به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در آستانه برگزاری چهل‌ودومین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، «کتابشناسی توصیفی آثار منتخب جشنواره‌های کتاب ایران» و به اجمال معرفی می‌شود.
در مقدمه دومین کتابشناسی که مربوط به سال ۱۴۰۰ است، می‌خوانیم: یکی از لوازم دنیای نشر ازگذشته تا امروز اطلاع‌رسانی بوده است که ابزارها و وسائل مختلفی در این زمینه از جمله رسانه‌های جمعی، نشریات تخصصی، پایگاه‌های الکترونیکی فروش کتاب و نظایر آنها نقش‌آفرین هستند. در دنیای امروز نیز فضای مجازی و بسترها و عرصه‌های متنوع آن، یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین ابزارها در زمینۀ اطلاع‌رسانی نشر کتاب به‌شمار می‌رود. اما در این میان رویداد جایزه / جشنواره‌هایی که با محوریت کتاب برگزار می‌شود و در چند سال اخیر با انگیزه‌ها و اهداف مختلفی نسبت به دو دهه پیش بسیار افزایش یافته است، یکی مهم‌ترین ابزارهای اطلاع‌رسانی است. زیرا اغلب آنها افزون بر اینکه یکی از اهدافشان تکریم و حمایت از پدیدآورندگان آثار برتر است، معرفی این آثار را نیز به جامعۀ خوانندگان در نظر دارند.
در کنار آن با توجه به اینکه معمولاً ملاک‌ها و معیارهایی برای ارزیابی و داوری در نظر گرفته می‌شود، معرفی این آثار برای مردم مطمئن‌تر است. بازخوردهایی که در این زمینه از برخی ناشران و پدیدآورندگان آثار دریافت می‌کنیم، این امر را تأیید می‌کند. حتی آثار برتر یک جایزۀ خارجی نیز بیشتر مورد توجه ناشران و مترجمان قرار می‌گیرد و معمولاً می‌کوشند در اولین فرصت گوی سبقت را در ترجمه و نشر آنها از دیگر همصنفان خود بربایند.
مقایسه و تحلیل وضعیت کمی و کیفی جشنواره‌ها و جوایز کتاب در سال‌های گوناگون را باید یک ضرورت در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های فرهنگی دانست؛ بدون داشتن تصوری دقیق، واضح و قابل‌اعتماد از شرایط فرهنگ کشور (شرایط نشر و کتاب) نمی‌توان هدف‌گذاری، راهبرد، سیاست و برنامه‌ریزی کارآمدی در این حوزه انتظار داشت. از همین رو مؤسسة خانه کتاب و ادبیات ایران بیش از پیش کوشیده است تا به پشتوانة رصد، تهیه و تحلیل آمارهای حوزة نشر، علاوه‌بر تهیه یا تقویت بانک‌های آماری و اطلاعاتی در حوزة نشر و کتاب، گزارش‌های کمی و کیفی و به‌طور مشخص، تحلیلی از شرایط نشر و کتاب در کشور تهیه کرده و در دسترس مدیران فرهنگی و پژوهشگران و دیگر اقشار جامعه قرار دهد. تهیة کتابشناسی توصیفی آثار منتخب جشنواره‌های کتاب ایران در سال ۱۴۰۰، از جمله اقدام‌هایی است که از سال ۱۳۹۴ و با هدف یادشده آغاز شده است.
براساس پایشی که صورت گرفت و اطلاعات و آمارهای گردآوری‌شده، در طول سال ۱۴۰۰، ۵۲ جایزه / جشنواره کتاب در سطح کشور برگزار شده است که در مقایسه با سال ۱۳۹۹، ۱۲ جایزه بیشتر برگزار شده و شاهد گسترش و رشد برگزاری جشنواره‌ها و جوایز ادبی، موضوعی و به‌ویژه استانی هستیم. البته یکی از دلایل فشردگی و افزودگی جایزه در این سال را می‌توان فروکش‌کردن بیماری کرونا برشمرد.
