به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در این رویداد که عصر سه‌شنبه، بیست‌وششم فروردین ۱۴۰۴ در فروشگاه شهرکتاب مرکزی برگزار شد، نویسندگان، مترجمان و تصویرگران حضور داشتند و از فهرست‌های چهل‌ونهم، پنجاهم، پنجاه‌ویکم و پنجاه‌ودوم لاکپشت پرنده رونمایی شد.
نشان ویژه لاکپشت پرنده به منیر همایونی (مروج کتاب و کتابخوانی) و محمدعلی بنی‌اسدی (تصویرگر) تعلق گرفت.
همچنین نشان نقره‌ای لاکپشت پرنده به کتاب «دوتوک؛ عروسک کوچک بلوچی» نوشته زهره پریرخ اختصاص یافت و از عباس محمددینی مدیر انتشارات کانون پرورش فکری و زهره پریرخ تقدیر و اجازه‌نامه درج نشان نقره‌ای به او اعطا شد.
«هفت جاویدان» نوشته مرجان فولادوند هم نشان نقره‌ای لاکپشت پرنده را به خود اختصاص داد. همچنین مجوز درج نشان روی جلد کتاب به علی عسگری، مدیر انتشارات هوپا هم داده شد. دیگر نشان نقره‌ای به «پسر اقیانوس» نوشته مهدی رجبی با تصویرگری هاله قربانی تعلق گرفت. انتشارات افق به مدیریت رضا هاشمی‌نژاد هم مجوز درج نشان لاکپشت پرنده را بر جلد این کتاب دریافت کرد.
هاله قربانی تصویرگر «پسر اقیانوس» و افسانه احسانی و سپیده شهبازی هم به عنوان پژوهشگران کتاب «دوتوک؛ عروسک کوچک بلوچی» تقدیر شدند.
کتاب کودک و نوجوان با چالش جدی روبه‌رو است
در بیانیه گروه داوران سیزدهمین دوره از اهدای نشان لاکپشت پرنده آمده بود: «گروه داوری لاکپشت پرنده در حالی سیزدهمین دوره فعالیت خود را پشت سر می‌گذارد که برای دومین سال پیاپی، بیش‌تر کتاب‌های منتخبش نه تنها زاده خیال و قلم نویسندگان و تصویرگران ایرانی است، بلکه موضوع آن‌ها نیز به ایران عزیز گره خورده است. تأمل در فرهنگ همه مردمانی که در ایران زندگی می‌کنند، گویی که بازتاب این دوران پر از بیم و امید است. با این حال وضعیت کتاب کودک و نوجوان کشورمان همچنان با چالش‌های جدی روبه‌روست که نمی‌توان از آن‌ها چشم پوشید.
نخستین مشکل، تقلیل زندگی به مهارت در کتاب‌های کودکان، به‌ویژه برای خردسالان است. این رویکرد، با ترجیح آموزش بر یادگیری، به شکل‌گیری وضعیتی کمک کرده است که از آن می‌توانیم به «تورم آموزش» تعبیر کنیم که پیامدش حذف ادبیات از کتاب‌ها و انباشتن آن‌ها از متونی تکراری و غیرخلاقانه و تحمیل این آثار به بازار نحیف کتاب کودک و نوجوان است. این کتاب‌ها، فاقد عمق، خیال، رویا و مطالبه توسعه و تغییر هستند و به جای پرورش تخیل و احساس کودکان، صرفاً به انتقال مفاهیم محدود و کلیشه‌ای بسنده می‌کنند. این روند، لذت خواندن را کم‌رنگ کرده و فاصله کودکان را با دنیای ادبیات و در نتیجه رویا بیش‌تر می‌کند.»
