همزمان با طلوع نخستین فجر ماه میهمانی خدا، فرصتی بی‌نظیر برای رهایی از زنگارهای دنیا و نو شدن در سایه رحمت الهی فرارسید. ماه رمضان تنها تکلیفی عبادی نیست بلکه نسخه نجات‌بخش خداست برای روح‌هایی که در هیاهوی مادیات، تشنه یک جرعه انوار ملکوتی‌اند.
آیت‌الله سیدمجتبی نورمفیدی، استاد برجسته دروس خارج حوزه و رئیس پژوهشگاه فقه معاصر در بیانی عمیق، این ماه را آزمونی برای خالص شدن و غربالگری سالانه روح می‌خواند. فرصتی که در نخستین روزش، درهای آسمان به روی دعاهای ما گشوده می‌شود و زمین، میزبان بندگانی است که می‌خواهند از خویشتن خاکی به خلیفةاللهی برسند.
در ادامه، توضیحات این عالم دینی را می‌خوانید که در بیان خود افق‌های تازه‌ای از معنا را پیش روی سالکان راه حق می‌گشاید.
چگونه گرسنگی و تشنگی رمضان که حتی خواسته‌های مجاز را ممنوع می‌کند، می‌تواند به پاک‌سازی روح و رهایی از اسارت امیال روزمره بینجامد؟
ماه رمضان که اوصاف برجسته‌ای برایش ذکر شده است، برای سلامتی روح و جسم انسان بسیار اهمیت دارد. این یکی از الطاف خداوند است که در این عالم کثرات و عالم طبیعت و ماده که هر گوشه، هرجا، هر لحظه و هر زمانش می‌تواند برای انسان رهزن باشد و ذهن و روح ما را در مظاهر این عالم فرو ببرد و توجه ما را از حق تعالی منصرف و ما را از توحید دور کند؛ یک فرصت و زمانی را در قالب دستور و تکلیف برای ما فراهم کرده که به اصل خویش برگردیم؛ در واقع فرصتی را در اختیار ما گذاشته برای پاک‌سازی، بازیابی خویشتن. بازگشت به سوی توحید؛ این یک فرصت استثنایی و از الطاف ویژه خداوند است.
ممکن است به ظاهر کسی گمان کند گرسنگی و تشنگی با سختی همراه است؛ این طبیعی است. اینکه انسان در مقابل مشتهیات مقاومت کند، زمانی که میل به خوردن، نوشیدن و یا میل به برخی استمتاعات دنیوی دارد، در مقابل این امیال درونی بایستد و حتی خواهش مشروع نفس را هم برآورده نکند، مشکل است. خواهش‌های مشروع نفسانی بعضاً در ماه رمضان تبدیل به خواهش نامشروع می‌شود، آب خوردن که مشروع است، در روز ماه رمضان نامشروع است. این محدودیت، تکلف و سختی با هدف بازگرداندن انسان به سوی حق تعالی و برگشت به مسیر سعادت و هدایت است. بنابراین از این منظر باید قدردان باشیم، باید از ظرفیت و فرصت این ماه استفاده کنیم تا خدای نکرده استمرار آلودگی‌های روحی و بیماری‌های روحی، ما را به یک نقطه غیرقابل بازگشت نبرد. جسم انسان وقتی گرفتار آفت می‌شود، اگر زود شناخته شود قابل درمان است، اما اگر پنهان بماند و عمیق شود، به مرحله‌ای می‌رسد که دیگر قابل درمان نیست. آفت‌های روح نیز چنین است. ماه رمضان در واقع یک چکاپ سالانه روحی است، یعنی خداوند همه بندگانش را در ماه رمضان به سوی چکاپ کردن خود فرا می‌خواند، یک فراخوان عمومی است، مثل بعضی از طرح‌های غربالگری که سلامت افراد را درزمینه چشم، دیابت یا در فشار خون مورد بررسی قرار می‌دهند، این هم یک غربالگری روحی است، به شرط اینکه به فلسفه ماه رمضان، اهمیت، غرض و مقصد آن توجه کنیم.
چگونه محدودیت‌های رمضان حتی بر امیال مجاز، به مثابه نسخه الهی برای آزمایش و پاک‌سازی اخلاص انسان عمل می‌کند؟
رسول گرامی اسلام(ص) می‌فرماید: «الصِّیامَ ابتِلاءً لإخلاصِ الخَلقِ» روزه یک آزمایش است تا به وسیله آن، اخلاص خلق آزموده شود. ابتِلاءً لإخلاصِ الخَلقِ به معنای دقیق‌تر یک گرفتاری و آزمایش است تا خلق خالص شوند، برای اینکه انسان از این آلودگی‌ها پاک و خالص شود. خالص شدن با این مشقت‌ها مقدور است، بدون مشقت امکان ندارد انسان بتواند از این آلودگی‌ها رها شود. اگه قرار باشد روال زندگی بر همان اساس پیش برود، انسان همان‌طور که همه ایام می‌خورد، می‌آشامد و زندگی می‌کند، در این مدت نیز همین کار را بکند، این چیزی را تغییر نمی‌دهد؛ پرهیزهای غذایی هنگام بیماری‌های جسمی یکی از راه‌های خلاص شدن از بیماری است. کسی که مریض می‌شود، به او می‌گویند این غذا را نخور، این غذا را بخور، دارو به او می‌دهند. همه پرهیزهایی که در رمضان مورد سفارش قرار گرفته، برای پاک‌سازی روحی و حتی جسمی است، برای اخلاص و خالص کردن است. دکتر که می‌گوید این غذا را نخور، اگر بخوری خوب نمی‌شوی، باید به آن توجه کرد. روح بشر نیز همین است. پرهیزهایی که در ماه رمضان باید داشته باشد برای خوب شدن او و دور شدن از ویروس‌های ناسالم روحی است که گرفتار آن شده است.
