سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه نعمتی: صلح، این واژه را این‌روزها در جاهای مختلف و بر زبان انسان‌های متفاوتی می‌شنویم. صلح در نگاه هر شخص با ملیت، عقیده، قومیت و سن‌وسال مختلف، معنای متفاوتی دارد. این معنای متفاوت به ذهن کودکان نیز وارد می‌شود؛ اما گاهی قبل از راهیابی معنای این مفهوم به ذهن آن‌ها، اثرات نبود صلح و برهم‌خوردنش توسط بزرگ‌سالان، در زندگی کودکان سرازیر می‌شود.
صلح با جنگ از بین می‌رود، صلح با نبود تفاهم بر سر اختلاف‌ها از بین می‌رود، صلح را درک‌نکردن از بین می‌برد، صلح را کودکی‌نکردن از بین می‌برد.
مهتاب حاجی‌محمدی، دبیر گروه صلح و کودک انجمن علمی مطالعات صلح ایران در گفت‌وگویی که با ایبنا داشته از اهمیت صلح و بودنش در زندگی کودکان حرف زده است؛ از کودکانی که با ابزارهای مختلف به‌ویژه کتاب باید از صلح بشنوند و درباره آن بخوانند. در این گفت‌وگو علاوه‌بر خواندن درباره این مسائل، با خود این گروه و اهدافش آشنا می‌شوید. این گفت‌وگو را در ادامه می‌توانید بخوانید:
- گروه صلح و کودک انجمن علمی مطالعات صلح ایران، چه اهدافی را دنبال می‌کند و تاکنون چه فعالیت‌های مؤثری در زمینه ترویج فرهنگ صلح برای کودکان انجام داده است؟
انجمن علمی مطالعات صلح ایران از سال ۱۳۹۴ فعالیت خود را آغاز کرده است و تاکنون ۱۸ گروه دارد. گروه صلح و کودک انجمن نیز از شهریورماه ۱۴۰۳ فعالیت خود را در انجمن علمی مطالعات صلح ایران آغاز کرده. در راستای اهداف خود، «کودک- جامعه» را مدنظر دارد. مقصود از «کودک - جامعه»، کودکِ در جامعه است. کودکی که در یک جامعه پرتلاطم با مسائل، مشکلات و دغدغه‌های بسیار زیاد زندگی می‌کند و قرار است در مسیر اهداف و چشم‌انداز گروه صلح و کودک، از یک‌سو ذهنیت مبتنی بر صلح در او شکوفا شود و از سوی دیگر تأثیرپذیری‌اش از فضای اجتماعی و میدان‌های مختلف زیستی، فرهنگی، اقتصادی و … را در قالب گفت‌وگو و به دور از خشونت مدنظر داشته باشیم.
همچنین قدرت تأثیرگذاری نهادهایی همچون خانواده، مدرسه، رسانه‌ها و فضای مجازی و … نیز حائز اهمیت است. پس جامعه هدف در تعریف گروه، به‌طور کلی کودکانی تا پایان ۱۸ سالگی هستند که با تمام مردم جامعه در ارتباط‌اند.
جامعه مرتبط و وابسته با جامعه هدف عبارت‌اند از: مادر، پدر، اقوام نزدیک و سرپرستان کودک، معلمان و دبیران آموزش و پرورش مدارس دولتی و غیرانتفاعی و اولیای مدارس، روان‌شناسان، جامعه‌شناسان و پزشکان و….
نخست، این گروه تلاش می‌کند از طریق برگزاری نشست‌های علمی ویژه خانواده، اقشار دانشگاهی و فرهنگیان و عموم مردم در نشر صلح فعالیت کند. در وهله دوم، آموزش غیرمستقیم توسط سفیران صلح در مدارس و مراکزی که با کودکان در تماس هستند، قصه‌گویی آنلاین و آفلاین، برگزاری کارگاه، دعوت از کارشناسان در مجامع کودک و نوجوان در مسیر آگاهی آن‌ها و کارهایی دیگر انجام می‌شود که در اشاعه مفاهیم صلح به کودکان مؤثر است.
- در نظر گروه «صلح و کودک» مفهوم صلح به چه صورت است؟ چه معنایی دارد؟ آیا صلح باید به هر قیمتی وجود داشته باشد یا شاخصه‌هایی دارد؟
صلح برای کودکان به معنای ایجاد فضایی است که در آن، کودکان بتوانند در آرامش، امنیت و احترام متقابل رشد کنند. این گروه بر این باور است که صلح تنها به معنای نبود جنگ یا خشونت نیست، بلکه شامل ایجاد روابط مثبت، همدلی، عدالت و مشارکت فعال کودکان در جامعه است.
