توجه زائران کویش پس از سلام رو به گنبد طلای آقا، متوجه گلدسته‌ای شد که حالتی معمول نداشت و همه را به فکر می‌برد که شاید خطای دید است، اما آنچه آن‌ها تصور می‌کردند واقعیت داشت. گلدسته زیبا و باشکوه صحن جمهوری اسلامی در حال حرکت بود تا در موقعیتی جدید قرار گیرد.
این پروژه عظیم و منحصر به‌فرد عمرانی در واپسین روزهای سال ۱۴۰۳ در بارگاه منور رضوی، توسط سازمان عمران حرم مطهر آغاز شد و حدود ۱۰ ساعت زمان برد، هرچند مقدمات اجرای پروژه از ماه‌ها پیش فراهم شده بود.
ضرورت افزایش اماکن مسقف در حرم مطهر
رئیس سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی پیش از ارائه توضیحات درباره این عملیات اجرایی سخت و پیچیده گفت: «باوجود تلاش‌های صورت گرفته در بحث توسعه حرم مطهر در سالیان گذشته، تنها ۴ درصد از وسعت حرم مطهر به فضاهای زیارتی مسقف اختصاص دارد که این مساحت در شرایط خاصی چون زمان‌های اوج حضور زائر و نامساعد بودن شرایط جوی، پاسخگوی نیاز زائران نیست». خلیل‌الله کاظمی در ادامه افزود: «بر همین اساس و حسب دستور تولیت معزز آستان قدس رضوی، مقرر شد به فضاهای سرپوشیده حرم مطهر افزوده شود. از همین‌رو پروژه طرح توسعه‌ای زیرسطحی بست شیخ بهایی و در کنار آن ایجاد رواق امیرالمؤمنین(ع) در صحن جمهوری در دستور کار قرار گرفت تا با پایان یافتن آن، حدود ۳۶درصد به فضاهای مسقف حرم مطهر افزوده شود».
کاظمی ضمن تأکید بر تلاش‌های صورت گرفته در راستای حفظ ابنیه و ساختارهای قبلی و استفاده حداکثری از مصالح موجود گفت: «سنگ‌های کف و حوض وسط صحن جمهوری جمع‌آوری و تمامی آن‌ها در ورودی میدان قبله حدفاصل باب‌الجواد(ع) و باب‌الرضا(ع) به‌کار گرفته شد و حتی کتیبه‌هایی که در صحن جمهوری قدیم وجود داشت پس از شماره‌گذاری، در خود رواق مورد استفاده قرار خواهد گرفت».
موضوع مهم بعدی در ساخت پروژه رواق امیرالمؤمنین(ع) ضرورت تقویت ستون‌های مربوط به سقف بهشت ثامن(ع) برای اجرای زیارت بام بود که طبق توضیحات کاظمی با ایجاد و نصب ستون‌هایی حدفاصل بین قبور صحن جمهوری، این موضوع نیز برطرف شد.
انتقال سازه‌ای با ۳۷متر ارتفاع
«موضوع مهم دیگر در اجرای این پروژه، جابه‌جایی گلدسته صحن جمهوری اسلامی بود. از آنجایی که سقف بهشت ثامن(ع) در زیر این گلدسته قرار داشت و بستر مناسبی هم برای استقرار گلدسته نداشت، همچنین ورود جرثقیل سنگین نیز به داخل حرم مطهر ممکن نبود به ناچار مجبور بودیم از روش دیگری برای جابه‌جایی گلدسته استفاده کنیم». رئیس سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی با اشاره به این نکته توضیح داد: «برای ساخت‌و تکمیل پروژه رواق، گلدسته ضلع جنوبی صحن جمهوری اسلامی معارض داشت که باید از ضلع جنوب پروژه به ضلع شمالی جابه‌جا می‌شد. این جابه‌جایی به طول ۶۵ متر انجام شد».
خلیل‌الله کاظمی ادامه داد: «با توجه به اینکه گلدسته در حدود دهه ۶۰ ساخته شده و از مقاومت لازم برخوردار بوده و تمام آزمایش‌های انتقال آن نیز مثبت بود، بنابراین تصمیم بر آن شد با ایجاد سکو توسط ریل راه‌آهن یا تراورس، این سازه به محل جدید منتقل شود. فونداسیون موقعیت جدید گلدسته آماده و گلدسته با ارتفاع ۳۷ متر با تمهیدات اندیشیده شده به این موقعیت منتقل شد».
انتقال این سازه سنگین روی یک سطح زیرزمینی کار را پیچیده کرده بود. رئیس سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی دراین‌باره گفت: «طبقه زیرزمین صحن جمهوری اسلامی، بهشت ثامن(ع) قرار دارد که در آن، سه طبقه سرداب نیز ایجاد شده و ما حق تخریب نداریم، بنابراین باید سازه را به‌گونه‌ای طراحی و اجرا می‌کردیم که به ستون‌های طبقه پایین آسیبی نرسد. همین امر هم رعایت شد».
برنامه‌ریزی، مقاوم‌سازی و انتقال
مجموع وزن مناره ۲۱۰ تنی و پایه حامل و نگهدارنده ۲۵۰ تنی به حدود ۵۰۰ تن می‌رسید، وزنی سنگین که جابه‌جایی آن نیاز به ماه‌ها برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری دارد. خلیل‌الله کاظمی درباره جزئیات آن عنوان کرد: «طراحی، امکان‌سنجی و انتخاب روش جابه‌جایی از ابتدای سال آغاز شد تا این اقدام عمرانی مهم و تاریخی در اسفند امسال اجرایی شود. در ادامه، مقاوم‌سازی این مسیر آغاز شد و موعد اجرای پروژه رسید».
