میراث آریا: یکی از ویژگی‌های بارز مردم ایران‌زمین پایبندی و توجه به برگزاری آیین‌ها و آداب‌ورسوم مذهبی هر منطقه است. مهم‌ترین این روزها دهه اول ماه محرم به‌ویژه، روزهای تاسوعا و عاشورا و نیز روزهای بیستم صفر یا چهلم شهادت امام رضا (ع) است که به طبع آن اقوام خراسان شمالی نیز همانند سایر اقوام و هم‌وطنان خود در جای‌جای کشور عزیزمان دارای مراسم‌ها و آیین‌های مذهبی هستند از جمله مراسم ماه‌های محرم و صفر شامل دسته‌گردانی، روضه‌خوانی، نخل گردانی و تعزیه است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسید است.
تنوع مراسم‌های عزاداری ماه محرم در این منطقه هم به فراخور قومیت‌های مختلف کرد، ترک، لر، تات، بلوچ، فارس، ترکمن و... قابل‌توجه است و به همین خاطر و به‌رسم فرهنگ، آداب‌ورسوم هر منطقه تا حدی متفاوت است؛ ولی همیشه مردم خراسان‌شمالی در قالب هیئت‌های مذهبی و دسته‌های و تکایا، مراسم‌های عزاداری‌شان را برگزار کرده‌اند.
۱۵ آیین خراسان شمالی در فهرست میراث ملی جای گرفته است که می‌توان آیین سنگ‌زنی بام، علم بندان اسفراین، حلیم‌پزان و همچنین تعزیه ترک‌ها، کردهای شمال خراسان، بیل گردانی بنی‌اسد، آیین نخل گردانی و علم‌گردانی جاجرم، پرده‌خوانی روز عاشورا، تعزیه‌خوانی بجنورد، آیین شام غریبان، آیین سینه‌زنی حسن، حسین استان و نیز آیین یازدهم محرم در امامزاده کوران اسفراین و مقتل‌خوانی را نام برد.
تعزیه ترک‌های شمال خراسان:
تعزیه ترک‌های شمال خراسان، نمایش و آیینی نمایشی مذهبی است با چهارچوبی خاص ویکی از جلوه‌های ماه محرم است که وقایع مذهبی، داستان‌های تاریخی، اساطیر و قصه‌های عامیانه را بازگو می‌کند. مجالس تعزیه، انواع مختلف دارد. برخی از آن‌ها وقایع کربلا و برخی دیگر مصائب خاندان پیامبر اسلام را بازگو می‌کنند.
تعزیه کردهای شمال خراسان:
تعزیه کردهای شمال خراسان، نمایش و آیینی نمایشی مذهبی است با چهارچوبی خاص ویکی از جلوه‌های ماه محرم است که وقایع مذهبی، داستان‌های تاریخی، اساطیر و قصه‌های عامیانه را بازگو می‌کند. مجالس تعزیه، انواع مختلف دارد. برخی از آن‌ها وقایع کربلا و برخی دیگر مصائب خاندان پیامبر اسلام را بازگو می‌کنند.
تعزیه بنی‌اسد (بیل گردانی):
این آیین معنوی یکی از رسوم دیرین مردم استان خراسان شمالی است که در عزاداری ماه محرم و در دوازدهمین روز محرم برگزار می‌شود. تعزیه بنی‌اسد (حمل بیل) نوعی شبیه‌سازی است از طایفه بنی اسعد که در واقعه عاشورا، پیکر مطهر امام حسین (ع) و دیگر شهدا را پس از این که ۳ روز در بیابان (صحرای کربلا) مانده بود، با بیل و ابزار دیگر به خاک سپردند. این آیین یک مرشد و رهبر دارد که نوحه‌های اصیل و خاصی را قرائت می‌کند و مردم در پاسخ به نوحه‌ها با اشک و مویه می‌کنند و مراسم تشیع نمادین شهدای کربلا را برگزار می‌شود.
آیین نخل گردانی:
وجود نمادها و سمبل‌ها از ویژگی‌های مراسم است. نخل گردانی هم یکی از نشانه‌های مراسم عزاداری و سوگواری امام حسین (ع) در ایام تاسوعا و عاشورا است که بانظم و ترتیب خاصی همه ساله در شهر جاجرم اجرا می‌شود.
