به گزارش خبرنگار ایلنا، مهدی سنایی معاون سیاسی رییس‌جمهور در آیین افتتاحیه هجدهمین همایش سالانه انجمن علوم سیاسی ایران در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه، گفت: بسیار دشوار است در حضور اساتید محترم و بزرگان حوزه علم و سیاست در اینجا نشستن و ارائه کردن و سخنرانی کردن. اما من سعی می کنم که درس‌هایی را که آموخته‌ام پس بدهم. بنده عرایضم را در دو بخش عرض می‌کنم؛ یکی چالش‌های آموزش علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در کشور ما و یکی هم چالش‌های سیاست ورزی در ایران و گره‌ها و مشکلاتی که اصل سیاست‌ورزی چه در حوزه سیاست داخلی چه در حوزه سیاست خارجی در ایران با آن مواجه است.
وی یادآور شد: من خاطرم هست که وقتی نماینده مجلس بودم در مجلس هشتم یک طرح دوفوریتی با آقای علی مطهری پیشنهاد کردیم با عنوان برخورد و مجازات استفاده کنندگان غیرمجاز از عناوین علمی البته این قانون تصویب شد با دو فوریت ولی آنچنان که باید به اجرای آن توجه نشد ولی خود این قانون هم نشان‌دهنده این بود که عنوان استادی عنوان محترمی است که افراد سعی می‌کنند از آن استفاده کنند. اصلا جایی که تقلب می‌شود یعنی هنوز امتحان مهم هست. جایی که کپی پیست می‌شود یعنی هنوز پایان نامه و رساله مهم است. بنابراین این یک سرمایه عظیمی است که باید از آن مراقبت کرد.
سنایی با بیان اینکه برخی بخش‌ها این سرمایه را ندارند، گفت: مثلا تولید در کشور ما در حالی که درخور و شایسته است چنین سرمایه‌ای را داشته باشد، ندارد. جامعه ما به هر دلیل که قابل بحث و کنکاش و بررسی است یا تجارت این سرمایه را ندارد یا برخی از رشته‌های کاری دیگر از این سرمایه برخوردار نیستند. بنابراین هم در سنت ایرانی و هم در سنت دینی ما رسوخ کرده و علم و از جمله آموزش علوم انسانی و علوم سیاسی از احترام برخوردار است. اما با چالش های مختلفی هم در حوزه آموزش علوم سیاسی مواجه هستیم.
سنایی با بیان اینکه با اینکه در این زمینه زیاد گفته شده و نوشته شده ولی هنوز یک ارتباط وثیقی بین حوزه علم و آموزش و حوزه دانشگاه و اجرا نیست، گفت: نکته دیگر این است که در حوزه علوم در دنیا فن آوری و مهارت گزینی بر اصل آموزش تفوق پیدا کرده بنابراین اینکه آموزش علوم سیاسی هم در ایران بتواند فارغ التحصیلان خودش را به مهارت ها و فن آوری هایی تجهیز کند، مهم است به تعبیر دیگر علوم سیاسی در ایران همچنان دنبال فلسفه سیاسی مانده است. در حالیکه در دنیا علوم سیاسی هم مثل بسیاری از رشته های دیگر اقتصاد پایه و در سال های اخیر فن آوری پایه شده و به همین دلیل هم شما می بینید که در محافل سیاسی از جمله از حوزه فناوری، از حوزه اقتصاد و از حوزه مهارت‌ها حضور دارند.
معاون سیاسی رئیس‌جمهور عنوان کرد: حالا تکثر دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در ایران خودش یک اتفاقی است که افتاده و اتفاق خوشایندی نیست. ما متاسفانه یک مقدار در ایستادن در حد، مشکل داریم یعنی یا دچار تفریط یا دچار افراط هستیم. اگر درست باشد من آماری دیدم که در کشور چند هزار دانشگاه داریم چین با یک و نیم میلیارد جمعیت نسبت به کشوری که 80 میلیون جمعیت داره تعداد دانشگاه‌هایش انقدر نیست. خب این تعداد دانشگاه‌ها خودش به رونق علم کمک نمی‌کند بلکه نهایتا با ظرفیت هایی که خالی می‌شود و با اتفاقات دیگری که می‌افتد به طور عمده کمک می‌کند.
