سفر خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی به تهران را باید یکی از مهم‌ترین تحولات منطقه‌ای در روزهای اخیر دانست؛ سفری که در بحبوحه دور دوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان انجام می‌شود و نشانه‌هایی روشن از تحرکات جدید دیپلماتیک و امنیتی در خاورمیانه دارد. این سفر در سطحی بسیار بالا و با پیام‌های چندلایه صورت گرفته که در ادامه به ابعاد آن پرداخته می‌شود.
چرا وزیر دفاع سعودی به ایران آمد؟
خالد بن سلمان، یکی از چهره‌های کلیدی در هرم قدرت عربستان و برادر محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور است که هم‌زمان از متعمدترین و نزدیک‌ترین افراد به ولیعهد محسوب می‌شود. او نه‌تنها مسئولیت یکی از حساس‌ترین وزارتخانه‌های عربستان را برعهده دارد، بلکه نقشی محوری در روابط دفاعی و امنیتی با کشورهای غربی و عربی ایفا می‌کند.
با توجه به موقعیت او، این سفر تنها یک دیدار نمادین نیست، بلکه نشانه‌ای جدی از رویکرد جدید عربستان در قبال ایران و تحولات منطقه‌ای است. مهم‌تر آنکه، این سفر با هماهنگی چهار ماهه انجام شده اما هم‌زمانی‌اش با مذاکرات عمان که محور آن احیای توافق هسته‌ای یا توافقی جایگزین است، به آن وزن دیپلماتیکی خاص می‌بخشد.
 
پیام احتمالی محمد بن سلمان چیست؟
پیامی که از سوی محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان از طریق برادرش به تهران مخابره شده را می‌توان در دو سطح تحلیل کرد:
نخست، نشان دادن اراده ریاض برای عبور از دوران تنش با تهران و حرکت به سوی همکاری‌های منطقه‌ای و امنیتی. دوم، ارسال یک پیام غیرمستقیم به ایالات متحده و دیگر بازیگران بین‌المللی مبنی بر اینکه عربستان دیگر در نقش مخالف مذاکرات هسته‌ای ظاهر نمی‌شود، بلکه آماده کمک به ایجاد یک فضای مثبت برای توافق است.
در دیدار وزیر دفاع عربستان با رهبر معظم انقلاب، به ‌صراحت از گسترش روابط دوجانبه سخن گفته شد و رهبر انقلاب نیز بر آمادگی ایران برای عبور از دشمنی‌ها و مقاومت در برابر بازیگران مخرب منطقه‌ای همچون رژیم صهیونیستی تأکید کردند.
 
آمادگی برای توافق یا عدم توافق؟
این سفر را می‌توان بیشتر به‌عنوان بخشی از سناریوی «آمادگی برای توافق» ارزیابی کرد. درحالی‌که دور دوم گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان در پیش است، ریاض با این اقدام نشان داد که برخلاف گذشته دیگر در صف مخالفان توافق قرار ندارد. این حرکت نشانه‌ای از درک جدید بازیگران منطقه‌ای است که در آن، تنش‌زدایی می‌تواند مسیر را برای ثبات اقتصادی و امنیتی هموار کند.
 
آیا امکان پیمان امنیتی ـ نظامی میان ایران و عربستان وجود دارد؟
اگرچه هنوز صحبت از پیمان رسمی امنیتی یا نظامی میان ایران و عربستان زود است، اما می‌توان گفت مقدمات آن در حال شکل‌گیری است. تماس‌های منظم بین مقامات دو کشور از جمله تماس اخیر عباس عراقچی با همتای سعودی‌اش پس از گفت‌وگوهای عمان و تأکید دو طرف بر امنیت منطقه‌ای، نشان می‌دهد که دو کشور در حال طراحی یک نقشه راه امنیتی ـ سیاسی بلندمدت هستند. چنین پیمانی، اگر چه به شکل رسمی و مکتوب نباشد، اما می‌تواند در قالب تفاهم‌نامه‌ها، همکاری‌های اطلاعاتی و نظامی محدود و گفت‌وگوهای امنیتی ادامه‌دار تحقق یابد.
 
