به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، سیروس نصراله‌زاده، متخصص فرهنگ و زبان‌های باستانی گفت: کتاب «کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی» ۱۲۲ کتیبه بررسی و خوانده شده و همراه با تعلیقات آمده است. این کتاب منبعی معتبر برای مطالعات غربی‌هاست. پژوهشگران تاریخ و فرهنگ و زبان‌های باستانی که در این حوزه کار می‌کنند می‌توانند گورنوشته‌های ساسانی را که به شکل کامل گردآوری شده تحلیل کنند.
وی افزود: سال ۱۳۹۸ مجموعه دوجلدی «کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی» از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شد. در این کتاب به شکل کامل به «کتیبه‌های دولتی» یا «سلطنتی» پرداخته شده است که متقدم‌ترین آن‌ها کتیبه اردشیر اول در نقش رستم است و یا به مقامات درباری تعلق دارد که آخرین آن‌ها کتیبه مهرنرسی است.
این متخصص فرهنگ و زبان‌های باستانی بیان کرد: این مجموعه کتاب پس از انتشار نایاب شد و در همان زمان قیمت بالایی داشت و دانشجویان و علاقه‌مندان نمی‌توانستند این مجموعه دوجلدی را خریداری کنند. در این کتاب که انتشارات آریامنار منتشر کرده کتاب به گونه مختصر به گورنوشته‌های زردشتی پرداخته شده می‌تواند اطلاعات تاریخی خوبی از جامعه زردشتی در دوره ساسانی ارائه دهد.
نصراله‌زاده در ادامه به موضوعات کتیبه‌ها پرداخت و گفت: کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی موجود از دوره ساسانی به چند دسته تقسیم می‌شوند. کتیبه‌های سلطنتی یا دولتی که به الفبای پهلوی کتیبه‌ای یا منفصل نوشته شده‌اند، یکی از این دسته‌ها را تشکیل داده‌اند. این کتیبه‌ها یا مربوط به شاهان ساسانی است و یا بزرگان و مقامات دولتی و دینی است. این کتیبه‌ها دیدگاه رسمی حکومت ساسانی را نشان می‌دهد.
وی افزود: دسته دیگر که مربوط به اواخر دوره ساسانی تا سده‌های پنجم هجری است، کتیبه‌های موسوم به کتیبه‌های خصوصی است. این دسته از کتیبه‌ها، به الفبای پهلوی متصل نوشته شده‌اند و چون مربوط به جامعه ایرانی در دوره ساسانی و دوره اسلامی است، اطلاعات بیشتری درباره این جامعه می‌دهد و به‌سبب کمبود منابع از اواخر دوره ساسانی و آغاز اسلام در ایران، به‌ویژه تا سده پنجم هجری در اختیار قرار دهد.
وی با اشاره به بخش‌های کتاب گفت: بخش یکم حاوی گورنوشته‌ها است. بخش مهمی از کتیبه‌های خصوصی گورنوشته‌های جامعه زردشتی است که در ایران، چین و استانبول یافت شده است. این گورنوشته‌ها بر اساس نوع تدفین دین زردشتی است و تنوع کتیبه‌ای بسیاری دارد.
نصراله‌زاده ادامه داد: در مقدمه این بخش درباره تدفین از دوره هندی‌واروپایی تا دین زردشتی دوره ساسانی و دوره اسلامی و نیز تدفین در شاهنامه بحث شده است. قدیمی‌ترین این کتیبه‌ها از اواخر دوره یزدگرد سوم آغاز می‌شود و متاخرترین آن‌ها برج لاجیم در استان مازندران است.
این متخصص فرهنگ و زبان‌های باستانی به بخش دوم کتاب نیز پرداخت و گفت: بخش دوم حاوی کتیبه‌های یادبودی است. این کتیبه‌ها در برخی مواقع درباره وقف چاه یا زمین است و گاهی دیدار جامعه زردشتی از جایی مثل هند و یا تعمیر قلعه‌ای در فارس است. این نوع کتیبه‌ها در ایران، هند، دربند قفقاز در داغستان یافت شده‌اند.
نصراله‌زاده به بخش سوم کتاب اشاره کرد و گفت: بخش سوم حاوی کتیبه‌های خصوصی مسیحیان ایرانی است. در دوره ساسانی مسیحیت در ایران توسعه بسیاری یافت و حتی حکومت ساسانی توانست نوعی مسیحیت ایرانی به نام «نستوری» را در ایران در تقابل با مسیحیت ارتودوکس بیزانس شکل دهد. از این‌ها کتیبه‌هایی به خط و زبان پهلوی ساسانی باقی مانده است. یکی از آن‌ها گورنوشته‌ای است که در استانبول امروزی قرار دارد و بخش دیگر کتیبه‌های یادبودی آن‌ها است که در هند و هرات یافته شده است.
کتاب «کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی» نوشته سیروس نصراله‌زاده در ۳۷۲ صفحه و قیمت ۳۵۰ هزار تومان از سوی انتشارات آریارمنا منتشر شده و شایسته تقدیر چهل و دومین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شده است.
∎