به گزارش روابط عمومی وزارت علوم به نقل از پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، بر پایف گزارش «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینة هوش مصنوعی» در سال 2024 میلادی که با مدیریت مؤسسۀ «آکسفورد اینسایتس» تهیه و نگاشته شده؛ ایران در جایگاه 91 جهان (با امتیاز کل 88/43) است. در این گزارش، 188 کشور ارزیابی و در سیاهة پایانی رتبه‌بندی شده‌اند. ایران در گزارش سال 2023 میلادی این شاخص، در رتبة 94 جهان (با امتیاز کل 07/42) در میان 193 کشور جای گرفته بود. نموار یک، روند جایگاه ایران را در این شاخص در سال‌های گذشته نشان می‌دهد.

پتانسیل تحول‌آفرین هوش مصنوعی انکارناپذیر است و دولت‌ها در سراسر جهان تاثیر آن را به رسمیت شناخته‌اند. دولت‌ها نه‌تنها در تلاش برای تسهیل نوآوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی و ایجاد چارچوب‌های نظارتی هستند، بلکه می‌کوشند این فناوری را در خدمات عمومی نیز به کار گیرند. با این حال، یافتن راه‌هایی برای اطمینان از پذیرش موثر هوش مصنوعی به نفع عموم مردم همچنان یک چالش است. «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینة هوش مصنوعی» به دنبال پاسخ به همین مسئله است. پرسش اصلی که این شاخص به آن پاسخ می‌دهد این است که دولت‌ها تا چه اندازه برای پیاده‌سازی هوش مصنوعی در ارائه خدمات عمومی به شهروندان خود آمادگی دارند.

«شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینة هوش مصنوعی» آمیزه‌ای از 39 سنجه است که در 10 شاخص و سه بُعد دسته‌بندی شده‌اند. رتبة ایران در بُعد «دولت» 146، در بُعد «فناوری» 64، و در بُعد «داده و زیرساخت» 70 جهان است. در جدول یک، امتیاز و رتبۀ ایران در سه بُعد و 10 شاخص کلیدی «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینة هوش مصنوعی» آمده‌اند.

داده‌های جدول بالا نشان می‌دهند که ایران در بُعدهای فناوری و داده و زیرساخت عملکرد بهتری نسبت به بُعد دولت داشته است. اما در زمینه‌های پذیرش هوش مصنوعی و بلوغ فناوری، به ویژه در سطح حاکمیت و توسعه استراتژی‌های جامع، چالش‌های جدی وجود دارد. در نمودارهای دو تا چهار، روند جایگاه جهانی ایران در سه بُعد کلیدی «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینة هوش مصنوعی» گزارش شده است.

بر پایۀ نمودارهای بالا، جایگاه جهانی ایران در سال‌های گذشته، در بُعدهای ارزیابی این شاخص با افت و خیزهایی همراه بوده است. در سال 2024 میلادی جایگاه ایران تنها در بُعد داده و زیرساخت بهبود یافته است.

بر پایۀ این گزارش، ایران در سال 2024 میلادی در میان کشورهای منطقه در جایگاه 16 جای گرفته است. در ویرایش پیشین این شاخص، ایران در جایگاه 17 منطقه بود. در جدول چهار، امتیاز و جایگاه کشورهای منطقه در این گزارش آمده است. در این جدول، پیشرفت ()، پایستگی (=)، یا پسرفت () رتبة جهانی کشورهای منطقه نیز در برابر ویرایش پیشین «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینة هوش مصنوعی» نشان داده شده‌اند. در این میان، فلسطین با 67 پله پیشرفت و افغانستان با 39 پله پسرفت، چشم‌گیرترین تغییر رتبه را در برابر سال 2023 میلادی در منطقه داشته‌اند.

منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در این شاخص امسال در رتبه پنجم قرار دارد و با امتیاز متوسط 48.50 در میانه رتبه‌بندی‌های منطقه‌ای قرار گرفته است. امارات متحده عربی با امتیاز 75.66 پیشتاز این منطقه است و به جمع 15 کشور برتر جهانی راه یافته است. با این حال، این منطقه همچنین گسترده‌ترین دامنه امتیازات را در این شاخص نشان می‌دهد—فاصله 61.03 امتیازی بین امارات و یمن (14.62)، که کمترین عملکرد را در سطح جهانی دارد، وجود دارد.

