به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در شیراز، در این دو جلسه که عنوان «ترجمه؛ امر ناممکن!» را برخود داشت، آرش اسماعیلی، نخست به معرفی «تی اس الیوت»، جهان ادبی او و دشواری‌های ترجمه آثارش پرداخت. سپس، با ارائه ترجمه خویش از ۴۲ سطر آغازین «سرزمین هرز» -شناخته‌شده‌ترین اثر الیوت- رویکرد و راهکارهای پیشنهادی‌اش برای ترجمه این اثر را با مخاطبان درمیان نهاد.
اسماعیلی نخستین چالش مترجم الیوت را خوانش صحیح آثار او خواند و عنوان کرد: الیوت، ادیبی چندبعدی و متناقض‌نماست که گاه در کسوت پیغمبر عهدعتیق، وقتی دیگر در جایگاه استاد دانشگاه هاروارد و زمانی در فریادهای هنرمندی شورشی در عصر حاضر، رخ‌می‌نمایاند. از این رو آثارش نیز چندلایه، پیچیده، دشوارخوان و دیریابند. کشف معناهای ضمنی و زیرلایه‌های نوشتار او، خوان اولِ هفت‌خوانِ ترجمه است که در این مهلکه، مترجم و خواننده با هم هم‌رزمند. شناخت پیشینه خانوادگی و مذهبی الیوت، اساتید، ادیبان و اندیشه‌ورزان تأثیرگذار بر او، تحصیلات و حتی مشاغلی که طی سالیان به آن‌ها پرداخته، هر یک کلیدی برای گشودن درهای این هزارتو است.
در ادامه، وی به تبیین و تشریح ملاحظات و دشواری‌های ترجمة آثار الیوت، تحت عناوین مشخصات سبکی، رازآلودگی متن، تعیین میزان ادبیت زبان، تعیین واحد ترجمه، پیچیده و دشوار نویسی، جابجایی بینِ گفتمان‌های متعدد، جایجایی از زبان زمینه، تکثر صدای راوی، بی‌الگویی، فقدان انسجام فرمال متعارف، تلمیحات، استعاره و وزن پرداخت.
در جلسه دوم، که با اضافه‌شدن مخاطبان تازه همراه بود، سخنران ابتدا بر بخش آخر جلسه قبل مروری اجمالی داشت، سپس با خوانش ترجمه خود از سطور آغازین «سرزمین هرز» به تجزیه‌وتحلیل این اثر بدیع و پیچیده پرداخت. وی گفت: تشریح جزئیاتِ بسیار، تلمیح‌های متعدد و جابجایی بین چهار زبان رایج و منسوخ (لاتین، یونانی، انگلیسی و ایتالیایی توسکانی)، تنها در سرنوشته چندکلمه‌ای این اثر، به مخاطب هشدار می‌دهد که با چه متن عجیب، چندلایه و پیچیده‌ای مواجه است.
ترجمه پیشنهادی آرش اسماعیلی برای این سرنوشته، چنین بود:
روزی خود به چشمان خویش، سیبولای کومایی را دیدم،
اندرآویخته در تنگچه‌ای، پسرکان تسخرش همی‌زدند که
«زنک، آرزوت چیست»؟
همی‌نالید که «مرگم آرزوست».
به اِزرا پاوند
صناعت‌گر اعظم
او پس از معرفی چند نمونه مهم و متفاوت از تجربة هفتادساله ترجمه این متن، با تأکید بر نقش پررنگ امکان دستیابی به اطلاعات از طریق اینترنت برای مترجم امروز، ادای احترامی داشت به مترجمان پیشکسوتی چون بهمن شعله‌ور که با ترجمه‌ای دقیق، وزین و کم‌خطا، سهم به‌سزایی در معرفی این اثر ارجمند به خواننده ایرانی ایفا کرد، همچنین حسن شهباز که با ضمیمه‌کردن ۱۸۰ صفحه توضیحات بر این شعر ۴۰ صفحه‌ای، چراغی پیش راه خواننده نهاد. در ادامه، کار مترجمان متأخری چون جواد دانش‌آرا، یا رویکرد بازسُرایانه و آزادتر مترجمان زبان‌شناس و زبان‌آوری همچون مسعود توفان و بیژن الهی نیز مورد بررسی قرار گرفت.
آرش اسماعیلی معتقد است که بررسی تمامی زوایای کاریِ این ادیبِ اندیشمند و رهیافت به جهان ادبی او و ظرایف آثارش، از فرصت یکی دو جلسه خارج و نیازمند یک ترم دانشگاهی است. وی ابراز امیدواری کرد که هم‌زمان با انتشار ترجمه‌اش از ۵ نمایشنامة الیوت طی سال جاری، فرصت بیابد او را به خوانندگانِ مشتاق، بیشتر بشناساند.
∎