خبرگزاری آنا؛ درختان و جنگل‌ها نقش حیاتی در مقابله با تغییرات اقلیمی دارند. آنها با جذب دی‌اکسید کربن از جو، میزان گاز‌های گلخانه‌ای را کاهش می‌دهند و به تنظیم دما و کیفیت هوا کمک می‌کنند.
جنگل‌ها با حفظ تنوع زیستی، خاک را نیز تثبیت کرده و از سیلاب‌ها و فرسایش جلوگیری می‌کنند. از سوی دیگر، جنگل‌ها به‌عنوان ذخایر آب عمل کرده و فرآیند تبادل آب بین خاک و جو را بهبود می‌بخشند. این ویژگی‌ها به کاهش اثرات منفی تغییرات اقلیمی کمک می‌کند ازاینرو، حفظ و توسعه جنگل‌ها به‌عنوان منبع حیاتی برای حیات بشر و طبیعت، نیازمند همکاری جهانی و تلاش‌های همگانی است؛ بنابراین بهبود و حفظ جنگل‌ها می‌تواند به مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی کمک کند و اثرات تغییرات اقلیمی را کاهش دهد.
15 اسفند روز درختکاری و روز آموزش همگانی حفظ محیط زیست است از این‌رو با قاسم خسروی دکتری جغرافیای طبیعی – ژئومرفولوژی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفت‌وگویی کرده‌ایم که ماحصل آن را در ادامه می‌خوانیم.
افزایش کاشت درختان و توسعه جنگل‌ها
آنا: چگونه می‌توانیم نقش درختان و جنگل‌ها را در مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش اثرات منفی آن بر محیط‌زیست بهبود بخشیم؟
خسروی: درختان و جنگل‌ها نقش حیاتی در مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش اثرات منفی آن دارند. آنها نه تنها به‌عنوان منابع کربن‌زدایی عمل می‌کنند؛ بلکه می‌توانند به تقویت اکوسیستم‌های طبیعی و تنوع زیستی نیز کمک کنند.
برای بهبود نقش درختان و جنگل‌ها در مقابله با تغییرات اقلیمی، می‌توان اقداماتی ازجمله افزایش کاشت درختان و توسعه جنگل‌ها، حفاظت از جنگل‌های موجود، مراقبت از جنگل‌های آسیب‌دیده، ترویج کشاورزی سازگار با محیط‌زیست، آموزش و آگاهی‌بخشی به مردم و توسعه تکنولوژی‌های نوین را در نظر گرفت با اجرای این اقدامات، می‌توان به‌طور مؤثرتر و پایدارتر از نقش جنگل‌ها و درختان در مقابله با تغییرات اقلیمی استفاده کرد.
پیگیری مستمر و همکاری‌های بیشتر برای حصول نتایج پایدار در حفاظت از جنگل‌ها
آنا: آیا برنامه‌های مشخصی برای حفاظت و احیای جنگل‌ها در کشور وجود دارد؟ اگر بله، این برنامه‌ها شامل چه اقداماتی می‌شوند؟
خسروی: بله، در بسیاری از کشور‌ها برنامه‌های مشخصی برای حفاظت و احیای جنگل‌ها وجود دارد که به‌منظور مقابله با تغییرات اقلیمی، حفظ تنوع زیستی و مدیریت پایدار منابع طبیعی طراحی شده‌اند. در ایران نیز چندین برنامه و طرح برای حفاظت و احیای جنگل‌ها در حال اجراست.
کشورمان در سال‌های اخیر طرح‌هایی برای توسعه جنگل‌ها و کاشت درختان جدید در مناطق مختلف را آغاز کرده است، یکی از این طرح‌ها، طرح «جنگل‌کاری» بوده که در آن درختان مقاوم به خشکی و شرایط سخت آب و هوایی کاشته می‌شوند. در مناطق مختلف کشور به‌ویژه در شمال کشور که به دلیل تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی جنگل‌ها آسیب دیده‌اند، طرح‌های «احیای جنگل» در حال اجر هستند. این طرح‌ها شامل کاشت درختان بومی و مقاوم، کنترل آفات و بیماری‌ها و جلوگیری از تصرف اراضی جنگلی است.