چنانکه نمودارهای زیر نشان می‌دهد، هم تعداد جشنواره‌ها و جوایز و هم کتاب‌های منتخب در هفت سال اخیر (۱۳۹۴، ۱۳۹۵، ۱۳۹۶، ۱۳۹۷، ۱۳۹۸، ۱۳۹۹، ۱۴۰۰) روند رو به رشدی داشته است که نشان از توجه مراکز، سازمان‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی مختلف به برگزاری جشنواره و جایزه در حوزۀ کتاب است. البته برخی از جوایز به‌ویژه در بخش ادبی و موضوعی بعد از چند دوره برگزاری به محاق رفته‌اند.
نمودار زیر رشد تعداد جشنواره‌ها و جوایز حوزۀ کتاب را در بازۀ زمانی یادشده نشان می‌دهد.
سال ۱۴۰۰ درمجموع ۷۹۰ عنوان کتاب به‌عنوان اثر برگزیده، شایستۀ تقدیر یا با هر رتبۀ دیگری انتخاب شده‌اند که نسبت به سال‌های گذشته رشد محسوسی داشته است. یکی از دلایل این امر افزایش جوایز کتاب سال استانی
است.
نمودار زیر رشد تعداد کتاب‌های منتخب را در جشنواره‌ها و جوایز در بازۀ زمانی یادشده نشان می‌دهد.
بررسی آماری تعداد کتاب‌های منتخب سال ۱۴۰۰ براساس موضوعات رده‌بندی دیویی نشان می‌دهد که موضوع ادبیات با ۱۸۳ عنوان بیشترین کتاب‌ها را به خود اختصاص داده است. پس از آن نیز موضوع تاریخ (۱۳۴ عنوان) و حوزۀ کودک و نوجوان (۱۱۴ عنوان) قرار دارند. موضوع علوم خالص نیز با ۱۷ عنوان کمترین کتاب‌ها را به خود اختصاص داده است. پیش از آن نیز کلیات (۲۰ عنوان) و زبان (۲۱ عنوان) قرار دارند.
نمودار زیر رشد فراوانی تعداد کتاب‌های منتخب را به‌تفکیک موضوع نشان می‌دهد.
جوایز و جشنواره‌های کتاب در سال ۱۴۰۰، چنانکه در این کتاب سامان یافته است، به‌طور کلی در پنج بخش برگزار شده است: ۱. جوایز سالانه و سراسری (۹ عنوان)؛ ۲. جوایز ادبی (۱۴ عنوان)، ۳. جوایز موضوعی و تخصصی (۹ عنوان)، ۴. جوایز کودک و نوجوان (۲ عنوان)؛ و ۵. جوایز کتاب سال استانی (۱۸ عنوان). نحوۀ ترتیب جوایز و جشنواره‌ها در هریک از این بخش‌ها، برپایۀ قدمت و بیشترین تعداد دورۀ برگزارشده از هر جایزه بوده است. به‌طوری که در هر بخش از کتاب هر جایزه‌ای که بیشترین دوره از آن برگزار شده، در آغاز آمده است. بر همین سیاق هر جایزه‌ای نیز که کمترین دوره از آن برگزار شده، در پایان آمده است.
نمودار زیر فراوانی جشنواره‌ها و جوایز را در بخش‌های مختلف نشان می‌دهد.
براساس آمار موجود، بیشترین عنوان جشنواره و جایزه کتاب برگزارشده در سال ۱۳۹۹، با ۱۸ عنوان در بخش‌های استانی و کمترین جشنواره نیز با ۲ عنوان در بخش کودک و نوجوان بوده است. در این سال شاهد رشد حدوداً دوبرابری جوایز استانی هستیم که با توجه به نرخ پایین کتاب‌های منتشرشده در اغلب استان‌ها، این جوایز بهتر است به‌صورت دوسالانه برگزار شود.
این کتاب شامل معرفی جوایز و جشنواره‌های برگزارشده و چکیده و معرفی کوتاهی از ۷۹۰ عنوان کتابی است که عنوان اثر برگزیده، شایستة تقدیر یا هر عنوان دیگری را در این جوایز و جشنواره‌ها کسب کرده‌اند. پایان‌بخش کتاب نیز نمایه‌های موضوعی آثار منتخب، آثار منتخب، پدیدآورندگان آثار منتخب و ناشران و نیز اطلاعات تماس با ناشران است.
∎