صلح از دیدگاه این گروه موارد متعددی را به کودکان می‌آموزد که به چند مورد اشاره می‌کنم: هر فردی منحصربه‌فرد است و تفاوت‌ها باید در درک متقابل و روابط تعاملی پذیرفته شوند، کودکان همکاری و کمک به یکدیگر را بیاموزند، همه کودکان حق دارند در محیطی عادلانه و بدون تبعیض زندگی کنند، به‌جای استفاده از خشونت، کودکان بتوانند با گفت‌وگو و روابط تعاملی به راه‌حل‌های مناسب برسند و مشکلات را حل کنند، صلح با طبیعت و حفظ محیط زیست نیز ارتباط دارد زیرا کودکان باید یاد بگیرند که به زمین و موجودات زنده احترام بگذارند و در یک نگاه کلی؛ آزادی در صلح با خود، دیگری، طبیعت، هستی و خالق مدنظر است تا کودکان بتوانند زندگی آرام، در سایه تفکر نقادانه، خلاقانه، مراقبتی، مشارکتی و مسئولانه را بیاموزند و در مواقع سخت زندگی به کار گیرند.
- به نظر شما، کتاب‌های کودک در ایران تا چه اندازه توانسته‌اند مفاهیم صلح، همدلی و دوستی را به کودکان منتقل کنند؟
کتاب‌های کودک در ایران تا حدودی توانسته‌اند مفاهیم صلح، همدلی، دوستی و … را به کودکان منتقل کنند؛ اما هنوز جای کار بیشتری وجود دارد. در سال‌های اخیر، نویسندگان و ناشران ایرانی توجه بیشتری به تولید محتوایی داشته‌اند که نه‌تنها سرگرم‌کننده، بلکه آموزنده و الهام‌بخش باشد. برخی از این کتاب‌ها با استفاده از داستان‌های جذاب و شخصیت‌های دوست‌داشتنی، مفاهیم مهمی مانند احترام به تفاوت‌ها، همکاری، عدالت و مهربانی و… را به کودکان آموزش می‌دهند؛ اما کتاب‌هایی که به‌طور تخصصی به مفاهیم صلح و همدلی می‌پردازند، محدود است.
در برخی مناطق محروم، دسترسی کودکان به کتاب‌های باکیفیت و آموزنده کمتر است. این موضوع باعث می‌شود کودکان این مناطق از فرصت یادگیری این مفاهیم محروم بمانند. برخی کتاب‌ها ممکن است بیش از حد مستقیم و آموزشی باشند و کمتر از عناصر خلاقانه و جذاب برای انتقال مفاهیم استفاده کنند. کودکان به داستان‌هایی نیاز دارند که هم سرگرم‌کننده باشند و هم پیام‌های عمیق را به شیوه‌ای غیرمستقیم منتقل کنند.
- همان‌طور که گفتید یکی از چالش‌های کتاب کودک در ایران، کمبود آثاری است که به‌صورت غیرمستقیم و داستان‌محور به مسائل انسانی بپردازند. از نظر شما، نویسندگان و ناشران چگونه می‌توانند این خلأ را پر کنند؟
در بیشتر کتاب‌های کودک و نوجوان مسائلی مانند مهربانی، دوستی، محبت و مصداق‌های دیگرِ صلح را می‌یابیم و با این دیدگاه در پرداختن به مسائل انسانی کمبودی نداریم؛ اما نکته این است که مسائل انسانی باید در فرم ادبی و در ساختار مناسب با کودک مطرح شود. اشکال کار اینجاست که مسائل انسانی به گونه‌ای مطرح می‌شود که کودکان را جذب نمی‌کند، نتیجه‌گراست و جای گفت‌وگو و فکرکردن برای کودکان باقی نمی‌گذارد.
در روش‌شناسی این آثار اگر مکتب ایرانی صلح و بهره‌گیری از متون کهن را مبنای کار قرار دهیم، باید در پی این باشیم که چه روش‌های نوینی در اقتباس و بازآفرینی آثار کلاسیک مفید و ثمربخش است که بشود مفاهیم صلح ایرانی را به کودکان در سنین متفاوت منتقل کرد. یکی از این روش‌ها، طرح و بازآفرینی داستان‌هایی است که کودکان را به تفکر و سؤال‌کردن وامی‌دارد. کودک با شنیدن داستان‌های فکری دچار چالش می‌شود، ادامه داستان را حدس می‌زند، چند سؤالِ محوری را که در لایه‌های پنهان متن قرار دارد، درمی‌یابد و به جست‌وجوی پاسخ یا پاسخ‌ها می‌رود. او درصدد پیداکردن راه‌حل‌هایی برای گشودن گره‌های داستانی است و نویسنده به‌عنوان تسهیل‌گر قصه و داستان‌ها در لابه‌لای قصه‌ها ظاهر می‌شود نه یک دانای کل که همه‌چیز را کامل در داستانش نقل کرده باشد.
- تاکنون در چه سطحی با ناشران کودک و نوجوان تعامل داشته‌اید؟ چگونه می‌توان این تعامل را بیشتر کرد تا کتاب‌های با محوریت صلح، بیشتر شوند؟
تاکنون تعامل داشتیم؛ اما گسترده نبوده است. ما آماده‌ایم با ناشران کودک و نوجوان تعامل داشته باشیم و با کمال میل از ناشران و نویسندگان این حوزه دعوت می‌کنیم، کتاب‌های خود را در اختیار ما قرار دهند تا با همکاری آن‌ها و نویسندگان کتاب، در گروه صلح و کودک انجمن علمی مطالعات صلح ایران مراسم رونمایی انجام و جلسات نقد و بررسی برای معرفی آثار آن‌ها برگزار شود.
∎