وی با بیان اینکه کل حوزه علوم انسانی در کشور ما دچار غرب زدگی و ضد غربزدگی است، گفت: یعنی به یک نقطه ای که علم آموزش سیاسی ایرانی داشته باشیم، علم آموزش روابط بین الملل ایرانی داشته باشیم نرسیدیم. بنابراین در برخی از محافل اساتید اروپایی و امریکایی چنان پیامبرگونه مطرح می شوند که در کشور خودشان به آن اندازه معروف و شناخته شده نیستند و بعد هم گروهی تمام پایه و اساس در اندیشه و اظهار نظراتشان مخالفت با همین اندیشمندان است.
سنایی یادآور شد: من هم وقتی در حوزه علم ایران را با روسیه مقایسه می کنم علیرغم سابقه علمی و آموزشی چندهزار ساله ای که داریم، بعد از یک دوره رکود متاسفانه دوره دانشگاهی معاصرمان دوره طولانی نیست. همین دانشگاهی که در آن هستیم 30 ساله است. در حالی که علم و تمدن در ایران چندهزار ساله است ولی مقایسه می کنم با روسیه که خیلی مسائلش شبیه ما است. آنها در اقتباس خیلی توانمندتر بودند. یعنی اگر سه کشور اروپایی خیلی تاثیر شگرفی بر روسیه گذاشتند، آلمان در حوزه صنعت و فلسفه بود. ایتالیا به حوزه معماری و فرهنگ بود و فرانسه هم در حوزه زبان و تا اندازه ای فرهنگ.
وی گفت: به هر حال اینکه ما از این غربزدگی و ضد غربزدگی البته پا را فراتر بگذاریم و به یک نقطه میانی برسیم و آموزش علوم سیاسی خودمان را داشته باشیم، نکته مهمی است. البته حالا نظریات مختلفی در مورد ایران مطرح است و یک بخشی برمی‌گردد به اینکه به یک مقصدی برسیم.
معاون سیاسی رئیس‌جمهور با بیان اینکه در این زمینه یک نکته دیگر اینکه آموزش علوم سیاسی ما موضوعش بیشتر دولت هست تا ملت، گفت: واقعیت این است که برای خوشبختی یک کشور هم دولت در آن روندی که شکل می‌گیرد و طی میشه سهیم هست هم ملت. شاید هم به این دلیل که در ایران تقدیس دولت و در واقع از سوی دیگر انتقاد از دولت موضوعی است که شدنی‌تر و روان‌تر هست. اما بررسی ملت، مردم و اینکه آموزش علوم سیاسی در کشور یکی از موضوعات اصلی مردم باشند، مهمند.
وی افزود: شاید اگر اصلاحات در کشور ما در همین دو سه دهه اخیر بیشتر از دولت به سمت ملت و مردم و نهادهای مردمی می‌رفت به نظرم اصلاحات هم سرنوشت بهتری از امروز داشت و نتایج بیشتری را به دست آورده بود.
سنایی یادآور شد: نکته دیگری که می‌خواهم عرض کنم اینکه اصلا جامعه شناسی انتقادی و جامعه شناسی سیاسی انتقادی در ایران خیلی باب نیست. در کشورهای مختلف برخی از جامعه شناسان و اهالی علوم سیاسی هستند که رفتار سیاسی مردم را نقد می کنند و به پیشرفت رفتار سیاسی و فرهنگ سیاسی در مردم کمک می‌کنند. این به این معنا نیست که مسئولیت حوادث متوجه مردم است طبیعتا متوجه دولت ها و مدیران است ولی برای ارتقاء فرهنگ سیاسی در جامعه هم رشد دولت مهم است و هم رشد فرهنگ سیاسی در مردم.
وی یادآور شد: موضوعاتی که در جهان امروز برای مردم مهم هست بعضا مسائل ریز زندگی است. این یک مقدار به دلیل این است که سیاست‌زدایی در جهان امروز باب است یعنی بسیاری از کشورها و آحاد مردم دنبال حل و فصل مسائل جهانی نیستند، دنبال حل و فصل مسائل روزمره هستند. این سیاست زدایی هم در اصل در ایران باید به دقت انجام می‌شد چون در برخی موارد باعث شده که مراجع ذی ربط و مراجع اصلی تضعیف شوند. اینکه یک نظام پایش موضوعات برای پایان نامه‌ها و مثال‌ها داشته باشیم که موضوعات کاربردی و اجتماعی باشد و مورد نیاز دولت و جامعه باشد، هنوز به یک سر منزلی نرسیده است. در واقع ما در این حرکتی که در دویست سال اخیر داشتیم، در بسیاری از معادله‌ها هنوز به آن سرمنزل مقصود نرسیدیم و با چالش‌های گاه ابتدایی مواجهیم.
