صاحب‌خبر - نویسنده: مسعد سلیتی، وکیل دادگستری دیپلماسی ایرانی: سفر خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی، به تهران در تاریخ ۲۸ فروردین ۱۴۰۴ (۱۷ آوریل ۲۰۲۵) یکی از مهم‌ترین تحولات دیپلماتیک اخیر در روابط ایران و عربستان سعودی است. این سفر، که بلندپایه‌ترین حضور یک مقام سعودی در ایران از زمان ازسرگیری روابط دیپلماتیک در سال ۲۰۲۳ به شمار می‌رود، با تحویل نامه‌ای از سوی ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان، به آیت‌الله علی خامنه‌ای، مقام معظم رهبری جمهوری اسلامی ایران، همراه بود. این نامه و محتوای احتمالی آن، به همراه اهداف سفر، می‌تواند تأثیرات عمیقی بر معادلات منطقه‌ای و حتی داخلی دو کشور داشته باشد. اهداف استراتژیک سفر الف) تثبیت سیاست تنش‌زدایی و تقویت دیپلماسی منطقه‌ای از زمان توافق مارس ۲۰۲۳ با میانجی‌گری چین، ایران و عربستان گام‌های متعددی برای کاهش خصومت‌های تاریخی برداشته‌اند. سفر خالد بن سلمان، به‌ویژه تحویل نامه‌ای مستقیم از ملک سلمان به رهبر ایران، نشانه‌ای از عزم ریاض برای تثبیت این روند است. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، بارها بر ضرورت همزیستی با ایران تأکید کرده است. این نامه می‌تواند تأکیدی بر تعهد عربستان به ادامه دیپلماسی فعال و کاهش تنش‌های دوجانبه باشد. ب) کاهش ریسک درگیری‌های منطقه‌ای در سایه تنش‌های جهانی با توجه به تنش‌های جاری در منطقه، از جمله درگیری‌های اسرائیل با حماس و لبنان و احتمال تقابل ایران و اسرائیل، عربستان به دنبال ایفای نقش میانجی برای جلوگیری از گسترش درگیری‌هاست. اظهارات اخیر محمد بن سلمان در اجلاس سازمان همکاری اسلامی (نوامبر ۲۰۲۴) مبنی بر احترام به حاکمیت ایران در برابر حملات اسرائیل، نشان‌دهنده تغییر رویکرد ریاض است. نامه ملک سلمان احتمالاً حاوی پیشنهادهایی برای هماهنگی مواضع دو کشور در قبال بحران‌های غزه، لبنان و یمن بوده است و بر لزوم همکاری برای جلوگیری از تبدیل خاورمیانه به میدان جنگ تأکید دارد. ج) تقویت جایگاه عربستان به‌عنوان قدرت منطقه‌ای عربستان با این سفر و ارسال نامه‌ای رسمی از پادشاه به رهبر ایران، به دنبال تثبیت جایگاه خود به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در نظم جدید خاورمیانه است. کاهش نفوذ آمریکا در منطقه و افزایش نقش چین، ریاض را به سمت تقویت روابط با ایران سوق داده است تا در رقابت‌های ژئوپلیتیکی ابتکار عمل را حفظ کند. ۲. اهداف منطقه‌ای الف) همکاری در پرونده‌های منطقه‌ای گفت‌وگوی تلفنی اخیر محمد بن سلمان و مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، بر همکاری در پرونده‌های منطقه‌ای مانند یمن، عراق و فلسطین تأکید داشت. نامه ملک سلمان احتمالاً شامل پیشنهادهای مشخصی برای پیشبرد مذاکرات در این حوزه‌ها، به‌ویژه آتش‌بس پایدار در یمن و کاهش فعالیت گروه‌های نیابتی است. این همکاری می‌تواند به کاهش نگرانی‌های امنیتی عربستان و تقویت ثبات منطقه‌ای کمک کند. ب) مدیریت پیامدهای مذاکرات هسته‌ای ایران با توجه به گزارش‌ها درباره دور دوم مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در رم، عربستان نگران است که هرگونه توافق احتمالی، منافع منطقه‌ای‌اش را به خطر اندازد. نامه ملک سلمان ممکن است حاوی درخواست‌هایی برای شفاف‌سازی مواضع ایران در قبال فعالیت‌های منطقه‌ای و دریافت تضمین‌هایی مبنی بر عدم تقویت گروه‌های مقاومت باشد. ج) تقویت امنیت انرژی و ثبات اقتصادی عربستان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت، به شدت نگران تأثیر تنش‌های منطقه‌ای بر بازارهای انرژی است. محمد بن سلمان پیش‌تر هشدار داده بود که تشدید تنش‌ها می‌تواند عرضه نفت را مختل کند. نامه ممکن است بر ضرورت همکاری دو کشور برای حفاظت از زیرساخت‌های انرژی و جلوگیری از اقدامات نظامی که به اقتصاد منطقه آسیب می‌رساند، تأکید کرده باشد. ۳. اهداف داخلی الف) تقویت مشروعیت داخلی محمد بن سلمان محمد بن سلمان با چالش‌های داخلی مانند انتقادات به سیاست‌های اقتصادی و حقوق بشری مواجه است. موفقیت در دیپلماسی با ایران، به‌ویژه از طریق ارسال نامه‌ای از پادشاه به رهبر ایران، می‌تواند جایگاه او را در داخل عربستان تقویت کند. این اقدام نشان‌دهنده توانایی ریاض در مدیریت روابط پیچیده منطقه‌ای