به گزارش خبرگزاری آنا، از سال ۱۳۹۰ (۲۰۱۱) تاکنون، برنامه هسته‌ای ایران یکی از موضوعات محوری در روابط بین‌المللی این کشور بوده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) به‌عنوان نهاد ناظر بر فعالیت‌های هسته‌ای کشورها، نقش کلیدی در نظارت و گزارش‌دهی درباره برنامه هسته‌ای ایران ایفا کرده است. این گزارش‌ها اغلب با فشارهای سیاسی، قطعنامه‌ها و تحریم‌هایی از سوی کشورهای غربی، به‌ویژه تروئیکای اروپایی (انگلیس، فرانسه، آلمان) و ایالات متحده، همراه بوده است. همچنین، ادعا‌هایی درباره نفوذ رژیم صهیونیستی بر گزارش‌ها و سیاست‌های آژانس مطرح شده است.
خبرگزاری آنا در گزارش پیش رو به بررسی این فشارها، تحریم‌ها و نقش کشورهای مذکور از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۴ (۲۰۲۵) می‌پردازد:
۱. فشارهای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (۱۳۹۰-۱۴۰۴)
۱۳۹۰-۱۳۹۴ (۲۰۱۱-۲۰۱۵): آغاز تشدید نظارت و گزارش‌های جنجالی
۱۳۹۰ (۲۰۱۱): آژانس در گزارش‌های خود نگرانی‌هایی درباره فعالیت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده در ایران، ازجمله احتمال وجود ابعاد نظامی در برنامه هسته‌ای، مطرح کرد. این گزارش‌ها بر اساس اطلاعاتی بود که ادعا می‌شد از منابع اطلاعاتی غربی و رژیم صهیونیستی به دست آمده است.
۱۳۹۲ (۲۰۱۳): با روی کار آمدن دولت حسن روحانی و آغاز مذاکرات هسته‌ای، آژانس همکاری نزدیک‌تری با ایران برقرار کرد، اما همچنان بر لزوم شفاف‌سازی درباره سایت‌های اعلام‌نشده تأکید داشت.
۱۳۹۴ (۲۰۱۵): با امضای برجام (توافق هسته‌ای)، ایران متعهد به محدودیت‌های گسترده در برنامه هسته‌ای خود شد. آژانس وظیفه نظارت بر اجرای تعهدات ایران را بر عهده گرفت. گزارش‌های آژانس در این دوره عمدتاً بر راستی‌آزمایی تعهدات ایران متمرکز بود، اما برخی اختلافات درباره دسترسی به سایت‌های خاص، مانند پارچین، ادامه یافت.
۱۳۹۷-۱۳۹۹ (۲۰۱۸-۲۰۲۰): خروج آمریکا از برجام و تشدید فشارها
۱۳۹۷ (۲۰۱۸): پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام، ایران به‌تدریج برخی تعهدات خود را کاهش داد. آژانس گزارش داد که ایران غنی‌سازی اورانیوم را فراتر از محدودیت‌های برجام افزایش داده است. این گزارش‌ها بهانه‌ای برای تشدید تحریم‌ها شد.
۱۳۹۸-۱۳۹۹ (۲۰۱۹-۲۰۲۰): آژانس ادعا‌هایی درباره کشف آثار اورانیوم در سایت‌های اعلام‌نشده (مانند تورقوزآباد) مطرح کرد. ایران این ادعا‌ها را سیاسی و مبتنی بر اطلاعات جعلی رژیم صهیونیستی دانست. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، از ایران خواست توضیحات فنی ارائه دهد، اما ایران این درخواست‌ها را غیرمنصفانه خواند.
۱۴۰۰-۱۴۰۳ (۲۰۲۱-۲۰۲۴): قطعنامه‌ها و محدودیت‌های نظارتی
۱۴۰۰ (۲۰۲۱): با تداوم مذاکرات احیای برجام در وین، آژانس گزارش‌هایی درباره افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران منتشر کرد. در این دوره، ایران در پاسخ به عدم رفع تحریم‌ها، دسترسی آژانس به دوربین‌های نظارتی را محدود کرد.