موضع کنونی ایران و عربستان و تأثیر آن بر روند مذاکرات
وضعیت فعلی کاملا با دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ متفاوت است. در آن دوران، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از جمله عربستان، سیاستی تهاجمی علیه ایران در پیش گرفته بودند و حتی به خروج ترامپ از برجام دامن زدند. اما اکنون شرایط تغییر کرده است. ایران با اتخاذ سیاست دیپلماسی همسایگی در دولت شهید رئیسی و ادامه آن در دولت جدید، موفق به برقراری روابطی کم‌تنش‌تر با کشورهای عربی شده است.
عربستان نیز از موضع تقابل به سمت تعامل حرکت کرده و نشان داده حاضر است نقش سازنده‌تری ایفا کند. این همسویی نسبی، می‌تواند فضای روانی و سیاسی مناسبی برای پیشبرد مذاکرات ایران و آمریکا ایجاد کند و بر قدرت چانه‌زنی ایران بیفزاید.
سفر وزیر دفاع عربستان به ایران، نشانه‌ای قوی از تحول در معادلات منطقه‌ای و بازگشت عقلانیت به روابط تهران ـ ریاض است. این سفر هم‌زمان با مذاکرات عمان، حامل پیامی روشن به جامعه بین‌الملل است: کشورهای منطقه، برخلاف گذشته، خواهان ثبات، گفت‌وگو و توافق هستند. آیا این فضا به یک توافق رسمی منجر خواهد شد؟ هنوز نمی‌توان با قطعیت پاسخ داد، اما نشانه‌ها امیدوارکننده‌اند.
خالد بن سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، وزیر دفاع کنونی عربستان سعودی، یکی از چهره‌های برجسته و تأثیرگذار در ساختار قدرت این کشور است. او فرزند ملک سلمان، پادشاه عربستان و برادر کوچکتر محمد بن سلمان، ولیعهد و نخست‌وزیر فعلی کشور است.
 
پیشینه نظامی و دیپلماتیک
خالد بن سلمان متولد سال ۱۹۸۸ میلادی است. او تحصیلات خود را در آکادمی هوایی ملک فیصل به پایان رساند و به‌عنوان خلبان جنگنده F-15S در نیروی هوایی سلطنتی عربستان خدمت کرد. وی در عملیات‌های بین‌المللی علیه داعش مشارکت داشته است. پس از پایان خدمت نظامی به‌عنوان مشاور ارشد وزارت دفاع منصوب شد و سپس در آوریل ۲۰۱۷ با حکم سلطنتی به‌عنوان سفیر عربستان در ایالات متحده منصوب گردید.
 
جایگاه در ساختار قدرت عربستان
خالد بن سلمان در سال ۲۰۲۲ به‌عنوان وزیر دفاع عربستان منصوب شد. این انتصاب نشان‌دهنده اعتماد بالای ملک سلمان و ولیعهد محمد بن سلمان به اوست. با توجه به اینکه سه پسر ملک سلمان در مناصب کلیدی دولت حضور دارند - محمد (ولیعهد و نخست‌وزیر)، عبدالعزیز (وزیر نفت) و خالد (وزیر دفاع) - می‌توان گفت که خالد بن سلمان یکی از ارکان اصلی در ساختار قدرت عربستان است.
 
اهمیت سفر به تهران
سفر خالد بن سلمان به تهران، نخستین سفر یک وزیر دفاع عربستان به ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ است. این سفر نه‌تنها نشان‌دهنده تمایل عربستان به بهبود روابط با ایران است، بلکه با توجه به جایگاه و نفوذ خالد بن سلمان در دولت سعودی، می‌تواند پیام‌آور تغییرات مهمی در سیاست‌های منطقه‌ای عربستان باشد. همچنین این سفر در آستانه دور دوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان انجام شده است که می‌تواند نشان‌دهنده نقش فعال‌تر عربستان در تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی باشد.

