به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری، تصور کنید یک کودک نوپا در آغوش شما نشسته و با کنجکاوی به صفحه‌ی تلفن همراهتان خیره شده است. انگشتان کوچکش را روی صفحه می‌کشد، گاهی لبخند می‌زند و گاهی با هیجان به تصاویر متحرک واکنش نشان می‌دهد. در دنیای امروز، این صحنه برای بسیاری از والدین آشناست. گوشی‌های هوشمند، تبلت‌ها و تلویزیون‌ها به بخشی از زندگی روزمره تبدیل شده‌اند و بسیاری از ما از آنها برای سرگرم کردن یا حتی آموزش کودکان استفاده می‌کنیم. اما آیا این کار بی‌خطر است؟
در سال‌های اخیر، رشد سریع فناوری دیجیتال تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی روزمره افراد، از جمله کودکان خردسال، داشته است. با افزایش دسترسی به تلفن‌های هوشمند، تبلت‌ها، تلویزیون‌های هوشمند و سایر دستگاه‌های الکترونیکی، میزان مواجهه کودکان با نمایشگرها به‌شدت افزایش یافته است. این مسئله به‌ویژه در مورد کودکان زیر دو سال که در حساس‌ترین دوره رشد شناختی، زبانی و اجتماعی خود هستند، چالش‌برانگیزتر است.
تحقیقات علمی نشان می‌دهند که نگاه کردن بیش از حد به نمایشگرها، به‌ویژه در کودکان زیر دو سال، می‌تواند رشد زبانی، شناختی و اجتماعی آنها را تحت تأثیر قرار دهد. تأخیر در گفتار، مشکلات تمرکز، اختلال در خواب و حتی تأثیرات منفی بر رشد مغزی، تنها بخشی از نگرانی‌هایی هستند که متخصصان درباره‌ی مواجهه زودهنگام کودکان با نمایشگرها مطرح کرده‌اند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) و آکادمی متخصصان اطفال آمریکا (AAP) نیز توصیه کرده‌اند که کودکان زیر دو سال نباید به‌طور مستقیم در معرض نمایشگرها قرار گیرند. بااین‌حال، نظرسنجی‌های مختلف نشان می‌دهند که بسیاری از خانواده‌ها از این توصیه‌ها پیروی نمی‌کنند و میزان استفاده کودکان از نمایشگرها در حال افزایش است.
تأخیر در رشد زبانی و مهارت‌های ارتباطی
یادگیری زبان و توسعه مهارت‌های ارتباطی در سال‌های ابتدایی زندگی وابسته به تعاملات مستقیم کودک با والدین و محیط اطراف است. اما تحقیقات نشان داده‌اند که تماشای بیش از حد نمایشگرها می‌تواند این تعاملات را کاهش داده و به تأخیر در یادگیری زبان منجر شود.
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۸ در مجله JAMA Pediatrics منتشر شد، نشان داد که هر ساعت تماشای تلویزیون در کودکان ۶ تا ۲۴ ماهه با کاهش ۱۶ تا ۲۵ درصدی در میزان واژگان گفتاری آنها در سن دو سالگی مرتبط است. در یک تحقیق دیگر که روی ۹۰۰ کودک انجام شد، مشخص شد کودکانی که بیش از دو ساعت در روز در معرض نمایشگرها قرار دارند، ۶ برابر بیشتر در معرض خطر تأخیر گفتاری قرار می‌گیرند.
مشکلات خواب و اختلالات ریتم شبانه‌روزی
نور آبی ساطع‌شده از نمایشگر‌های دیجیتال می‌تواند تولید ملاتونین، هورمون تنظیم‌کننده خواب، را مختل کند. این موضوع به‌ویژه برای کودکان زیر دو سال که چرخه خواب آنها هنوز تثبیت نشده، اهمیت بیشتری دارد.
طبق تحقیقات منتشرشده در Sleep Medicine Reviews، کودکانی که یک ساعت قبل از خواب در معرض نمایشگرها قرار می‌گیرند، ۳۰ دقیقه دیرتر به خواب می‌روند و در طول شب بیشتر از خواب بیدار می‌شوند. همچنین، گزارش‌های آماری نشان می‌دهند که ۶۰٪ از کودکان زیر دو سالی که قبل از خواب تلویزیون تماشا می‌کنند، دچار بی‌نظمی در خواب شبانه هستند.
کاهش تمرکز و افزایش مشکلات رفتاری
برنامه‌های تلویزیونی و ویدئو‌های دیجیتال اغلب شامل تغییرات سریع تصاویر و صدا‌ها هستند که می‌توانند توانایی تمرکز و پردازش اطلاعات کودکان را تحت تأثیر قرار دهند. مطالعات نشان داده‌اند که کودکان خردسالی که بیش از دو ساعت در روز به نمایشگرها نگاه می‌کنند، در سنین مدرسه مشکلات بیشتری در تمرکز، تنظیم هیجانی و رفتار‌های اجتماعی دارند.