کتاب به کالایی لوکس تبدیل شده است
در بخش دیگری از بیانیه گروه داوران آمده بود: «دومین مشکل، افزایش سرسام‌آور هزینه‌های تولید و انتشار کتاب است. بالا رفتن قیمت مواد اولیه و خدمات چاپ، کتاب را به کالایی لوکس تبدیل کرده و کاهش قدرت خرید مردم، آن را عملاً از سبد هزینه‌های خانوار ایرانی حذف کرده است. در چنین شرایطی، خطر حذف کتاب از سبد مصرف فرهنگی کودکان و نوجوانان بیش از پیش احساس می‌شود. با این حال، تلاش خستگی‌ناپذیر پدیدآورندگان کتاب و خلق آثاری ارزشمند، روزنه‌هایی از امید را در این فضای دشوار گشوده است.
سال‌هاست که نهادهای عمومی و دستگاه‌های اجرایی نیز به این پدیده دامن می‌زنند و با تنگ کردن دایره انتخاب کتاب برای کتابخانه‌های عمومی و کتابخانه‌های مدارس عملاً به حذف کتاب از زندگی کودکان و نوجوانان کمک کرده و بین آنان و کتابخانه فاصله می‌اندازند.»
خواندن، حق بچه‌هاست
داوران اهدای نشان لاکپشت پرنده در بیانیه خود، خواندن و دسترسی آسان به کتاب را حق همه بچه‌ها دانسته و گفته بودند: «در وضعیت اقتصادی و فرهنگی کنونی حمایت از دسترسی کودکان به کتاب، به‌ویژه کتاب‌های ویژه کودک و نوجوان ضرورتی است که مانع حذف کتاب از سبد فرهنگی خانوارها می‌شود. چنین حمایتی مستلزم سعه صدر و تغییر نگاه در نهادهای عمومی و دستگاه‌های اجرایی است.
گروه داوری لاکپشت پرنده امیدوار است که حق کودکان و دانش‌آموزان در انتخاب کتاب برای خواندن به رسمیت شناخته شود و لذت خواندن و کیفیت ادبی کتاب‌ها به مهم‌ترین معیار انتخاب تبدیل شود و نهادهای عمومی که با پول همین مردم اداره می‌شوند، با گشودن درهای خود به روی متخصصان و کارشناسان شکل‌گیری فضایی نو را نوید بدهند.
به خانواده‌ها و آموزگاران و مدیران مدارس و مراکز ویژه کودکان و نوجوانان نیز پیشنهاد می‌کنیم از این دایره‌های بسته فراتر بروند و برای رویاها و خیال‌های کودکان و نوجوانان ارزش قایل شوند.»
حمید اباذری، محمود برآبادی، شکوه حاجی‌نصرالله، شیوا حریری، شادی خوشکار، علی‌اصغر سیدآبادی، شهرام شکوری، گیتی صفرزاده، گیسو فغفوری، نلی محجوب، فرمهر منجزی، فرناز میرحسینی و رؤیا میرغیاثی داوران سیزدهمین دوره نشان لاکپشت پرنده بودند.
ساعدی و نخستین تجربه‌های ادبیات روان‌شناختی کودک و نوجوان
سیزدهمین دوره از اهدای نشان لاکپشت پرنده در بخش «یاد» به «گمشده لب دریا» نوشته غلامحسین ساعدی به عنوان نخستین تجربه‌های ادبیات روان‌شناختی کودک و نوجوان در ایران پرداخت. این اثر، هم‌زمان که از دل واقعیت‌های اجتماعی زمانه‌اش برمی‌خیزد، نگاهی متفاوت از دیگر آثار زمانه به تجربه زیستن کودک دارد.
ساعدی در این داستان از دل تجربه‌ای ساده به ارزش درونی آدم‌ها و جست‌وجوی هویت فردی نزدیک می‌شود. شاید بتوان آن را یکی از نخستین تجربه‌های ادبیات روان‌شناختی کودک در ایران دانست؛ بی‌آن‌که مستقیم حرف بزند، خواننده را به فکر فرو می‌برد.
کتاب از نظر شیوه روایت، گامی نو و جسورانه در ادبیات کودکانه فارسی برداشت. ساختار روایی‌اش مبتنی بر تجربه زیسته کودک، گفت‌وگوهای درونی و تصویری از ناخودآگاه است که پیش‌تر در این سطح به ادبیات کودک راه نیافته بود.
∎