این مراسم رونمایی به مناسبت روز بزرگداشت نظامی گنجوی با حضور جمعی از مدیران، کارشناسان و محققان سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و ادب‌دوستان، ۲۱ اسفندماه ۱۴۰۳، در تالار اندیشگاه رضوی کتابخانه مرکزی این آستان مقدس، برپا شد.
حکیم «جمال‌الدین ابومحمد الیاس بن یوسف» معروف به نظامی گنجوی، از شاعران مشهور زبان و ادب فارسی در قرن ششم هجری است که داستان خسرو و شیرین، از جمله شاهکارهای وی، به شمار می‌آید.
در حال حاضر، ۱۴۷ نسخه خطی از آثار نظامی از جمله ۱۱ نسخه از خسرو و شیرین، در مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که در این مراسم، از یکی از این نسخه‌های خطی نفیس خسرو و شیرین به شماره ۵۲۱۶۳، رونمایی شد.
این نسخه، در شوال سال ۱۰۰۸ قمری و به دستور «خواجه حسن علی» توسط «ابومحمد بن فتح محمد بن عبدالغنی» به‌خط نستعلیق ۲۵ سطری در ۶۹ برگ کاغذ نخودی، کتابت شده است.
این اثر دارای سرلوح مُذَهب مُرصع و صفحاتی با اشعار چهار ستونه است، همچنین عناوین نسخه به قلم جلی و به شنگرف، نوشته شده است.
این نسخه خطی خسرو و شیرین که دارای ۶ مجلس تصویر نیز است، توسط مقام معظم رهبری، در شهریورماه ۱۳۹۴ به کتابخانه آستان قدس رضوی، اهدا شده است.
معرفی آثار نظامی
سلمان ساکت، دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد در این مراسم، اظهار کرد: نظامی، یکی از بزرگترین سراینده‌های منظومه‌های عاشقانه در ایران و همچنین یکی از پنج شاعر بزرگ به شمار می‌آید که غزل‌های وی در غزلسرایی شاعران پس از خود همچون سعدی و مولانا، تأثیرگذار بوده است.
وی ضمن معرفی منتخبی از آثار نظامی همچون دیوان اشعار وی، مخزن‌الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، اسکندرنامه و هفت‌پیکر، ادامه داد: منظومه خسرو و شیرین مملو از عفت کلام و عشقی عفیفانه از طرف شیرین است.
در واقع، شیرین به‌عنوان شخصیت اصلی این منظومه، زنی پاک‌دامن و وفادار است.
ساکت افزود: بسیاری از محققان، معتقد هستند که رفتار شیرین در این منظومه برگرفته از نگاه و دلبستگی شاعر به همسر خود است که او را بسیار زود از دست داده است و در جای جای این اثر، حزن و اندوهش، از درگذشت همسرش را، بیان کرده است.
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، درباره اثر لیلی و مجنون نیز، گفت: تبار داستان منظومه لیلی و مجنون برخلاف تبار داستان خسرو و شیرین که به داستان‌های ایرانی برمی‌گردد، به دنیای داستان‌های عرب می‌رسد که، نظامی آن را با پرداختی جدید، عرضه کرده است.
وی بیان کرد: اسکندرنامه نظامی نیز به دو بخش «شرفنامه» و «اقبال‌نامه» تقسیم می‌شود که شرفنامه، درون‌مایه حماسی دارد و در تقدیر از شاهنامه، سروده شده است.
اقبال‌نامه نیز به‌نوعی خردنامه به شمار می‌آید که در آن، نظامی به ادبیات آرمان‌شهری، پرداخته است.
دلایل موفقیت نظامی در منظومه‌سازی
ساکت گفت: نظامی علاوه بر اینکه با زبان‌ها و علوم مختلف همچون نجوم، آشنایی داشته، آثار پیش از خود نظیر آثار فردوسی، رودکی، سنایی، ناصرخسرو، احمد غزالی و...، را خوانده است و توانسته با این گستره از دانش پیشینیان، داده‌های کافی برای سرایش منظومه‌های خود، داشته باشد.
وی ادامه داد: نظامی در انتخاب طرح‌ها، گزینش کلمات و سرایش بیت‌های آثارش، بسیار سخت‌گیر بوده است.
همچنین، اگرچه بن‌مایه‌های داستان‌های آثار این شاعر تکراری بوده و در آثار پیش از او نیز دیده شده، اما نظامی را می‌توان، شاعری نوپرداز و سخنوری نوآور، دانست.
این استاد دانشگاه، افزود: نظامی، به اعتدال‌گرایی و به‌اندازه سرودن در آثارش نیز توجه داشته است.
از سوی دیگر، این شاعر برجسته با صنایع لفظی و معنوی، به‌صورت نظری و عملی، نیز آشنا بوده است و این امر یکی از مهم‌ترین دلایل کامیابی او در سرودن منظومه‌هایش، جاودانی آنها و تأثیرگذاری او در شاعران بعد از خود، است.
وی با اشاره به اینکه، نظامی استاد وصف بوده و ابتکاراتی نیز در آثار خود داشته است، اضافه کرد: در این میان، ایران‌دوستی و ایران‌گرایی نظامی در شعرهایش به چشم می‌خورد؛ چنان‌که در آنها، به داستان‌های ایرانی و شخصیت‌های افسانه‌ای و اساطیری ایرانی بسیار اشاره کرده است.
همچنین این شاعر به ایران باستان و پادشاهان ایران نیز، توجه داشته است.
ساکت گفت: نظامی در ترکیب‌سازی تقریباً حرف اول را در ادبیات ما می‌زند و در واقع، ترکیب‌سازی‌های او، نوعی تشخص سبکی، ایجاد کرده وبرخی ابیات این شاعر نیز به مَثَل، تبدیل شده است.
این استاد دانشگاه، ضمن خوانش منتخبی از شعرهای نظامی در این مراسم، ابراز امیدواری کرد، آثار نظامی مورد توجه هنرمندان در رشته‌های مختلف و همچنین دست‌اندرکاران فرهنگ کشور برای استفاده در فرهنگ عمومی جامعه، قرار گیرد.
در بخش پایانی این مراسم رونمایی نیز، محمدهادی زاهدی، مدیر مرکز اسناد و مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با اشاره به تفاوت‌های بین حکیم، عارف و فیلسوف، گفت: کلیدواژه شخصیتی همچون نظامی، حکیم است.
حکیم نیز به معنای فردی است که در جریان عینی زندگی می‌کند و جهان را یک واقعیت و عینیت می‌داند و این عینیت را بررسی کرده و برای ما، نسخه می‌پیچد.