به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، مهدی سنایی معاون سیاسی دفتر رییس جمهور و دانشیار روابط بین‌الملل دانشگاه تهران در این همایش با اشاره به انتخاب شایسته دکتر سمیعی به عنوان دبیر علمی این همایش؛ دو چالش مهم در زمینه علوم سیاسی ایران را طرح و تحلیل کرد؛ یکی چالش‌های علوم سیاسی و روابط بین‌المللی در ایران و دیگری چالش‌های سیاست‌ورزی در ایران و گره‌ها و مشکلات سیاست‌ورزی در حوزه سیاست داخلی و سیاست خارجی.
سنایی با تاکید بر این نکته که علم در ایران همواره سرمایه و ارزش محسوب شده و استادی و پژوهشگری و آموزش همواره مورد احترام و توجه مردم کشورمان بوده، توضیح داد: در ایران علم و استاد محترم است و این شامل استادان علوم انسانی، فلسفه و علوم سیاسی هم می‌شود. هستند افرادی که اگر دو واحد تدریس کنند، خودشان را استاد و هیات علمی معرفی می‌کنند. این مسئله به قدری جدی است که در مجلس هشتم به همراه آقای علی مطهری طرحی با عنوان برخورد و مجازات استفاده‌کنندگان غیرمجاز از عناوین علمی، را طرح کردیم که با دو فوریت تصویب شد اما چندان مورد توجه قرار نگرفت.
وی افزود: اهمیت علم و آموزش نکته ارزشمندی است که باید از آن مراقبت کرد. مثلا مقوله تولید یا تجارت شایسته است که چنین جایگاهی داشته باشد اما به هر دلیل قابل بررسی، این جایگاه را ندارد. در نتیجه علوم سیاسی و علوم انسانی نیز از احترام برخوردار است.
سنایی درباره برخی چالش‌های علم و استادی در کشورمان افزود: از جمله چالش‌های علم در کشورمان، تعدد دانشگاه‌هاست. بعضا گسترش بی‌حد و حصر دپارتمان‌ها و مراکز آموزش عالی خودش یک چالش محسوب می‌شود و این درباره آموزش علم و از جمله علوم سیاسی نیز صدق می‌کند.
مشاور سیاسی رئیس‌جمهور پس از این مقدمه، با بیان این نکته که بسیاری از چالش‌های حوزه آموزش علوم سیاسی در همایش‌های پیشین مطرح شده، در چند سرفصل به موضوع آموزش علوم سیاسی در ایران پرداخت.
اجتماعی‌محور نبودن علوم سیاسی
مشاور رئیس جمهور با طرح سرفصل اجتماعی‌محور نبودن علوم سیاسی تشریح کرد: آموزش علوم سیاسی در جامعه ما هنوز هم روشنفکر تربیت می‌کند در حالی که امروز بیشتر از هر چیز رصد می‌شود که چگونه هر علمی به بهبود کیفیت زندگی مردم و به ارتقای آمارها و نشانه‌ها در زندگی مردم کمک می‌کند.
به اعتقاد سنایی هنوز فاصله بین بروکراسی دولت با حوزه دانشگاهی پر نشده و با اینکه در این زمینه بسیار گفته و نوشته شده اما ارتباط وسیعی بین حوزه علم و آموزش با حوزه دانشگاه و اجرا نیست.
بر اساس اظهارات مشاور سیاسی رئیس‌جمهور، فناوری و مهارت گزینی در دنیای امروز بر اصل آموزش توفق پیدا کرده، بنابراین آموزش علوم سیاسی در ایران هم باید بتواند فارغ‌التحصیلانش را به مهارت‌ها و فناوری‌ها تجهیز کند.
دانشیار روابط بین‌الملل دانشگاه تهران در این باره توضیح داد: علوم سیاسی در ایران همچنان دنباله فلسفه سیاسی مانده است، در حالی که در دنیا علوم سیاسی هم مثل بسیاری از رشته‌های دیگر، بیشتر از قبل اقتصادپایه و فناوری‌پایه شده است. به همین دلیل در محافل سیاسی از حوزه فناوری و اقتصاد و مهارت‌ها نیز حضور دارند.
وی تصریح کرد: متاسفانه ما برای ایستادن در حد مشکل داریم؛ یا دچار تفریط هستیم یا دچار افراط. اگر اشتباه نکنم چند هزار دانشگاه در کشور داریم و این تقریبا برابر با تعداد دانشگاه‌های کشوری مانند چین است که یک و نیم میلیارد جمعیت دارد. این تعدد دانشگاه‌ها به رونق علم کمک نمی‌کند بلکه زمینه بی‌رونقی را فراهم می‌آورد.
غرب‌زدگی و ضدغرب‌زدگی
سنایی در سخنانش به موضوع غرب‌زدگی و ضدغرب‌زدگی پرداخت و آن را مبحث گسترده‌ای دانست و تاکید کرد: به طور خلاصه می‌توان گفت در آموزش علوم سیاسی هنوز به نقطه‌ای نرسیدیم که علم سیاسی یا روابط بین‌الملل ایرانی داشته باشیم. در برخی محافل اساتید اروپایی و آمریکایی چنان پیامبرگونه مطرح می‌شوند که در کشور خودشان به این اندازه معروف و شناخته شده نیستند. از سوی دیگر گروهی تمام پایه و اساس اندیشه و اظهار نظرشان مخالفت با همین اندیشمندان و با همین رویه است.