چگونه ماه رمضان به عنوان بستری برای تکامل ابدی و تقویت توانمندی‌های انسان عمل می‌کند و این تحول عمیق چه ارتباطی با تغییر افق مقصد فرد به سوی قله‌های بالاترِ معنویت دارد؟
خداوند علاوه بر اینکه این ظرفیت را فراهم کرده، پاداش‌ها و مزیت‌هایی را هم به انسان عطا کرده است، گویا می‌گوید: باید پرهیز کنید تا پاک شوید؛ سپس برای ترغیب مردم به این مسیر، می‌گوید کار خوب در این ایام مضاعف است و خدا همه گناهان شما را پاک می‌کند. رسول خدا(ص) می‌فرماید: «شَهْرُ رَمَضانَ شَهْرُ الله عَزَّوَجَلَّ وَ هُوَ شَهْرٌ یُضاعِفُ الله فیهِ الْحَسَناتِ وَ یَمحو فیهِ السَّیِّئاتِ وَ هُوَ شَهْرُ الْبَرَکَةِ» اگر کسی در قالب این برنامه غربالگری روحی قرار بگیرد، خدا او را مثل کسی قرار می‌دهد که تازه متولد شده است «یمحو فیه السیئات» همه آلودگی‌های روحی او را پاک می‌کند، همه گناهانش، همه آن نقاط سیاهی که در او وجود داشته تبدیل به سفیدی می‌شود و آن وقت کارهای خوب او برجسته و بزرگ می‌شود و تمام وجود او را دربرمی‌گیرد. این یک عنایت ویژه است که خداوند تبارک و تعالی به انسان ارزانی داشته است. بنابراین در این ماه باید به قله‌ها فکر کرد، نه فقط پاک‌سازی روحی، بلکه رشد و تعالی تکامل؛ فرق می‌کند اینکه انسان فقط سالم باشد یا خیلی سالم شود، قوی شود، توانمند شود، ابدی شود، یعنی افق حرکت و افق مقصد خودش را خیلی خیلی بالاتر قرار بدهد.
با توجه به حدیث باز شدن درهای آسمان در ماه رمضان، این فرصت چگونه پاک‌سازی گناهان را به سکوی پرتابی برای اوج‌گیری روحی و گشودن راه ملکوت تبدیل می‌کند؟
رسول خدا(ص) می‌فرماید: «إنَّ أبوابَ السَّماءِ تُفتَحُ فی أوَّلِ لَیلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ و لاتُغلَقُ إلی آخِرِ لَیلَةٍ مِنهُ»؛ درهای آسمان در نخستین شب از ماه رمضان به سوی انسان باز می‌شود و تا آخرین شب بسته نمی‌شود. این باز شدن درها به چه معناست؟ یک بخش از درهای رحمت الهی پاک شدن گناهان و یک بخش، درهای عروج انسان و اوج‌گیری او است. اینکه انسان بصیرت پیدا کند، فکر، ذهن و روحش را از سطح زندگی خودش بالاتر ببرد و به حقایق برتر دست یابد و راه به ملکوت پیدا کند؛ این راه باز است. این نعمت نیست؟ این لطف نیست؟ اینکه مسیر بیماری متوقف شود، سپس این همه جایزه و پاداش برای کسی در نظر گرفته شود که می‌خواهد خودش را سالم کند، نه تنها سالم کند بلکه قوی شود، قهرمان شود.
بر ماست که از این فرصت و نعمت نهایت استفاده را کنیم و خدایی نکرده به گرسنگی و تشنگیِ تنها نگذرانیم. سعی کنیم قلبمان را سالم کنیم، روحمان را از کدورت‌ها، کینه‌ها، حسادت‌ها، بدخواهی‌ها و سوءظن‌ها دور کنیم، چه اینکه هرچه قلب و روح انسان سالم‌تر باشد، برزخ بهتری هم دارد. به هر حال باید توجه کنیم که در این ایام نهایت استفاده را از فرصت‌ها داشته باشیم و اگر می‌خواهیم در دنیا و آخرت زندگی‌ای آرام داشته باشیم هیچ راهی جز پاک‌سازی‌های روحی نیست.
تبلیغ دین از طریق عمل و اخلاق نیکو چگونه می‌تواند هم به تقویت ایمان فردی بینجامد و هم تعادلی سازنده میان سعادت شخصی و مسئولیت اجتماعی ایجاد کند؟
بخشی از کارها در این ایام علاوه بر خویشتن، پرداختن به دیگران است؛ یعنی تبلیغ دین نه تنها با لسان بلکه با عمل. مهم‌ترین چیزی که در این شرایط می‌تواند به تقویت دین و مذهب کمک کند، عمل و رفتار ماست. با اخلاق خوب، رفتار خوب، سلوک مناسب با مردم، پیگیر کار مردم بودن، باز کردن گره از کار دیگران ولو زبانی. خیلی از ما شاید نتوانیم مشکلات مردم را حل کنیم، اما با زبان که می‌توانیم کمک و همراهی کنیم. امیدوار کردن مردم در این شرایط سخت و خیلی از امور که حالا باید در جای خودش به آن‌ها پرداخته شود. این هم یک وظیفه است. فکر نکنیم باید تمام هم و غم خود را مصروف خودمان کنیم؛ هر کدام به جای خودش، هم باید مصروف خودمان شویم، هم مصروف دیگران. باید میان این‌ها جمع کنیم، همان‌طوری که سعادت خودمان، سلامتی روحی خودمان برایمان اهمیت دارد، سعادت و سلامتی روحی دیگران هم باید برای ما مهم باشد. ان‌شاءالله خداوند این توفیق را به همه ما عنایت بفرماید.