مسئولان نیز در راستای حفاظت از جنگل‌ها، قوانینی برای جلوگیری از قطع درختان به‌طور غیرقانونی و جلوگیری از تغییر کاربری اراضی جنگلی وضع کرده‌اند. طرح «حفاظت از جنگل‌ها»، نظارت دقیق‌تر بر فعالیت‌های انسانی در مناطق جنگلی، محدودکردن فعالیت‌های کشاورزی و توسعه غیرمجاز ازجمله اقدامات کلیدی در این زمینه هستند. آتش‌سوزی‌ها نیز یکی از تهدیدات جدی برای جنگل‌ها در کشور هستند. برای مقابله با این بحران، برنامه‌هایی برای پیشگیری از آتش‌سوزی‌ها، اطلاع‌رسانی به مردم و ایجاد تیم‌های واکنش سریع در مناطقی که در معرض خطر قرار دارند، تدوین شده است.
در راستای حفاظت از جنگل‌ها و منابع طبیعی، برنامه‌های آموزش و آگاهی‌بخشی برای مردم و جوامع محلی در حال انجام است. این برنامه‌ها به مردم آموزش می‌دهند که چگونه می‌توانند در حفاظت از جنگل‌ها و جلوگیری از تخریب محیط‌زیست نقش داشته باشند. در بسیاری از مناطق کشور، طرح‌هایی برای توسعه شیوه‌های کشاورزی سازگار با محیط‌زیست به اجرا درآمده تا از تخریب جنگل‌ها جلوگیری شده و زمین‌های جنگلی به‌صورت پایدار مدیریت شوند. این شیوه‌ها شامل استفاده از کشت‌های زراعی کم‌آب و کشاورزی ارگانیک است.
در نهایت این اقدامات، اگرچه در حال اجرا هستند، نیاز به پیگیری مستمر و همکاری‌های بیشتر برای حصول نتایج پایدار دارند. جنگل‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی، نیاز به حفاظت ویژه دارند تا نسل‌های آینده از مزایای آنها بهره‌مند شوند.
راهکار‌های مناسب برای ترویج فرهنگ درختکاری و حفظ درختان
آنا: چه راهکار‌هایی برای ترویج فرهنگ درختکاری و حفظ درختان در جوامع محلی وجود دارد و چگونه می‌توانیم مشارکت عمومی را در این زمینه افزایش دهیم؟
خسروی: کاشت درخت در فرهنگ ایرانیان قدمت بسیار زیادی دارد. برای ترویج فرهنگ درختکاری و حفظ درختان در جوامع محلی، نیاز به اجرای برنامه‌های جامع، آموزشی و فرهنگی است. در این راستا، می‌توان از چندین راهکار مؤثر استفاده کرد که به افزایش مشارکت عمومی و حساس‌سازی مردم نسبت به اهمیت درختان و محیط‌زیست کمک می‌کند.
با ایجاد دوره‌های آموزشی در مدارس، دانشگاه‌ها و جوامع محلی برای آموزش فواید درختان و اهمیت حفظ محیط‌زیست می‌توان آگاهی مردم را افزایش داد. با استفاده از رسانه‌های اجتماعی، تلویزیون، رادیو و تبلیغات محیطی نیز برای ترویج فرهنگ درختکاری و نشان دادن تأثیرات مثبت درختان بر سلامت انسان و محیط‌زیست، می‌توان به آموزش و آگاهی‌بخشی عمومی کمک کرد.