معاون سیاسی رئیس‌جمهور عنوان کرد: در عرصه سیاست ورزی چه در حوزه داخلی، چه در حوزه خارجی، ابتدا اینکه ما یک اجماعی در زمینه نظریه حاکمیت و حکمرانی در کشور نداریم. اگر از صد و پنجاه سال پیش مبارزات سیاسی شروع شده و دو نحله اصلی مشروطه خواه و مشروعه‌خواه وجود داشتند، هنوز این مبارزه در جریان است و عیبش هم این است که از طرفی یک فرصت است برای کشور و از طرفی یک چالش. به هر حال مباحثه و جدل سیاسی و وجود دیدگاه‌های گوناگون یک ظرفیت برای شکل گیری هر نظام سیاسی و هر دموکراسی است اما اینکه نقاط اجماع شکل گرفته بین آنها بعد از صد و پنجاه سال هنوز چندان زیاد نیست و گاهی دعوا و اختلاف بر سر مسائل اساسی است، یک مشکل است. بنابراین اینکه ما به یک نقطه ای در شیوه حکمرانی برسیم و یک نظریه اجماعی در شیوه حکمرانی برسیم بسیار حائز اهمیت است.
وی گفت: جمهوری اسلامی در یک تعبیر حل و فصل برای این موضوع بود که هم جمهوری و هم اسلامی بود اما با چالش‌های خودش مواجه است و این دو آنچنان که باید طی تاریخ و همین چهار دهه‌ای که پشت سر گذاشتیم به شکل هم افزایی در همه موارد نسبت به هم خود را نشان ندادند. این دو بخش و شکل گیری یک نظریه ایرانی حکمرانی به شیوه حکمرانی ایرانی که هم مختصات جهان امروز را به کار می‌گیرد، هم مختصات دینی و سنتی و اسلامی کشور را در نظر بگیرد از جمله مباحثی است که بسیار روی آن بحث می‌شود. اما فکر می‌کنم که شاید یکی از مهم ترین موضوعاتی که آموزش علوم سیاسی هنوز می‌تواند به آن توجه کند مهم است. به خصوص با چالش‌هایی که الان نظام ما با آن مواجه است و این نظریه که این چالش‌ها وجود دارد و باید برای حل و فصل آنها کاری کرد هم در کشور فراگیر شده است.
سنایی یادآور شد: من یکی از بهترین کتاب‌هایی که در این زمینه دیدم و خواندم کتاب موج سوم دموکراسی ساموئل هانتینگتون است. البته موج چهارم دموکراسی بررسی نشده در این کتاب یک چنین ساختاری از گفت‌وگو و بحث اینکه نظام سیاسی ما چه فرصت‌هایی دارد که باید حفظ کند و چه چالش‌هایی دارد و چه اصلاحاتی نیاز دارد، می‌تواند در یک قالبی به بحث گذاشته شود.
وی افزود: نکته دیگر اینکه ما یکی از مشکلاتی که در کشور داریم این است که به علوم سیاسی به مثابه یک علم در حوزه حکمرانی نگاه نمی‌شود. یعنی اصلا به علوم انسانی کمتر به‌عنوان یک علم و تخصص نگاه می‌شود. به هر حال رعایت این تخصص‌ها با چالش در ایران مواجه است و بسیاری از ما خودمان را در همه زمینه‌ها علامه می‌دانیم و طبیعتا تاثیرش را در سیستم دولتی، نظام سیاسی و حکمرانی هم می‌گذاریم که پذیرفته شود.