نخل، تابوت بزرگ و بلندی است که بر آن خنجر و شمشیر و پارچه‌های قیمتی بسته شده است و روز عاشورا به‌عنوان نمادی از تابوت امام حسین (ع) حرکت داده می‌شود. نخل ممکن است از جنس چوب و یا فلز و به شکل خیمه‌ای باشد در زیر نخل تیرهای چوبی به‌صورت افقی نصب شده جهت بلندکردن نخل توسط عزاداران که در نخل بزرگ تعداد آن ۵ تا ۷ چوب است و در نخل دهقان کمتر دیده می‌شود. روی (نخل) را با پارچه‌های سبزرنگ و یا سیاه که نوشته‌های مذهبی روی آن رودوزی شده می‌پوشانند. در نوک دو (نخل) نیز علم‌های نصب شده که این علم‌ها شبیه به نیزه‌های جنگی است که در اصطلاح محلی به آن تیغه می‌گویند و نوشته‌های با اشعار مذهبی که در واقعه کربلا است روی آن حکاکی شده است که در هنگام اجرای مراسم دو نفر سوار بر نخل، نمادهای از سرهای بریده شده را که به‌صورت دو نوع میوه سیب و انار است بر روی این تیغه‌ها می‌گذارند.
آیین علم‌گردانی:
عَلَم گردانی یکی از آئین‌های مذهبی مردم جاجرم است که برای زنده نگه‌داشتن واقعه عاشورا و عزاداری امام حسین (ع) در نهمین شب محرم شب عاشورا برگزار می‌شود. در آیین علم‌گردانی علم‌های هیئت‌های شهر جاجرم که نشانه علاقه‌مندی به خاندان پیامبر است در شهر به حرکت درمی‌آیند. شرکت‌کنندگان در مراسم علم‌گردانی با اجتماع در داخل حسینیه بزرگ شهر با شور هرچه‌تمام‌تر علم‌گردانی می‌کنند. علم‌ها با پارچه‌های رنگی قرمز و سبز بسته می‌شود و پنجه‌ی فلزی از جنس فلز در بالای علم قرار می‌گیرد.
هنر پرده‌خوانی روز عاشورا:
یکی از آیین‌های عزاداری ایام سوگواری محرم در استان خراسان شمالی، آیین پرده‌خوانی روز عاشورا است که هر ساله این استان مذهبی را میزبان خیل عظیمی از عزاداران و مشتاقان معرفت اباعبدالله (ع) از گوشه‌وکنار جمع می‌کند. در این استان هر سال در روز دهم ماه محرم (عاشورا) اهالی در قالب هیئت‌های عزاداری، سینه‌زنی، نخل گردانی، تعزیه‌خوانی، زنجیرزنی و از همه مهم‌تر پرده‌خوانی به عزاداری می‌پردازند.
هنر تعزیه‌خوانی:
مجالس تعزیه از آیین‌های معنوی و یکی از رسوم دیرین مردم استان خراسان شمالی است که در ماه محرم و ماه صفر برگزار می‌شود. تعزیه نوعی شبیه‌سازی است که در یک محوطه، با حضور مردم توسط چند نفر انجام می‌گیرد که در نقش قهرمانان کربلا و با لباس‌های مخصوص و ابزار جنگی و همراه با دهل و شیپور، نیزه، شمشیر و غیره ایفای نقش می‌کنند. بیشترین تعزیه‌ای که در استان خراسان شمالی اجرا می‌شود تعزیه حضرت عباس و بعد از آن تعزیه حضرت علی‌اکبر است.
آیین شام غریبان:
این آیین معنوی یکی از رسوم دیرین مردم استان خراسان شمالی است که در عزاداری ماه محرم و در دهمین شب محرم برگزار می‌شود. مردم عزادار استان خراسان شمالی با حضور در مساجد و حسینیه‌های شهرها و روستاها با نوحه‌سرایی و مداحی برای غربت و تنهایی قافله‌سالار دشت نینوا زینب کبری (س) در شب شام غریبان، هر هیئت با شمع‌هایی که در دست داشتند محله به محله می‌رفتند و در آن شب، همه چراغ‌های خانه‌ها را خاموش می‌کنند و در هر محل و یا منطقه‌ای که می‌رسند توقف کرده به عزاداری و همدردی با اسرای کاروان امام حسین (ع) کرده و اقدام به نوحه‌سرایی می‌کنند.