برگزاری روز‌های درختکاری عمومی در سطح محلات، مدارس، سازمان‌ها و مراکز فرهنگی که مردم را به کاشت درختان تشویق کند، راه‌اندازی گروه‌های محلی و انجمن‌های مردمی که به‌طور فعال در کاشت و مراقبت از درختان مشارکت کنند، تخصیص جوایز و قدردانی از مشارکت‌کنندگان، حمایت از کشاورزی پایدار و درختکاری اقتصادی، تشویق کشاورزان به کاشت درختان اقتصادی، آموزش شیوه‌های کشاورزی سازگار با محیط‌زیست، آشتی دادن جوامع با طبیعت و درختان، ایجاد فضا‌های سبز عمومی، برگزاری تور‌های طبیعت‌گردی، گنجاندن فرهنگ درختکاری در برنامه‌های آموزشی، برگزاری مسابقات، توزیع رایگان نهال‌ها و فعالیت‌های هنری و ایجاد سیاست‌های حمایتی از راهکار‌های مناسب برای ترویج فرهنگ درختکاری و حفظ درختان است.
آنا: درختکاری در مناطق شهری چه تأثیری بر کیفیت هوا و بهبود زندگی شهری دارد و چه اقداماتی برای گسترش فضا‌های سبز در شهر‌ها پیشنهاد می‌کنید؟
خسروی: بهبود کیفیت هوا یکی از تأثیرات مثبت درختکاری است؛ چراکه درختان به دلیل فرایند فتوسنتز، دی‌اکسید کربن را جذب کرده و اکسیژن تولید می‌کنند. این امر به کاهش آلاینده‌ها در هوا و بهبود کیفیت هوای شهری کمک می‌کند. درختان می‌توانند ذرات معلق و آلاینده‌های دیگر را نیز جذب کرده و از انتشار آنها در فضای شهری جلوگیری کنند. درختان با سایه‌افکنی و تبخیر آب از سطح برگ‌ها باعث کاهش دمای محیط می‌شوند. این کاهش دما می‌تواند به‌ویژه در مناطق گرمسیری شهری بسیار مفید باشد و از اثرات جزیره حرارتی شهری بکاهد.
فضای سبز، بهبود زیبایی و جذابیت بصری محیط شهری را فراهم می‌کند. طبیعت و فضای سبز برای کاهش استرس روانی افراد مؤثر است و می‌تواند کیفیت زندگی شهری را ارتقا دهد. درختان باعث حفاظت از خاک و جلوگیری از فرسایش نیز می‌شوند ازاینرو ریشه درختان خاک را تثبیت کرده و از فرسایش خاک جلوگیری می‌کنند. این امر به‌ویژه در نواحی با بارش زیاد یا مناطق شیب‌دار اهمیت دارد.
می‌توان با ایجاد پارک‌ها و باغ‌ها در نقاط مختلف شهر، توسعه دیوار‌های سبز و بام‌های سبز، کاشت درختان در معابر و خیابان‌ها، آموزش و آگاهی‌رسانی به شهروندان و توسعه و بهبود زیرساخت‌های آبیاری کیفیت زندگی شهری را هم بهبود بخشید و محیطی سالم‌تر و پایدارتر برای شهروندان فراهم کرد.
آنا: چگونه می‌توان از فناوری‌های نوین و علم داده‌ها برای بهبود برنامه‌های درختکاری و مدیریت منابع طبیعی استفاده کرد؟
خسروی: با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای و سنجش از دور، می‌توان پوشش گیاهی و وضعیت جنگل‌ها و مناطق درختکاری را به دقت بررسی کرد. این اطلاعات می‌توانند برای شناسایی مناطق آسیب‌دیده، مناطقی که نیاز به درختکاری دارند و تحلیل تغییرات اقلیمی مفید باشند. با ارزیابی تغییرات زیست‌محیطی می‌توان تهدیداتی مانند آتش‌سوزی‌ها یا تخریب زمین را هم پیش‌بینی کرد.
همچنین با استفاده از GIS* می‌توان اطلاعات مکانی و محیطی مرتبط با درختان و مناطق درختکاری را جمع‌آوری، ذخیره و تحلیل کرد. این داده‌ها می‌توانند شامل موقعیت، نوع درخت، سن درخت، نیاز آبی و شرایط محیطی باشند و حتی می‌توان از مدل‌های داده‌کاوی و یادگیری ماشین برای پیش‌بینی رشد درختان در شرایط مختلف اقلیمی استفاده کرد. این پیش‌بینی‌ها می‌توانند به تصمیم‌گیری‌های بهتر در زمینه کاشت و مراقبت از درختان کمک کنند.