سنایی با بیان اینکه مثل همه تخصص‌های دیگر سیاست ورزی هم تخصصی است که باید اهلش به آن ورود کنند، گفت: یک چالش دیگر که ما در سیاست ورزی در ایران داریم مربوط به جهان و شناخت جهان است. شناخت جهان و دیگری چندان حائز اهمیت است که بسیاری از جامعه‌شناسان آن را مرتبط با هویت خود می‌دانند. یعنی برای تایید مرزهای‌های عقیدتی باید ابتدا شناخت دقیقی از دیگری داشته باشیم.
وی ادامه داد: اصلا قبیله، جامعه، روستا، شهر و بعد کشور وقتی به هویت خودش پی برد که فهمید در کنارش یک همسایه هست، دیگری هست، که در واقع آن را آگاهی تعبیر می‌کنند و آگاهی یک مرحله از آگاهی اجتماعی است اما هویت بعد از خودآگاهی اجتماعی شکل می‌گیرد که این خودآگاهی بعد از شناخت از دیگری شکل می‌گیرد. بنابراین نحوه شناخت ما از دیگران در شناخت خودمان هم تاثیر دارد و اینکه شناخت درستی از جهان داشته باشیم بسیار حائز اهمیت است.
معاون سیاسی رئیس‌جمهور با بیان اینکه پیش‌داوری نداشته باشیم، گفت: یکی از دلایلی که به کندی حرکت می‌کنیم و با تاخیر نسبت به تحولات جهانی حرکت می‌کنیم همین است که به راحتی حاضر نیستیم کلیشه‌های ذهنی‌مان را در مورد دیگران تغییر بدهیم و در مورد وضعیت جهان، امروز هم جهان، جهان در حال گذر هست و بیش از هر دوره دیگر، چه در دوره موازنه قوا، چه در عهد دو قطبی امروز سرعت تحولات بسیار بالاتر هست و اینکه در این جهان در حال گذر، شما هم به خوبی رصد کنید، به خوبی همه تحولات و همه اتفاقاتی را که می‌افتد تغییر جهت‌هایی که رخ می‌دهد را رصد می‌کنید. اگر با این کار هم به موقع برای نظام سیاسی خودت، هم برای کشور خودت تصمیم بگیری بسیار حائز اهمیت هست.
سنایی تصریح کرد: اگر نگاه کنید بسیاری از کلیشه‌های ذهنی بین حتی سیاست‌ورزان ما و اهالی سیاست ما کلیشه‌های قرن نوزدهمی است. اینکه این گذشته و امروز قرن بیستم هم طی شده و جهان در حال گذار است و من در همین زمینه نظم آینده جهانی مقاله‌ای را در سال جاری منتشر کردم که متن کاملش در یک مجله معتبر چینی منتشر شد و خلاصه آن در مجله سیاست نامه منتشر شد. بسیاری از دوستان ممکن است دیده باشند.
وی ادامه داد: فرضیه بنده هم این است که این دوره در حال تداوم است. یعنی جهان در حال گذار همچنان در حال گذار برای یک دوره طولانی خواهد ماند. این به این معناست که جهان دوقطبی شکل خواهد گرفت. بنده باورم این هست که این روند به این سرعت هم شکل نظمی شکل نخواهد گرفت. بنابراین بی‌نظمی تشدید خواهد شد و این برای ما هم فرصت‌هایی را پدید می‌آورد و هم ریسک‌های بسیار بالایی را ایجاد می‌کند. بنابراین شناخت دقیق از جهان، شناخت غیر پیش‌داورانه غیرهنجاری نیست.
وی تصریح کرد: شما می توانید تصمیماتتون را هنجار بگیرید اما شناختی که از محیط دارید حتما باید غیر هنجاری باشد برای اینکه دقت در آن صورت گرفته باشد. یک نکته دیگر حفظ فاصله با امر خارجی است که ما هم در جامعه سیاسی‌مان با آن مشکل داریم هم در بین تصمیم‌گیرندگان آن امر خارجی باید با فاصله باهاش برخورد کرد نه با نفرت، نه با عشق، نه با ستایش، نه با ستیزش.