یک تحقیق انجام‌شده در دانشگاه تورنتو کانادا نشان داد که کودکانی که بیش از دو ساعت در روز از نمایشگرها استفاده می‌کنند، ۲۵٪ بیشتر دچار مشکلاتی مانند پرخاشگری، بی‌قراری و نداشتن کنترل بر رفتار‌های خود می‌شوند.
مشکلات بینایی و خستگی چشم
تماشای طولانی‌مدت نمایشگرها می‌تواند باعث خستگی چشم، خشکی چشم و افزایش خطر نزدیک‌بینی شود. انجمن چشم‌پزشکی آمریکا (AAO) اعلام کرده است که استفاده بیش از حد از نمایشگرها در سنین پایین می‌تواند خطر ابتلا به نزدیک‌بینی زودرس را افزایش دهد. در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۹ انجام شد، مشخص شد که کودکانی که بیش از ۲ ساعت در روز به صفحه‌نمایش نگاه می‌کنند، ۳۷٪ بیشتر در معرض خطر مشکلات بینایی قرار دارند.
افزایش خطر چاقی و مشکلات متابولیکی
زمانی که کودکان به‌جای بازی‌های فیزیکی، زمان خود را به تماشای نمایشگرها اختصاص می‌دهند، سطح فعالیت بدنی آنها کاهش می‌یابد. کاهش تحرک در دوران خردسالی می‌تواند منجر به افزایش خطر چاقی در سنین بالاتر شود. تحقیقات نشان داده‌اند که کودکانی که روزانه بیش از دو ساعت تلویزیون تماشا می‌کنند، ۲ برابر بیشتر از همسالان خود دچار اضافه‌وزن می‌شوند.
آیا نگاه کردن به مانیتور می‌تواند تأثیرات مثبتی داشته باشد؟
با وجود تأثیرات منفی، برخی مطالعات نشان داده‌اند که در صورت استفاده کنترل‌شده و با محتوای مناسب، نمایشگرها می‌توانند در یادگیری و آموزش کودکان مؤثر باشند. برای مثال، برخی برنامه‌های آموزشی تعاملی می‌توانند در یادگیری اعداد، رنگ‌ها و اشکال کمک‌کننده باشند. بااین‌حال، سازمان بهداشت جهانی تأکید دارد که این نوع استفاده باید بسیار محدود و تحت نظارت والدین باشد و هرگز جای تعاملات واقعی را نگیرد.
آمار و ارقام مهم در مورد استفاده کودکان از نمایشگرها
بر اساس تحقیقات انجام‌شده در آمریکا، ۹۲٪ از کودکان پیش از یک سالگی حداقل یک‌بار از دستگاه‌های دیجیتال استفاده کرده‌اند.
در نظرسنجی انجام‌شده در کانادا، ۶۸٪ از کودکان زیر دو سال حداقل ۳۰ دقیقه در روز تلویزیون تماشا می‌کنند.
مطالعه‌ای در دانشگاه استنفورد نشان داد که افزایش هر یک ساعت استفاده از نمایشگرها با کاهش ۱۶٪ در رشد مهارت‌های زبانی مرتبط است.
والدین مراقب باشند
کودکان زیر دو سال نباید زمان مشخصی را به تماشای نمایشگرها اختصاص دهند. در صورت نیاز، تنها در موارد خاص و برای مدت بسیار کوتاه (حداکثر ۱۵ تا ۲۰ دقیقه) مجاز است.
تلویزیون نباید به‌عنوان پس‌زمینه در خانه روشن باشد، زیرا حتی اگر کودک مستقیم به آن نگاه نکند، بر یادگیری و رشد شناختی او تأثیر منفی دارد.
قبل از خواب، از نمایشگرها استفاده نشود. نور آبی نمایشگرها می‌تواند کیفیت خواب کودکان را کاهش دهد.
والدین باید به جای نمایشگرها، از روش‌های تعاملی سنتی برای آموزش و سرگرمی استفاده کنند، مانند خواندن کتاب، بازی‌های فیزیکی و موسیقی.
پس حتما در نظر داشته باشید که تحقیقات علمی و آماری نشان می‌دهند که قرار گرفتن کودکان زیر دو سال در معرض نمایشگرها می‌تواند تأثیرات منفی جدی بر رشد شناختی، زبانی، اجتماعی و جسمی آنها داشته باشد. اگرچه استفاده محدود و هدفمند از محتوای آموزشی می‌تواند مفید باشد، اما بهترین روش برای رشد سالم کودکان در این سنین، تعاملات مستقیم با والدین، بازی‌های فیزیکی و تجربه‌های دنیای واقعی است. والدین باید با مدیریت هوشمندانه، از آسیب‌های بالقوه فناوری بر رشد کودکان جلوگیری کنند.