این منطقه در بُعدهای فناوری (39.34) و داده و زیرساخت (59.94) کمی بالاتر از میانگین جهانی امتیاز گرفته که نشان‌دهنده پیشرفت در نوآوری هوش مصنوعی و دسترسی به داده‌ها است. با این حال، در بُعد دولت (47.77) عملکرد ضعیفی دارد که نشان‌دهنده نیاز به بهبود در راهبردهای هوش مصنوعی، چارچوب‌های حکمرانی و استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی است. امتیاز بالای کشورهایی همانند امارات و عربستان سعودی ظرفیت رو به رشد این منطقه را برای نوآوری و توسعه زیرساخت‌ها نشان می‌دهد.

عربستان سعودی سرمایه‌گذاری‌های عمده‌ای در هوش مصنوعی انجام داده است. این کشور در اجلاس هشتم ابتکار سرمایه‌گذاری آینده (FII) در اکتبر، پروژه «ترنسندنس» (Transcendence) را رونمایی کرد. این طرح بلندپروازانه 100 میلیارد دلاری در صدد است تا با تقویت تمام جنبه‌های زنجیره تأمین هوش مصنوعی، یک مرکز هوش مصنوعی رقابت‌پذیر جهانی ایجاد کند. ساخت مراکز داده، جذب استعداد، و توسعه مدل‌های هوش مصنوعی داخلی از جمله پروژه‌های این طرح هستند.

چشم‌اندازهای راهبردی نیز در سراسر منطقه در حال شکل‌گیری. موریتانی و رژیم اشغالگر قدس امسال اولین استراتژی‌های ملی هوش مصنوعی خود را منتشر کردند که گامی مهم به سوی حکمرانی ساختاریافته هوش مصنوعی به شمار می‌رود. در همین حال، عمان در سپتامبر برنامه اجرایی خود برای هوش مصنوعی را روزآمد و عزم خود را به پیشبرد پذیرش هوش مصنوعی تقویت کرد.

در این منطقه، توسعه زیرساخت همچنان اولویت دارد. صندوق ثروت ملی عربستان سعودی، صندوق سرمایه‌گذاری عمومی (PIF)، از یک شراکت استراتژیک با گوگل کلود برای توسعه یک مرکز هوش مصنوعی جدید در نزدیکی شهر دمام خبر داد. این مرکز میزبان پژوهش‌های مشترک در زمینه مدل‌های زبان عربی و کاربردهای خاص هوش مصنوعی عربستان خواهد بود و فناوری گوگل کلود را در دسترس کسب‌وکارها و توسعه‌دهندگان سعودی قرار می‌دهد. افزون بر این، صندوق توسعه ابوظبی (ADFD) حدود 100 میلیون دلار برای حمایت از تحول دیجیتال بخش بهداشت اردن اختصاص داده است.

گفتنی است که در ویرایش 2024 «شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینة هوش مصنوعی»، «آمریکا» با امتیاز 03/87 در جایگاه نخست جهان است و کشورهای «سنگاپور»، «کرة جنوبی»، «فرانسه»، و «انگلستان» نیز در جایگاه‌های دوم تا پنجم هستند.

پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) با ساخت و بروزرسانی ابزارهایی حرفه‌ای برای ارزیابی و سنجش علم، فناوری، و نوآوری کشور می‌کوشد تا در زمینه‌های در پیوند با مأموریت‌هایش به سیاست‌گذاران برای برنامه‌ریزی‌های درست و کارآمد یاری رساند. این گزارش نیز از انتشارات سامانة جایگاه علم، فناوری، و نوآوری ایران در جهان (نما) است که به پایش و گزارشِ پیرامونِ 90 شاخص گوناگون از 55 نهاد جهانی در حوزه‌های علم، فناوری، و نوآوری می‌پردازد و در نشانی NEMA.IRANDOC.AC.IR در دسترس همگان است.