معاون سیاسی رییس‌جمهور تصریح کرد: اگر شما با امر خارجی بعنوان یک امر خارجی که در حوزه منافع ملی تاثیرگذار هست و خارجیست. کشور خارجی منافع ملی خودش براش مهم است. هر کشوری می خواهد باشد، آمریکا باشد، روسیه باشد، اروپا باشد در آن صورت نه دچار نفرت می‌شوی و نه دچار عشق و نه ستایش و نه ستیزش. من فکر می‌کنم که اگر اشغال سفارتخانه‌هایی در طول تاریخ کشور ما یا تهاجم به سفارتخانه‌های شکل گرفته به همین دلیل است. به این دلیل که نسبت به یک کشور خارجی گاهی احساس دوستی و گاهی احساس فاصله زیادی می‌شود در حالی که با یک فاصله باید نسبت به هر امر خارجی رفتار کرد و از نگاه منافع ملی از عینک منافع ملی آن را دید.
سنایی با بیان اینکه یکی دیگر از معادله‌های حل نشده در ایران بحث حزب حفظ استقلال و در واقع، تصریح کرد: حفظ تعاملات خارجی، حفظ و گسترش روابط خارجی است. مدام وقتی که روابط خارجی کشور گسترش پیدا کرده، کسانی که روی استقلال کشور حساسیت دارند. نگران شدن و گاهی حساسیت روی استقلال کشور به قیمت محدود کردن روابط خارجی تمام شده است. اینکه یک توازنی بین استقلال و توسعه در روابط خارجی‌مان حفظ کنیم و اینها را ضد هم نبینیم. این طبیعتا نیاز به یک شناخت دقیق تری هم از استقلال دارد. اینکه باز قرن نوزدهمی به موضوع استقلال نگاه نکنیم.
وی ادامه داد: در دنیای امروز مفهوم استقلال معنی خاص خودش را دارد و متفاوت از گذشته و بسیار پیچیده تر از گذشته است و اینکه در واقع از توسعه تعاملات خارجی و توسعه کشور عقب نیفتیم بسیار حائز اهمیت است. الان هم به خصوص کشور تحت تحریم است. این موضوع بسیار اهمیت حیاتی دارد. برای کشور تحت حفظ استقلال کشور و در عین حال حل و فصل مسائل در سیاست خارجی کشور باید ضد هم دیده نشود و ایران باید از دایره تحریم خارج بشود. نمی‌تواند برای یک دوره طولانی تحت تحریم باشد. توسعه کشور اگر تامین نشود، اگر کشور از روند توسعه عقب بماند، اگر کشور از زنجیره‌های ارزش بین‌المللی حذف بشود، نهایتا استقلال کشور هم زیر سئوال می‌رود.
معاون رییس‌جمهور تصریح کرد: بنابراین حفظ این توازن بین حساسیت و استقلال کشور که بسیار به جا هست و در عین حال توسعه کشور که نیاز به تعامل با اقتصاد جهانی دارد، هیچ کشوری بدون حضور در عرصه اقتصاد جهانی امکان رشد و توسعه قابل توجهی ندارد. بنابراین پیوندهای کشور باید با اقتصاد جهانی برقرار کرد ضمن حفظ حساسیتی که روی در واقع استقلال کشور است.
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: یک موضوع دیگر عرض می‌کنم جوانگرایی در کشور باز یک معادله‌ای که در کشور ما مجهول است، جوانگرایی و در عین حال حفظ تجربیات در حوزه حکمرانی و در کل کشور است. اگر نگاه کنید این نگاه‌ها و این دیدگاه‌ها به شکل افراطی هم در کشور به نمایش گذاشته شده، در برخی از دولتها توان بکارگیری جوانان را نداشتند. در برخی از دولتها یک سری افراد بی تجربه به کار گرفته شده‌اند. ببینید به عنوان یک واقعیت دنیا برای نسل جوان است و احساس مسئولیت با همه احترام و در واقع ستایشی که باید از اهل تجربه و کسانی که در واقع عمر و حیات خود را برای پیشرفت کشور گذاشتن باید داشت. اما دنیای امروز، دنیای نسل جوان است. کشورهای مختلف موفق شدند که این حکمرانی را بدست نسل جوان بسپارند.