وی همچنین ادامه داد: «آسیب ندیدن و مهار گلدسته به‌ویژه قسمت مأذنه بالای گلدسته و سوار کردن آن روی شاسی مربوط، موضوع مهمی بود که هنگام این جابه‌جایی باید به آن توجه می‌شد. چون حجم زیادی از قسمت بالای مناره گلدسته طلاکاری شده، این نگرانی وجود داشت که در این نقل و انتقال آسیبی به سازه وارد نشود».
روز پنجشنبه ۹ اسفند، انتقال بار گلدسته از محل قدیم روی سازه حامل آغاز و تکمیل شد تا همه چیز مهیای جابه‌جایی ۱۰ ساعته یکی از سازه‌های حرم مطهر شود.
ابتدا پایدارسازی، سپس حرکت
پایدارسازی پایه این سازه، دیگر اقدام مهمی بوده که باید صورت می‌گرفت تا انتقال گلدسته عملی شود. کاظمی توضیح داد: «گلدسته یک پایه دایره یک متری داشت که مناسب این وزن و ارتفاع نبود، بنابراین پایدارسازی سازه را هم عملی کردیم».
مهم‌ترین بخش کار اما جابه‌جایی این سازه سنگین بود که از حدود صبح شنبه ۱۱ اسفند آغاز شد. کار در فضایی وسیع اما با ظرافت‌های بسیار پیش رفت. روش جابجه‌ایی، انتقال بر مسیری افقی بود.
وی تشریح کرد: «هشت جک ۸۰ تنی در اطراف گلدسته مستقر شد تا نزدیک ۴/۵ سانتیمتر به صورت عمودی پایین آورده شود و روی شاسی قرار گیرد. یک موتور کشنده مناسب این کار، سازه را با سرعت و نیرویی که مدنظر است، کشید و در طول مسیر، سرعت کنترل شد تا از حد و اندازه مدنظر بیشتر یا کمتر نشود و همه امور به‌خوبی و درست پیش برود».
حرکت گلدسته با سرعت ۶ متر بر ساعت
سرعت حرکت این سازه در حدود ۶ متر بر ساعت بود و پس از تکمیل مسیر در مکان جدیدش در صحن جمهوری اسلامی نصب شد. رئیس سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی درباره موقعیت جدید این گلدسته نیز چنین توضیح داد: «صحن جمهوری اسلامی دارای دو گلدسته بود. با توجه به شکل هندسی جدید این مکان متبرکه، گلدسته جنوبی به مکان جدیدش که نزدیک‌تر به گلدسته شمال و روبه‌روی آن است منتقل شد. فاصله قبلی این دو گلدسته ۱۲۰ متر بود که در فضای جدید به حدود ۵۰ متر رسید».
کار روی این پروژه از ابتدای سال آغاز شد و نفرات زیادی با توانمندی‌های مختلف درگیر پروژه بودند؛ کاظمی در این‌باره گفت: «کار جابه‌جایی بیشتر ماشینی بود اما یک گروه‌مجهز پایش، تغییر شکل و ارتعاش‌ها را پیش‌رصد کردند، یک‌گروه نیز مشغول بررسی انتقال و کشش بودند و گروهی هم مهار سازه را پیش می‌بردند، در مجموع می‌توان گفت هزار نفرروز کار اجرایی برای انتقال این سازه انجام گرفت».
حفظ قداست ۴۰ ساله
خلیل‌الله کاظمی در توصیف این پروژه بیان کرد: «انتقال سازه‌ها یا بناهای ساختمانی در کشور ما سابق دارد، اما جابه‌جایی سازه با شرایط مناره صحن جمهوری اسلامی منحصر به‌فرد بود. درواقع وزن و ارتفاع مناره بود که این اقدام عمرانی را متفاوت می‌کرد».
وی توضیح داد: «نکته قابل‌ذکر دیگر، شرایط زیرسطح کار است، معمولاً پروژه‌های مشابه در فضاهایی اجرا می‌شوند که سطح کار مقاوم است، اما همکاران ما در سازمان عمران حرم مطهر رضوی، این طرح را روی زیرزمینی اجرا کردند که حساسیت و ظرافت کار را بالا می‌برد».
ورود به چنین پروژه سخت و مهمی از چند بعد برای مدیران آستان قدس رضوی و سازمان عمران حرم مطهر مورد توجه بوده است. رئیس سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی در توضیح این مهم گفت: «در این گلدسته آرایه‌های هنری و سنتی غنی‌ای به کار گرفته شده است که اهمیت موضوع حفظ آن را دوچندان می‌کرد، از طرفی حفظ قداست این سازه ۴۰ساله برای مدیران آستان قدس رضوی نکته ارزشمندی است. به این موضوع هم باید توجه کرد که برآورد هزینه‌ها نشان داد فراهم کردن مقدمات جابه‌جایی، نسبت به ساخت گلدسته جدید هزینه کمتری دارد. مجموع این برداشت‌ها سبب شد حفظ و جابه‌جایی گلدسته موجود بر تخریب آن و ساخت مناره جدید اولویت داشته باشد».