است. ب) نمایش قدرت دیپلماتیک در برابر رقبا ارسال نامه توسط خالد بن سلمان، برادر محمد بن سلمان، پیامی به رقبای منطقه‌ای مانند قطر و ترکیه است که عربستان ابتکار عمل را در مذاکرات با ایران در دست دارد. این اقدام همچنین به‌عنوان بخشی از تلاش ریاض برای پیشی گرفتن از دیگر میانجی‌گران منطقه‌ای تفسیر می‌شود. ۴. تحلیل محتوای نامه ملک سلمان به مقام مظهم رهبری بر اساس گزارش‌های منتشرشده، خالد بن سلمان در دیدار با رهبر انقلاب نامه‌ای از ملک سلمان تحویل داد، اما محتوای دقیق آن علنی نشده است. با این حال، با توجه به زمینه‌های سیاسی و منطقه‌ای، می‌توان محتوای احتمالی نامه را به‌صورت زیر تحلیل کرد: الف) تأکید بر تداوم روابط دوجانبه نامه احتمالاً حاوی پیام‌هایی برای تقویت روابط دیپلماتیک و اقتصادی بین تهران و ریاض است. ازسرگیری روابط در سال ۲۰۲۳ به بازگشایی سفارتخانه‌ها و تبادل هیأت‌های دیپلماتیک منجر شده است. ملک سلمان ممکن است بر لزوم گسترش همکاری‌های اقتصادی، به‌ویژه در حوزه انرژی و تجارت، تأکید کرده باشد تا روابط دوجانبه از سطح سیاسی به همکاری‌های ملموس‌تر ارتقا یابد. ب) پیشنهاد هماهنگی در مسائل منطقه‌ای با توجه به تنش‌های جاری در خاورمیانه، نامه ممکن است شامل پیشنهادهایی برای همکاری در مدیریت بحران‌های منطقه‌ای باشد. به‌ویژه، یمن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پرونده‌های مشترک، احتمالاً محور اصلی نامه بوده است. ملک سلمان ممکن است تعهد ایران به کاهش حمایت از حوثی‌ها در ازای حمایت عربستان از آتش‌بس و بازسازی یمن را خواستار شده باشد. همچنین، موضوع فلسطین و لزوم هماهنگی مواضع در برابر اقدامات اسرائیل احتمالاً در نامه مطرح شده است. ج) اشاره به مذاکرات هسته‌ای و نگرانی‌های امنیتی گزارش‌ها حاکی از آن است که مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا یکی از موضوعات گفت‌وگوهای خالد بن سلمان در تهران بوده است. نامه ملک سلمان ممکن است به‌طور غیرمستقیم یا صریح به نگرانی‌های عربستان درباره پیامدهای توافق هسته‌ای اشاره کرده و خواستار شفافیت ایران در مورد تعهدات منطقه‌ای خود شده باشد. این بخش از نامه می‌تواند به‌عنوان تلاشی برای جلوگیری از برهم خوردن توازن قدرت در منطقه تفسیر شود. د) پیام‌های نمادین و دیپلماتیک ارسال نامه از سوی پادشاه به رهبر معظم جمهوری اسلامی ایران، فارغ از محتوای دقیق، حامل پیام‌های نمادین مهمی است. این اقدام نشان‌دهنده احترام متقابل و به رسمیت شناختن نقش محوری ایران در منطقه است. ملک سلمان احتمالاً با لحنی محترمانه و دیپلماتیک، بر لزوم گفت‌وگوهای مستمر و اعتمادسازی تأکید کرده است تا زمینه برای دیدارهای بعدی در سطوح بالاتر فراهم شود. ه) اشاره به نقش میانجی‌گری چین با توجه به نقش کلیدی چین در توافق ۲۰۲۳، نامه ممکن است به‌طور غیرمستقیم بر ادامه همکاری‌ها تحت نظارت چین تأکید کرده باشد. این موضوع می‌تواند به معنای دعوت از ایران برای مشارکت در ابتکارات چندجانبه منطقه‌ای با حضور قدرت‌های شرقی باشد. سفر خالد بن سلمان به ایران و تحویل نامه ملک سلمان به آیت‌الله خامنه‌ای نقطه عطفی در روابط دو کشور است. این نامه احتمالاً بر تقویت روابط دوجانبه، همکاری در پرونده‌های منطقه‌ای مانند یمن و فلسطین، و مدیریت نگرانی‌های مرتبط با مذاکرات هسته‌ای ایران تأکید دارد. اهداف سفر شامل تثبیت دیپلماسی تنش‌زدایی، کاهش ریسک درگیری‌های منطقه‌ای، و تقویت جایگاه عربستان به‌عنوان یک قدرت مسئول است. ایران نیز از این فرصت برای کاهش انزوای منطقه‌ای و گسترش همکاری‌ها استفاده می‌کند. با این حال، موفقیت این ابتکار به توانایی دو کشور در غلبه بر موانع تاریخی و مدیریت فشارهای خارجی بستگی دارد. این سفر و نامه نه‌تنها برای روابط تهران – ریاض، بلکه برای آینده ثبات خاورمیانه اهمیت حیاتی دارد. سفر شاهزاده خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی، به تهران در ۱۷ آوریل ۲۰۲۵، در بحبوحه تحولات مهم منطقه‌ای و بین‌المللی، نشان‌دهندهٔ گامی راهبردی در مسیر بازتعریف روابط ایران و عربستان و تأثیرگذاری بر معادلات امنیتی خاورمیانه است. این سفر، به‌عنوان بالاترین سطح دیدار رسمی سعودی‌ها از ایران طی سالیان اخیر حامل پیام‌هایی چندلایه در سطوح دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی است.∎​