سنایی تصریح کرد: برخی از مشکلات کشور در کشور ما دعوا بر سر گذشته است. دعوا بر سر تاریخ. تاریخ را باید آموخت. باید اندرز گرفت اما نمیشه همش سر تاریخ دعوا کرد. یک ویژگی نسل جوان این است که نگاهش به آینده است. شیوه حکمرانی در دنیا تغییر کرده و نگاه نسل جوان متفاوت است. شیوه حکمرانی بر مسائل جهانی و اینکه طبیعتا البته برخی از دولتها که افراد باتجربه را یکسره کنار گذاشته اند و در واقع بعضا رده هایی از نسل جوان را که هیچ تجربه ای کسب نکرده بودند به کار گرفتند. آسیب زدن به این ایده جوانگرایی در کشور این است که هم باید حرمت بزرگان حفظ شود و از تجربه آنها استفاده شود. به شکل های مختلف و الان انبوهی از افراد باتجربه در کشور بازنشست شدند و از آنها بهره مندی نیست. این را باید تمهید کرد اما در کنار آن باید کار و بی قید و شرط به دست نسل جوان سپرد. نسل جوان نگاهش به حکمرانی جدید است. از قافله توسعه دنیا عقب نیست و آینده ای است که متعلق به آن است و باید خودش بسازد. به این دلیل و به دلایل مختلف در واقع نیاز هست به این تغییر در شیوه حکمرانی و جوان سازی حکمرانی در ایران. من یک نکته خوشایند هم می خواهم در پایان عرض کنم.
وی ادامه داد: اینکه باز علم باید به داد کشور برسد، باز علم می‌تواند به داد جهان برسد. ببینید اگر هنوز جنگ رخ می‌دهد، اگر هنوز نمی‌خواهم اندرز فلسفی بدهم ولی اگر اخلاقی، اما اگر جنگ رخ می‌دهد، اگر هنوز تنازع و رقابت اولویت دارد نسبت به همکاری. اگر در جاهای مختلف دنیا مناقشه هست، در همین کشورهای اسلامی، بعضا در داخل کشور. دیروز وزیر خارجه سودان اینجا بود به آقای رئیس جمهور ملاقات داشت داشت در این کشور یا کشورهای بسیاری دیگر. جنگ در داخل کشور یا بین کشورهای مختلف در جریان است. افراد بیگناه فراوان کشته می‌شوند، نشان می‌دهد که هنوز سیاست‌ورزان نیازمند آموزش هستند. نیازمند نسل جدیدی که کارها را در جهان به دست می‌گیرد و می‌تواند در واقع کمک کند به بهبود شرایط و به ترویج صلح در دنیا.
معاون سیاسی رییس‌جمهور تصریح کرد: چشم امید به حوزه علم و آموزش است و به همین دلیل هم با وجود همه دلایلی که برای ناامیدی هست بدونید همین دانشکده‌ای که امروز در آن هستیم و منظور همین کاربردی کردن علوم سیاسی و اجتماعی تا اندازه ای درست شده است.ما در ادبیات کلاسیک مون هم خوشبختانه همه چیز را داریم.گفتم کاربردی که در واقع گلستان سعدی است که دو کس رنج بیهوده بردند یکی آنکه اندوخت و نخورد، دیگر آنکه آموخت و نکرد علم بی آن علم چندان که بیشتر دانی چون عمل در تنیس نادانی این نادانی منظور این است که یعنی مثل اینکه نخواندی، مثل اینکه اتفاقی نیفتاده است.بنابراین این کاربردی شدن و چالش های بسیاری پیش روی حوزه علم است.اما در ایران علم قوی است.
وی ادامه داد: دانشگاه‌ها قوی هستند برای همین حتما حوزه دانشگاه می تواند حوزه سیاست را اصلاح کند، حوزه اقتصاد را اصلاح کند. باید باور داشته باشیم که می دانم مشکلات زیادی هست. همین دانشکده‌ای که ما درش هستیم و به این منظور ایجاد شده. الان یکی از مشکلات ما این است که بهترین دانشجویانمان میروند. یعنی بسیاری بسیاری یا برخی از بهترین دانشجویانی که اینجا تربیت می کنیم می‌کنیم. نهایتا میروند. اما باید باور داشته باشیم که به هر حال حوزه علم می‌تواند به حل و فصل بسیاری از مسائل کمک کند. امیدواریم که این دغدغه ها و نگرانی های اجتماعی از حوزه سیاست و نومیدی از حوزه سیاست به حدی که سهراب سپهری در شعرش گفته که جای مردان سیاست بنشانید درخت تا هوا تازه شود به آن مرحله نرسیم.