگاری دارند.
تاب‌آوری در گذشته و امروز
حسینی تصریح کرد: در گذشته، همیاری‌های محلی مانند ساخت خانه‌های دسته‌جمعی یا تقسیم غلات در زمان قحطی، نمونه‌های بارز تاب‌آوری بودند، امروز هم همان روحیه وجود دارد، اما شکل آن تغییر کرده؛ اکنون کمک‌رسانی‌ها بیشتر از طریق فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شود.
وی تاکید کرد: یک تفاوت مهم در شرایط امروز، افزایش انتظار از نهادهای رسمی است لذا مردم گذشته خودجوش مسائل را حل می‌کردند، اما امروز بیشتر منتظر اقدام دولت هستند، البته دسترسی به اطلاعات، موجب شده مردم تصمیم‌های علمی‌تر بگیرند، هرچند گاهی پوشش افراطی اخبار منفی در رسانه‌ها، موجب احساس درماندگی و انفعال می‌شود.
سه راهکار برای تقویت فرهنگ همیاری
این جامعه‌شناس خراسان جنوبی برای احیای فرهنگ همیاری سه راهکار کلیدی ارائه داد و گفت: احیای نهادهای محله‌محور مانند خانه‌های محله، به‌گونه‌ای که افراد در روزهای آرامش هم برای همکاری و تعامل تمرین کنند از جمله این راهکارها است.
وی با اشاره به لزوم شفافیت در روند کمک‌رسانی ادامه داد:اعتماد مردم هنگامی بیشتر می‌شود که مطمئن شوند کمک‌ها به دست نیازمندان واقعی می‌رسد.
حسینی بازنمایی نمونه‌های موفق همیاری در رسانه‌ها مانند جشن نیکوکاری یا کمک‌رسانی هیئت‌های مذهبی در بحران‌ها را از دیگر راهکارها برشمرد و با اشاره به نقش آیین‌های سنتی و مذهبی، به‌ویژه در مواقع بحران افزود: این آیین‌ها سه کارکرد اصلی از جمله ایجاد فضای اشتراکی، معنا بخشیدن به رنج و تمرین جمع‌گرایی است.
وی با بیان اینکه هیئت‌های مذهبی در بحران کرونا و حوادث طبیعی، به مراکز ساماندهی کمک‌های مردمی تبدیل می‌شوند گفت: گاهی شکل این آیین‌ها تغییر کرده اما ذات آن‌ها همچنان پابرجاست، به‌عنوان مثال، در دوران کرونا نسل جوان مراسم مذهبی را در قالب‌های خلاقانه‌تری چون فضای باز یا مجازی برگزار کردند.
نقش نخبگان، رسانه و نهادهای فرهنگی
این جامعه‌شناس اظهار کرد: نخبگان مانند قطب‌نما عمل می‌کنند؛ مردم در بحران‌ها به آن‌ها نگاه می‌کنند لذا رسانه‌ها هم می‌توانند در بسیج عمومی اثرگذار باشند اما اگر به انتشار شایعات یا بزرگ‌نمایی مشکلات بپردازند، تاب‌آوری را تضعیف می‌کنند.