سومین احیای شب‌های ماه مبارک رمضان را در حالی پیش رو داریم که از نگاه علمای اخلاق از هزار ماه جهاد و هزار ماه سلطنت بهتر است که آخرین مراحل مشیت الهی در آن صورت می گیرد و به قول حافظ «چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی؛ آن شبِ قدر که این تازه براتم دادند».
اعمال شب های قدر بر دو نوع است؛ یکی اعمال مشترک و دیگری اعمال مخصوص هر یک از شب‌های احیا که اعمال مشترک شامل غسل، نماز دو رکعتی با هفت مرتبه توحید و هفتاد مرتبه استغفرالله و اتوب الیه، قرآن به سر گرفتن، زیارت امام حسین (ع)، خواندن نماز صد رکعتی و احیا داشتن این شب هاست و در شب بیست و سوم علاوه بر این اعمال بر چند عمل تاکید شده است.
اول- غسل که یکی در اول شب و یک غسل هم در آخر شب سفارش شده است.
دوم- تاکید بر شب زنده داری. امیر مومنان (ع) فرمود «پیامبر خدا در دهه آخر ماه رمضان، بستر خود را جمع می کرد و کمرش را می بست و شب بیست و سوم، خانواده خود را بیدار می کرد و در آن شب، به صورت خفتگان، آب می پاشید.» و در روایتی آمده است که فاطمه زهرا (س) نمی گذاشت کسی از خانواده اش در شب بیست و سوم بخوابد و خواب آنان را با کم خوردن درمان می کرد و از روز برای آن شب، آماده می شد و می فرمود «محروم، کسی است که از خیر آن بی بهره بماند».
سوم- تاکید بر زیارت امام حسین (ع)، امام رضا (ع) فرمود «کسی که در ماه رمضان، امام حسین (ع) را زیارت می کند، مواظب باشد که نزد قبر آن امام بودن را در شب جُهَنی از دست ندهد و آن، شب بیست و سوم است؛ شبی که امید است شب قدر باشد.
حجت الاسلام محمدعلی رضایی اصفهانی استاد حوزه علمیه قم به خبرنگار ایرنا گفت: طبق روایات از شب های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم به عنوان شب های قدر یاد شده ولی شب بیست و سوم به دلیل روایت عبدالله بن انیس انصاری جهنی ترجیح دارد. یک عرب بیابانگرد به نام جهنی که در خارج از مدینه به دامداری مشغول بود، خدمت پیامبر اکرم (ص) رسید و گفت که به دلیل مشکلات نمی تواند هر سه شب را احیاء بگیرد و پیامبر در گوش او مطلبی را بیان کردند.
وی افزود: مردم بعدا دیدند که جهنی شب بیست و سوم به مدینه می آمد و از قرینه این روایت استفاده می شود که شب بیست و سوم شب اصلی باشد. البته در بعضی روایات آمده که شب قدر دارای سه مرحله است. در شب اول برنامه ریزی می شود، در مرحله دوم بررسی و در شب سوم امضا می شود.
چهارم- خواندن سوره های عنکبوت، روم و دخان.
پنجم ـ خواندن هزار بار سوره قدر.
ششم - دعا برای امام زمان (ع)، از امامان معصوم (ع) نقل شده است که این دعا را در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان در حال سجده، ایستاده، نشسته و در همه حالات تکرار می‌کنی و نیز در همه اوقات این ماه و هر قدر که می‌توانی و هر موقع از دوران زندگی‌ات به یادت آمد می‌خوانی.
بعد از تمجید خدای و درود بر پیامبر (ص) می‌گویی 'اللّهم کن لولیک الحجة بن الحسن، فی هذه الساعة و فی کل ساعة، ولیا و حافظا، و قائدا و ناصرا و دلیلا و عینا حتی تسکنه ارضک طوعا و تمتعه فیها طویلا؛ یعنی خداوندا! در این ساعت و در هر ساعت، برای ولی خود ، حجة بن الحسن سرپرست و نگهبان و پیشوا و یاور و راهنما و چشم باش، تا آن که او را در زمین خود، با اطاعت و رغبت مردم ساکن سازی و وی را در آن، به مدت طولانی بهره مند گردانی.