در زمینه یمن، سعودی از ایران چه می‌خواهد؟
یکی از مهم‌ترین محورهای پنهان اما تعیین‌کننده در سفر وزیر دفاع عربستان به تهران، موضوع یمن است. عربستان سعودی طی نزدیک به یک دهه جنگ پرهزینه در یمن، به این نتیجه رسیده که راه‌حل نظامی برای بحران یمن وجود ندارد و تداوم درگیری نه‌تنها منافع راهبردی‌اش را تأمین نمی‌کند، بلکه در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی نیز هزینه‌های سنگینی برایش به همراه دارد.
در این شرایط، ریاض از تهران انتظار دارد که نقش‌آفرینی خود در یمن را به سمت تسهیل یک روند صلح‌آمیز سوق دهد. سعودی‌ها به ‌خوبی می‌دانند که ایران با گروه‌ انصارالله روابط نزدیکی دارد و می‌تواند آن‌ها را برای ورود به سازوکاری سیاسی با تضمین‌هایی متقابل ترغیب کند.
عربستان از ایران می‌خواهد که نقشی فعال در تشویق حوثی‌ها به مصالحه ایفا کند. در صورت شکل‌گیری یک توافق سیاسی، ضمانت‌هایی درباره پایبندی گروه‌های یمنی به توافق ارائه دهد. امنیت مرزهای جنوبی عربستان تضمین شود و عملیات‌های موشکی و پهپادی از سوی انصارالله متوقف گردد. سعودی‌ها در واقع به دنبال این هستند که از طریق نزدیکی به ایران، نقش تهران در یمن را مدیریت‌پذیر و قابل گفت‌وگو کنند، نه اینکه صرفا آن را حذف یا نادیده بگیرند.
 
****مدل مطلوب ایران برای آینده یمن چیست؟
از دیدگاه ایران، بحران یمن راه‌حلی سیاسی دارد که باید از درون این کشور و با مشارکت همه گروه‌های یمنی شکل بگیرد. تهران بر اصولی مشخص تأکید دارد که یکی از آنها پایان مداخله خارجی است.  ایران خواهان پایان کامل مداخله نظامی عربستان و متحدانش در یمن است. خروج نیروهای خارجی از کشور و توقف حمایت‌های تسلیحاتی به جناح‌های خاص، پیش‌شرط آرام‌سازی اوضاع تلقی می‌شود.
راه‌حل سیاسی از مسیر تشکیل یک دولت فراگیر می‌گذرد که در آن همه گروه‌ها از جمله انصارالله نقش داشته باشند. ایران بارها تأکید کرده که آینده یمن باید توسط خود مردم یمن تعیین شود، نه قدرت‌های منطقه‌ای یا جهانی. همچنین ایران با هرگونه تقسیم جغرافیایی یا تجزیه یمن مخالف است و از یکپارچگی این کشور حمایت می‌کند.
ایران می‌خواهد در کنار حل بحران داخلی یمن، ترتیباتی شکل گیرد که منجر به ثبات در گذرگاه‌های استراتژیک دریایی شود؛ چرا که بی‌ثباتی در این منطقه، به ضرر تجارت ایران نیز هست.
در حال حاضر، ایران و عربستان بیش از هر زمان دیگری به یک نقطه تلاقی منافع درباره یمن نزدیک شده‌اند. ایران خواهان یک یمن باثبات، مستقل و درگیر گفت‌وگوی داخلی است، درحالی‌که عربستان به دنبال خروج آبرومندانه از جنگ و تأمین امنیت مرزهایش است.
اگر دو طرف بتوانند بر سر یک چارچوب مشخص برای آینده یمن به تفاهم برسند، نه‌تنها بحران انسانی این کشور تخفیف می‌یابد، بلکه این همکاری می‌تواند به الگویی برای کاهش تنش در سایر نقاط منطقه نیز بدل شود. در ادامه، موفقیت این روند تا حد زیادی به نتیجه مذاکرات ایران و آمریکا نیز گره خورده است. در صورتی که یک توافق کلان میان ایران و غرب شکل بگیرد، فضای سیاسی لازم برای تفاهم در پرونده‌های منطقه‌ای از جمله یمن نیز فراهم‌تر خواهد شد.