به گزارش ایرنا، ترکمن‌ها، سیستانی‌ها، بلوچ‌ها و دیگر اقوام، هر یک با آیین‌های بومی خود، عشق به اهل بیت را به زبانی منحصربه‌فرد فریاد می‌زنند که از جمله آن، آیین‌های عاشورایی قوم سیستانی است که ریشه در تاریخ کهن خون‌خواهی کربلا دارند و با شکوهی بی‌مانند، حماسه و سوگ را در هم می‌آمیزند.
سرزمین سیستان، با پیشینه‌ای چند هزار ساله، نه‌تنها دیار دلاوران و فرهنگ‌سازان است، بلکه از نخستین پایگاه‌های شیعیان وفادار به خاندان اهل بیت (ع) به شمار می‌رود.
تاریخ گواه است که سیستانی‌ها، تنها دو ماه پس از فاجعه کربلا در سال ۶۱ هجری، علیه عباد بن زیاد، حاکم اموی منطقه، قیام کردند و او را از سیستان گریزان ساختند.
این قیام که در ۲۵ محرم سال ۶۲ هجری رخ داد و از سال ۱۴۰۳ در تقویم رسمی کشور ثبت شده، سیستان را به‌عنوان نخستین پرچم‌دار خون‌خواهی امام حسین (ع) جاودانه کرد.
آیین‌های عاشورایی سیستانی‌ها، از جمله سینه‌زنی «شنستَکا»، شام غریبان، سقایی و چاووشی‌خوانی، بازتاب این وفاداری تاریخی و ایمان عمیق است.
سینه‌زنی «شنستَکا»؛ نغمه حماسه و سوگ
سینه‌زنی «شنستَکا»، یکی از کهن‌ترین آیین‌های عزاداری سیستانی‌هاست که ریشه در زبان و فرهنگ باستانی این قوم دارد.
به گفته محمد آذری، بنیان‌گذار بنیاد نیمروز سیستانی‌ها، «شنستَکا» به سبک خاصی از سینه‌زنی نشسته اشاره دارد که عزاداران در حلقه‌ای یا صف‌هایی روبه‌رو، با ریتمی سه‌ضرب یا چهارضرب، اشعاری حماسی و سوزناک را هم‌خوانی می‌کنند.
در این آیین، عزاداران دستان خود را ابتدا بر زمین می‌کوبند و سپس بر سینه، گویی زمین را گواه وفاداری خود به آرمان‌های کربلا می‌گیرند.
این ریتم هماهنگ، همراه با نوحه‌های بحر طویل که از شجاعت یاران امام حسین (ع) و پیام عاشورا می‌گویند، فضایی معنوی و حماسی خلق می‌کند که محله‌های سیستانی‌نشین را به حسینیه‌ای بزرگ بدل می‌سازد.
برخلاف بسیاری از سبک‌های عزاداری که بر سوگ و التماس تمرکز دارند، «شنستَکا» آیینی است که عزت و آزادگی را فریاد می‌زند.
آذری گفت: اشعار این آیین، مثنوی‌ها و بحر طویل‌هایی هستند که رشادت‌های بنی‌هاشم، خطبه‌های حضرت زینب (س) و پیام جاودانه عاشورا را روایت می‌کنند. پوشش سفید و ساده سیستانی‌ها و سکوت عمیق محله‌ها، این آیین را به تجربه‌ای معنوی و تحول‌آفرین بدل کرده است.
شام غریبان؛ سوگ در دل تاریکی
شام غریبان، یکی دیگر از آیین‌های ماندگار سیستانی‌هاست. در این شب، چراغ‌های حسینیه خاموش می‌شود و شمع‌های کوچک در دستان زنان و نوجوانان روشن می‌گردد.
نوحه‌های سوزناک، فضای محله را در بر می‌گیرد و صدای گریه از هر کوچه بلند می‌شود. این آیین، یادآور مظلومیت خاندان پیامبر (ص) و ریشه در تاریخ خون‌خواهی سیستانی‌ها دارد.