آیین سینه‌زنی حسن و حسین استان خراسان شمالی:
مراسم سینه‌زنی «حسن و حسین» زنی از قدیمی‌ترین سینه‌زنی‌های مردم استان است که در این مراسم که بعد از اتمام روضه‌خوانی روزهای تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود، مردها در یک طرف و خانم‌ها در طرف دیگر میدان جمع می‌شوند و علم‌ها نیز در وسط میدان قرار می‌گیرد و سپس تعداد زیادی از مردهای حاضر بر دور این علم‌ها حلقه ماتم تشکیل می‌دهند و شروع به سینه‌زدن می‌کنند. در حلقه‌ی این دایره دو نفر به‌عنوان سرگروه یا سردسته انتخاب می‌شوند.
آیین عَلَم بندان:
یکی از آیین‌های عزاداری ایام سوگواری محرم در استان خراسان شمالی، آیین عَلَم بندان است که هر ساله این استان مذهبی را میزبان خیل عظیمی از عزاداران و مشتاقان معرفت اباعبدالله (ع) از گوشه‌وکنار جمع می‌کند. در آئین عَلَم بندان، عَلَم های هیئت‌ها که نماد و نشانه ورود به ماه محرم است در مساجد با پارچه‌های نذر بسته می‌شود. عَلَم ها با پارچه‌های رنگی قرمز و سبز بسته می‌شود و پنجه‌ی فلزی از جنس فلز در بالای عَلَم قرار می‌گیرد.
آیین یازدهم محرم امامزاده کوران:
این آیین معنوی یکی از رسوم دیرین مردم شهرستان اسفراین در امامزاده کوران است. هزاران نفر از عزاداران حسینی از شهر و روستاهای اطراف در امامزاده کوران (احمد بن موسی) طبق رسمی کهن، هم‌زمان با یازدهمین روز از ماه محرم، با برافراشتن علم‌ها، بیرق‌ها و برپایی دسته‌های عزاداری، سینه‌زنی و زنجیرزنی و تعزیه‌خوانی در غم شهادت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفایش به سوگواری می‌پردازند.
آیین حلیم پزان:
بر اساس سنتی قدیمی بسیاری از اهالی خراسان شمالی در ماه‌های محرم و صفر به‌ویژه در شب تاسوعا و عاشورا با طبخ حلیم نذری و توزیع بین مردم تلاش می‌کنند سهمی هرچند کوچک در پذیرایی از عزاداران حسینی را بر عهده گیرند. اهالی در حلیم پزان با نیت شفاگرفتن مریضان و استجابت دعاها، به اهل‌بیت (ع) توسل می‌جوید و پس از پخت حلیم و توزیع آن در بین مردم، نذر خود را ادا می‌کنند. حلیم یکی از غذاهای سنتی و مقوی است که هیئت‌های مذهبی در مراسمت عزاداری می‌پزند.
آیین سنگ‌زنی:
این آیین معنوی یکی از رسوم دیرین مردم استان خراسان شمالی است که در عزاداری ماه محرم و در دهمین روز محرم برگزار می‌شود. آیین سنگ‌زنی به‌عنوان یکی از مجموعه روش‌های عزاداری بدین شکل اجرا می‌گردد که عزاداران این مراسم در حین خواندن مرثیه در سوگ امام حسین (ع) همراه با ریتم خاص نوحه، با زدن دوتکه چوب دایره‌ای‌شکل به یکدیگر همراه با حرکت‌های همگون و ریتمیک به عزاداری می‌پردازند.
آیین کتاب‌خوانی (مقتل‌خوانی) شهر گرمه:
این آیین معنوی یکی از رسوم دیرین مردم استان خراسان شمالی است که در عزاداری ماه محرم و در ۱۰ روز محرم برگزار می‌شود. آیین کتاب‌خوانی (مقتل‌خوانی) به‌عنوان یکی از مجموعه سنت‌های عزاداری است و بدین شکل اجرا می‌گردد که عزاداران این مراسم به گوش‌دادن وقایع کربلا که توسط شخص کتاب‌خوان از روی کتاب‌های مقتل خوانده می‌شود به عزاداری می‌پردازند.
انتهای پیام/