بهینه‌سازی منابع آبیاری مدیریت هوشمند منابع آب، پیش‌بینی نیاز آبی، تحلیل و مدیریت داده‌های زیست‌محیطی، پایش تنوع زیستی، تحلیل رفتار و الگو‌های شهری برای استفاده از فضا‌های سبز شهری، مدیریت بهینه فضا‌های سبز شهری، استفاده از فناوری‌های نوین برای ردیابی و نظارت استفاده از سنسور‌ها و اینترنت اشیاء، آموزش و آگاهی‌رسانی عمومی پلتفرم‌های آنلاین و اپلیکیشن‌ها از برنامه‌های دیگر مدیریت منابع طبیعی با استفاده از فناوری‌های نوین هستند.
به‌طور خلاصه استفاده از فناوری‌های نوین و علم داده‌ها می‌تواند باعث بهینه‌سازی فرآیند‌های درختکاری و مدیریت منابع طبیعی شود. این فناوری‌ها نه تنها کمک به تصمیم‌گیری‌های بهتر و استفاده بهینه از منابع می‌کنند؛ بلکه می‌توانند به محافظت از محیط‌زیست و مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی کمک کنند.
آنا: با توجه به انتشار گاز‌های گلخانه‌ای، آلودگی هوا، آب و نرخ جنگل‌زُدایی در ایران و به‌خصوص کشور‌های غربی و آمریکا و چالش‌های ایجاد شده وضعیت ایران و غرب در زمینه محیط‌زیست چگونه است و در این حوزه ایران چه دستاورد‌هایی داشته و با چه چالش‌هایی دست به گریبان است و چه اقداماتی باید صورت بگیرد تا بر چالش‌ها فائق بیاییم؟
خسروی: ایران و کشور‌های غربی با چالش‌های زیست‌محیطی جدی دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ اما ماهیت و شدت این چالش‌ها متفاوت است.
ایران با محدودیت‌های بیشتر در زمینه منابع مالی، فناوری، و ظرفیت اجرایی مواجه بوده در حالی که کشور‌های غربی با چالش‌های ناشی از مصرف بالای انرژی و تولید زیاد مواجه هستند و نیاز به اقدامات فوری و هماهنگ در سطح ملی و بین‌المللی برای حل این چالش‌ها وجود دارد.
بررسی پروژه‌های موفق احیا و حفاظت از محیط‌زیست در ایران نشان می‌دهد که با توجه به چالش‌های فراوان، الگو‌های موفقی برای کشور‌های در حال توسعه منطقه قابل ارائه بوده که با این حال، ایران در این زمینه نیازمند بررسی دقیق‌تر میزان موفقیت و پایداری این پروژه‌ها در مقیاس وسیع‌تر و تعمیم‌پذیری آنها به شرایط اقلیمی و اجتماعی-اقتصادی متفاوت سایر کشور‌هاست.
آنا: با تحلیل روند‌های سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پاک و انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران و غرب، آیا می‌توان پیش‌بینی کرد که ایران در آینده نزدیک در زمینه توسعه فناوری‌های سبز از کشور‌های غربی پیشی خواهد گرفت و چه موانعی در این مسیر وجود دارد؟
خسروی: تحلیل روند سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پاک نشان می‌دهد ایران با وجود ظرفیت‌های بالا در انرژی‌های تجدیدپذیر، فاصله قابل‌توجهی با کشور‌های غربی دارد. پیشی گرفتن ایران در آینده نزدیک نیازمند رفع موانع اصلی شامل کمبود سرمایه‌گذاری، فناوری و نیروی متخصص، نبود زیرساخت‌های مناسب، و چالش‌های اقتصادی و سیاسی است.
* «GIS» سامانه‌ای رایانه‌ای برای مدیریت و واکاوی اطلاعات جغرافیایی بوده که توانایی گردآوری، ذخیره، واکاوی و نمایش اطلاعات جغرافیایی را دارد.
گفت‌وگو: عصمت شریفی
انتهای پیام/