سقایی؛ یادبود حضرت ابوالفضل (ع)
سقایی، آیینی است که در آن نوجوانان سیستانی با مشک بر دوش، آب میان عزاداران پخش می‌کنند و با اشعاری سوزناک، تشنگی فرات و رشادت حضرت ابوالفضل العباس (ع) را یادآوری می‌کنند.
این رسم، نه‌تنها ادای دین به سقای کربلاست، بلکه تربیتی است که نسل به نسل منتقل شده و غیرت و وفاداری را در دل جوانان می‌کارد.
محمد آذری محقق فرهنگ عامه سیستان در استان گلستان
چاووشی‌خوانی؛ بیداری دل‌ها
چاووشی‌خوانی، آیینی است که پیش از آغاز مراسم عزاداری، توسط پیرغلامان اجرا می‌شود.
با نوایی حزین، چاووشی‌خوان‌ها از مظلومیت عاشورا می‌خوانند و دل‌های مردم را برای اشک و حماسه آماده می‌کنند. این نغمه‌ها، که از ژرفای تاریخ سیستان برمی‌خیزد، پیوند عمیقی با هویت این قوم دارد.
روایی‌خوانی زنان؛ مرثیه‌هایی از دل تاریخ
زنان سیستانی نیز در عزای حسینی نقشی بی‌بدیل دارند. مرثیه‌های «روایی»، رباعی‌های سوزناکی هستند که نسل به نسل در مجالس زنانه زمزمه شده‌اند.
این مجالس، با حضور مبلغه‌ها، به دانشگاهی از معرفت حسینی بدل می‌شوند. زنان سیستانی همچنین با بازسازی کاروان اسرای کربلا و خیمه‌گاه‌ها، صحنه‌های مظلومیت اهل بیت را به نمایش می‌گذارند.
شووی‌گردونی (تعزیه)
آیین «شووی‌گردونی» یا تعزیه، از دیگر رسوم سیستانی‌هاست که در آن هر شب از دهه اول محرم به نام یکی از یاران امام حسین (ع) عزاداری می‌شود.
از حضرت حر تا حضرت ابوالفضل (ع)، این آیین نام و یاد شهدای کربلا را زنده نگه می‌دارد.
نذری‌دادن؛ سفره‌های محبت
نذری‌دادن و پهن کردن سفره‌های اطعام، از دیگر آداب سیستانی‌هاست.
هر خانواده، روز خاصی را برای اطعام عزاداران نذر می‌کند و این سنت، با محبت و همدلی، نسل به نسل ادامه یافته است.
این سفره‌ها، نمادی از وفاداری به آرمان‌های حسینی و یادگار خون‌خواهی نیاکان سیستانی است.
سیاه‌پوشی؛ گام نخست عشق به حسین (ع)
سیاه‌پوشی، اولین نشانه عشق سیستانی‌ها به امام حسین (ع) است. با وزیدن نسیم محرم، جوانان لباس سیاه بر تن می‌کنند، علم‌ها را برپا می‌سازند و پارچه‌های عزا را در مساجد و حسینیه‌ها نصب می‌کنند.
این سنت، که به کودکان نیز آموخته می‌شود، ریشه در غیرت و وفاداری تاریخی این قوم دارد.
آذری تأکید کرد: آیین‌هایی چون «شنستَکا» و دیگر رسوم سیستانی، تنها مراسم عزاداری نیستند، بلکه رسانه‌هایی فرهنگی‌اند که پیام عدالت‌خواهی و مقاومت را منتقل می‌کنند.
وی افزود: حفظ این آیین‌ها، به‌معنای پاسداری از هویت سیستانی و پیوند نسل‌ها با عاشوراست.
آذری خواستار ثبت این آیین‌ها به‌عنوان میراث ملی و جهانی شد تا این گنجینه فرهنگی برای آیندگان حفظ شود.