البته از امامان معصوم (ع) نقل شده که این دعا را در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان در حال سجده، ایستاده، نشسته و در همه حالات تکرار کنید و نیز در همه اوقات این ماه و هر قدر که می‌توانی و هر موقع از دوران زندگی.
مسجد کوفه در شب نوزدهم ماه مبارک رمضان
مرحوم آیت الله میرزا جواد ملکی تبریزی در کتاب المراقبات درباره اهمیت شب قدر نوشت: این شب به نص قرآن مبارک است و در روایات اهل بیت (ع) آمده است که فرشتگان در شب قدر فرود آمده و در زمین پخش می شوند؛ بر مجالس مومنین عبور کرده و بر آنان سلام می کنند و برای دعاهای آنها آمین می گویند تا آنگاه که سپیده دم طلوع کند و در روایتی دیگر آمده است که در این شب دعای کسی رد نمی شود مگر دعای عاق والدین، قطع کننده رحم نزدیک، کسی که شراب بنوشد و کسی که دشمنی مومنی در دلش باشد.
فاطمه زهرا (س)؛ باطن شب قدر
در برخی روایات از حضرت فاطمه زهرا (س) به عنوان باطن شب قدر یاد شده است. حجت الاسلام محمدعلی رضایی اصفهانی گفت: در حدود ۲۰ تفسیر از سوی مفسران قرآن در این زمینه بیان شده است. مثلاً در روایات اهل بیت (ع) ذیل آیه سوم سوره دخان آمده است که شب قدر شب با برکتی است و حضرت زهرا (س) باطن شب قدر هستند.
وی افزود: شب قدر دارای یک ظاهر و یک باطن است که ظاهر آن از مغرب تا طلوع فجر است و باطن آن فاطمه زهرا (س) ست. چون همانگونه که فضیلت، عظمت و شرافت شب قدر بر مردم پوشیده است، عظمت و شرافت فاطمه زهرا (س) نیز بر مردم پوشیده است.
این خادم قرآنی ادامه داد: شب قدر شب نزول برکات و نزول قرآن صامت یعنی همین قرآنی است که آن را تلاوت می کنیم و حضرت زهرا (س) ظرف قرآن ناطق یعنی ائمه معصومین است.
چگونه ره صد ساله را در یک شب بپیماییم
مرحوم آیت الله حسن ممدوحی کرمانشاهی در شرح دعای چهل و پنجم صحیفه سجادیه معروف به دعای وداع امام زین العابدین (ع) با ماه مبارک رمضان در اهمیت شب قدر نوشت: امام سجاد (ع) بر اساس آموزه قرآنی، شب قدر را از هزار ماه بهتر برمی شمارد. این مساله از معجزه های باهره نظام تربیتی اسلام است که می تواند پرورده های خود را چنان اوج دهد که یک شبه راه صد ساله را بپیمایند. زیرا هر شب مساوی با ۸۳ سال و چهار ماه است که یک عمر انسان عادی به شمار می آید. البته این شتاب حیرت زا فقط درصورتی ممکن است که زمینه رشد از راه انجام مجموعه دستورهای اسلامی برای امت فراهم آید تا بتوانند این چنین تیزپرواز باشند.
وی تاکید کرد: اگر در امت های پیشین، حضرت سلیمان با بادی که صبحگاهان مسیر یک ماهه و نیمه دوم روز، مسیر یک ماه دیگر را می پیمود (سوره سبا آیه ۱۲) در امت اسلامی در شب قدر یک شبه ره صد ساله طی می شود و لیلة القدر این امت از عبادت هزار ماه امت های دیگر برتر است.
وی اضافه کرد: البته این سرعت در حرکت از آن هر کس که وقت نجومی شب قدر را تشخیص بدهد، نیست بلکه از آن کسی است که حقیقت لیلة القدر یعنی رابطه عالم ملک و ملکوت و نزول فرشتگان را برای تدبیر تمامی امور عالم دریابد. زیرا همیشه فرشتگان و روح به اذن الهی در حال نزول و تدبیر امور عالم هستند. بنابراین اگر کسی این حقیقت را در شب قدر دریافت کند، اگرچه در یک لحظه چنین رابطه ای را دریابد، یک لحظه او از عبادت هشتاد و چند سال بالاتر است.