۱۴۰۱ (۲۰۲۲): شورای حکام آژانس با فشار تروئیکای اروپایی و آمریکا قطعنامه‌ای علیه ایران تصویب کرد که خواستار همکاری کامل ایران با آژانس بود. ایران این قطعنامه را سیاسی خواند و ۲۷ دوربین نظارتی آژانس را خاموش کرد.
۱۴۰۲-۱۴۰۳ (۲۰۲۳-۲۰۲۴): گزارش‌های آژانس نشان داد که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران تا ۱۸ برابر حد مجاز برجام افزایش یافته است. گروسی در گزارش‌های خود بر عدم دسترسی به داده‌های نظارتی دو سال و نیم گذشته تأکید کرد و خواستار شفاف‌سازی درباره دو سایت مشکوک شد. ایران این گزارش‌ها را «نامتوازن» و تحت تأثیر فشارهای سیاسی دانست.
۱۴۰۴ (۲۰۲۵): وضعیت کنونی
گزارش محرمانه آژانس در بهار ۱۴۰۴ ادعا کرد که ایران در سه سایت مخفی فعالیت‌های هسته‌ای با مواد اعلام‌نشده انجام داده است. این گزارش واکنش تند ایران را به دنبال داشت که آن را «فاقد ارزیابی جامع» و تکرار «اتهامات مغرضانه» خواند.
گروسی در نشست شورای حکام (اسفند ۱۴۰۳) توسعه برنامه هسته‌ای ایران را «نگرانی جدی» توصیف کرد و خواستار گزارش جامع از تخلفات ایران شد.
۲. تحریم‌ها به دلیل گزارش‌های آژانس
تحریم‌های پیش از برجام (۱۳۹۰-۱۳۹۴): گزارش‌های آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران بهانه‌ای برای تحریم‌های گسترده شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه اروپا و آمریکا بود. این تحریم‌ها بخش‌های نفت، بانک و تجارت ایران را هدف قرار داد.
تحریم‌های پس از خروج آمریکا از برجام (۱۳۹۷-۱۴۰۴):
پس از خروج آمریکا از برجام، تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا تشدید شد. گزارش‌های آژانس درباره افزایش غنی‌سازی اورانیوم بهانه‌ای برای تحریم‌های جدید علیه افراد و نهاد‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران شد.
تروئیکای اروپایی نیز با وجود حفظ ظاهری برجام، از طریق مکانیسم‌هایی مانند اینستکس، عملاً به تعهدات خود برای رفع تحریم‌ها عمل نکردند.
تأثیر قطعنامه‌های آژانس: قطعنامه‌های شورای حکام، مانند قطعنامه‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۳، زمینه‌ساز ارجاع احتمالی پرونده ایران به شورای امنیت و اعمال تحریم‌های جدید بود. ایران این قطعنامه‌ها را نتیجه فشارهای سیاسی و غیرفنی دانست.
۳. نقش تروئیکای اروپایی
تروئیکای اروپایی (انگلیس، فرانسه، آلمان) نقش محوری در فشار بر ایران از طریق آژانس داشته‌اند نیز در زیر آمده.
تهیه پیش‌نویس قطعنامه‌ها: این سه کشور به همراه آمریکا بار‌ها پیش‌نویس قطعنامه‌هایی علیه ایران در شورای حکام ارائه کرده‌اند. به عنوان مثال، در سال ۱۴۰۱، قطعنامه‌ای برای الزام ایران به توضیح درباره ذرات اورانیوم در سه سایت تهیه شد. در سال ۱۴۰۲ نیز بیانیه مشترکی خواستار شفاف‌سازی درباره دو سایت شدند.
ادعا‌های سیاسی: تروئیکا مدعی شده که ایران به تعهدات برجامی خود پایبند نیست، اما ایران تأکید کرده که این کشورها خودشان تعهداتشان را نقض کرده‌اند.
سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وقت وزارت خارجه ایران، در سال ۱۴۰۱ اظهار داشت که تروئیکا نمی‌تواند انتظار اجرای کامل برجام از ایران داشته باشد در حالی که خودشان به تعهداتشان عمل نمی‌کنند.
بیانیه‌های اخیر: در نشست شورای حکام (اسفند ۱۴۰۳)، تروئیکا ادعا کرد که ایران به‌طور سیستماتیک اورانیوم با غنای بالا تولید می‌کند و از تعهدات برجامی خود خارج شده است.
۴. نقش رژیم صهیونیستی
ایران بار‌ها رژیم صهیونیستی را به تأثیرگذاری بر گزارش‌های آژانس متهم کرده است:
ارائه اطلاعات جعلی: ایران ادعا می‌کند که اطلاعات مربوط به سایت‌های اعلام‌نشده (مانند تورقوزآباد) توسط رژیم صهیونیستی به آژانس ارائه شده است. این اطلاعات مبنای گزارش‌های آژانس در سال‌های ۱۳۹۸-۱۴۰۴ بوده است.
فشار سیاسی: مقامات ایرانی، از جمله خطیب‌زاده، رژیم صهیونیستی را «دشمن شماره یک برجام» و عامل سیاسی شدن گزارش‌های آژانس معرفی کرده‌اند. رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در سال ۱۴۰۱ قطعنامه پیشنهادی غرب را نتیجه «فشار حداکثری استکبار و رژیم صهیونیستی» دانست.
اقدامات خرابکارانه: ایران با استناد به مدارک و همچنین نشانه‌های هکری - ویروس شناسی فضای مجازی رژیم صهیونیستی را به حملات سایبری و فیزیکی علیه تأسیسات هسته‌ای خود، مانند نطنز، متهم کرده که به پیچیدگی نظارت آژانس افزوده است.
۵. موضع ایران
ایران همواره تأکید کرده که برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است و گزارش‌های آژانس تحت تأثیر فشارهای سیاسی غرب و رژیم صهیونیستی از مسیر فنی منحرف شده است. در بیانیه مشترک وزارت خارجه و سازمان انرژی اتمی ایران در سال ۱۴۰۴، گزارش‌های آژانس «نامتوازن» و «فاقد ارزیابی جامع» توصیف شد. ایران همچنین خواستار اصلاح مسیر گزارش‌دهی آژانس و پرهیز از سیاسی‌کاری شده است.
گروسی به دنبال دبیرکلی سازمان ملل است
برهمین اساس، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان در برنامه سیاست خارجی یکشنبه ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ در مورد گزارش اخیر دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (رافائل گروسی) اظهارکرد: گروسی به دلیل بلندپروازی‌ها و اشتیاقش برای دبیرکلی سازمان ملل به دنبال کسب رای چند کشور خاص و مطرح کردن خودش است.
معاون رئیس‌جمهور در ادامه این گفت‌و‌گو غنی‌سازی را اساس و بنیاد صنعت هسته‌ای و خط قرمز جمهوری اسلامی ایران خواند و گفت: کسی نمی‌تواند بگوید که ایران حق غنی‌سازی ندارد، به کسی مربوط نیست. هر کاری ضوابط و الزامات و چارچوب خودش را دارد.
وی همچنین گفت: حتماً قطعنامه در نشست آتی شورای حکام صادر خواهد شد و پیش‌بینی ما این است که رأی شکننده‌ای داشته باشند و حتماً نمی‌توانند با اجماع قطعنامه را تصویب کنند.
درخواست دیدار با عراقچی از سوی گروسی در مصر
سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه که برای دیدار و گفت‌و‌گو با مقام‌های عالیرتبه مصر به قاهره سفر کرده است، روز دوشنبه ۱۲ خرداد ۱۴۰۴ در حاشیه رایزنی‌های دوجانبه با مقام‌های مصری، با رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در قاهره حضور دارد دیدار کرد.
در این دیدار که به درخواست مدیرکل آژانس انجام شد، وزیر امور خارجه کشورمان مسئولیت آژانس و مدیرکل را در ایفای حرفه‌ای وظائف محوله یادآور شد و با انتقاد از ادعا‌های بی‌اساس مندرج در گزارش اخیر آژانس در خصوص برنامه هسته‌ای ایران، تاکید کرد آژانس نباید اجازه دهد که اعتبار این نهاد دستخوش اغراض و فشارهای سیاسی برخی کشورهای عضو قرار گیرد.
تأثیر فعال شدن احتمالی اسنپ بک یا صدور قطعنامه علیه کشورمان در مذاکرات
مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا با میانجیگری عمان از ابتدای سال ۲۰۲۵ در مسقط آغاز شده و تاکنون پنج دور از این گفت‌و‌گو‌ها برگزار شده است. هدف اصلی این مذاکرات، کاهش تنش‌ها بر سر برنامه هسته‌ای ایران و بررسی بازگشت به توافق برجام بوده است.
در دور اول (آوریل ۲۰۲۵)، علی شمخانی، مشاور سیاسی رهبر انقلاب، هشدار داد که در صورت شکست مذاکرات، ایران ممکن است بازرسان آژانس را اخراج کند.
دور دوم با اعلام عمان مبنی بر «پیشرفت» همراه بود، اما عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، تأکید کرد: «برجام دیگر کافی نیست» دور‌های بعدی نیز با چالش‌هایی از جمله اختلاف بر سر حق غنی‌سازی ایران رو‌به‌رو شد و تاکنون پیشرفت چشمگیری گزارش نشده است.
فشار رژیم صهیونیستی برای خروج آمریکا از مذاکرات
رژیم صهیونیستی از ابتدای مذاکرات، فشار زیادی بر آمریکا برای خروج از گفت‌و‌گو‌ها و اقدام نظامی علیه ایران وارد کرده است. مقامات صهیونیستی با اتهام‌زنی به ایران درباره تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای، خواستار تشدید فشارها شده‌اند. این فشارها پس از دور دوم مذاکرات شدت گرفت و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، اعلام کرد که حمله نظامی یکی از گزینه‌های روی میز است.
پاسخ قاطع ایران به تهدیدات صهیونیست‌ها
رهبر انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای، در پیامی که توسط عباس عراقچی به ولادیمیر پوتین در مسکو تحویل داده شد، بر مقاومت ایران تأکید کردند. علی شمخانی نیز هشدار داد که هرگونه اقدام نظامی با پاسخ سخت ایران مواجه خواهد شد. رئیس سازمان انرژی اتمی ایران اعلام کرد که برنامه هسته‌ای ایران غیرقابل مذاکره است و مقامات نظامی نیز از آمادگی برای دفاع در برابر هرگونه تجاوز خبر داده‌اند.
نتیجه‌گیری
از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۴، فشارهای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر ایران با گزارش‌هایی درباره فعالیت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده و افزایش غنی‌سازی اورانیوم همراه بوده است.
این گزارش‌ها اغلب به قطعنامه‌هایی در شورای حکام منجر شده که زمینه‌ساز تحریم‌های جدید یا تشدید تحریم‌های موجود بوده‌اند. تروئیکای اروپایی با تهیه پیش‌نویس قطعنامه‌ها و بیانیه‌های مشترک، نقش کلیدی در این فشارها داشته‌اند. ایران با ارائه مستندات رژیم صهیونیستی را به ارائه اطلاعات جعلی و سیاسی کردن گزارش‌های آژانس متهم کرده و خواستار بازگشت آژانس به مسیر فنی و بی‌طرفانه شده است. با ادامه این تنش‌ها، آینده برنامه هسته‌ای ایران و مذاکرات مرتبط همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
همچنین در صورت صدور قطعنامه جدید علیه ایران یا فعال شدن مکانیسم اسنپ‌بک، ایران احتمالاً اقدامات قاطعی انجام خواهد داد. مقامات ایرانی هشدار داده‌اند که ممکن است بازرسان آژانس اخراج شوند و همکاری با آژانس قطع شود. همچنین، افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم و خروج از ان‌پی‌تی از دیگر گزینه‌های احتمالی است.
انتهای پیام/