سنایی در حوزه آموزش علوم سیاسی ایران و روسیه را مقایسه کرد و گفت: علی‌رغم سابقه علمی و آموزشی چند هزار ساله و حالا بعد از یک دوره رکود، دوره دانشگاهی معاصرمان چندان طولانی نیست. دانشگاه تهران 90 ساله است در حالی که عمر تمدن در ایران چند هزار ساله است. ولی مقایسه می‌کنم با روسیه که خیلی مسایلش شبیه به ماست ولی توانمندتر از ما ظاهر شده‌اند. آنها علم را در فرهنگ و علوم خود هضم کرده‌اند. روسیه در قرن هجدهم و نوزدهم میلادی عمدتا از سه کشور اروپایی تاثیر شگرف گرفت؛ از آلمان در حوزه صنعت و فلسفه، از ایتالیا در حوزه معماری و فرهنگ و از فرانسه هم در حوزه زبان و تا اندازه‌ای فرهنگ.
به اعتقاد سنایی لازم است در ایران هم از غرب‌زدگی و ضد غرب‌زدگی پا فراتر بگذاریم و نقطه میانی در نظر بگیریم؛ جایی که بتوانیم آموزش علوم سیاسی خودمان را داشته باشیم.
نکته دیگری که سنایی در هجدهمین همایش سالانه انجمن علوم سیاسی ایران به آن اشاره کرد، موضوع آموزش سیاسی در کشور ماست. به اعتقاد این استادیار دانشگاه تهران،موضوع این رشته آموزشی در کشور ما بیشتر دولت است تا ملت. در حالی که در مسیر توسعه و خوشبختی یک کشور، هم دولت سهیم است و هم ملت.
سنایی در این باره گفت: در ایران تدریس به دولت و از سوی دیگر انتقاد از دولت، شدنی‌تر و روان‌تر است اما از سوی دیگر بررسی ملت دشوار و ناپسند است. مهم است که یکی از موضوعات مهم آموزش علوم سیاسی در کشورمان، ملت یا مردم باشد. شاید اگر اصلاحات در همین دو سه دهه اخیر بیشتر از دولت، به مردم و ملت و نهادهای مردمی معطوف می‌شد، سرنوشت بهتری می‌داشت و نتایج بیشتری به دست می‌آورد.
وی با اشاره به اینکه جامعه‌شناسی انتقادی و جامعه‌شناسی سیاسی انتقادی در ایران خیلی باب نیست، تشریح کرد: در کشورهای مختلف، برخی جامعه‌شناسان و اهالی علوم سیاسی رفتار سیاسی مردم را نقد می‌کنند و به رفتار سیاسی و فرهنگ سیاسی مردم کمک می‌کنند. البته که نقد سیاسی مردم به این معنا نیست که مسئولیت حوادث متوجه مردم است؛ طبیعتا متوجه قدرت‌ها و مدیران است ولی برای ارتقای فرهنگ سیاسی در جامعه هم رشد قدرت مهم است و هم رشد سیاسی مردم. گسترش فضای مجازی و کمی هم سیاست‌زدایی نشان می‌دهد در جهان امروز مسایل ریز زندگی برای مردم مهم است و به این دلیل سیاست‌زدایی در جهان امروز باب شده؛ یعنی بسیاری از کشورها و آحاد مردم دنبال حل و فصل مسائل سیاسی نیستن بلکه به دنبال حل و فصل مسایل روزمره هستند. این سیاست‌زدایی باید به دقت در ایران انجام می‌شد چون در برخی موارد سبب شده مراجع ذیربط و اصلی تضعیف شوند.
وی معتقد است هنوز در نظام پایش موضوعات برای پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها به نقطه‌ای نرسیدیم که مباحث کاربردی و اجتماعی،مورد نیاز دولت و جامعه باشند.
چالش‌های سیاست ورزی
سنایی درباره چالش‌های سیاست‌پردازی به حرکتی که دویست‌ساله اخیر در ایران وجود داشته اشاره کرد و گفت: طی دویست سال اخیر داشتیم، در بسیاری معادله‌ها هنوز به سرمنزل مقصود، نرسیده‌ایم و در سیاست‌ورزی داخلی و نیز در سیاست‌ورزی خارجی با چالش‌های گاها ابتدایی مواجه هستیم.
وی افزود: از صد و پنجاه سال پیش مبارزات سیاسی شروع شده و دو نهاد اصلی مشروطه‌خواه و مشروعه خواه وجود داشتند، هنوز این مبارزه در جریان است. البته مبارزه و جدل سیاسی و وجود دیدگاه‌های گوناگون برای هر کشور و هر نظامی سیاسی از جمله دموکراسی، یک ظرفیت محسوب می‌شود اما هنوز بعد از 150 سال، بین صاحبان دیدگاه‌های مختلف وفاقی ایجاد نشده و هنوز گاهی دعواها و اختلاف‌ها بر اساس مسایل سیاسی است..
سنایی تاکید کرد: بسیار مهم است که در شیوه حکمرانی به نقطه یا نظریه اجماعی برسیم. به یک تعبیر جمهوری اسلامی حل و فصلی بر این موضوع بود که هم جمهوری و هم اسلامی می‌توانند در کنار هم باشند اما با چالش‌های خودش مواجه است و این دو آنچنان که باید در طی تاریخ و همین چهاردهه که پشت سر گذاشته‌ایم، هم‌افزایی داشته‌اند.
وی ادامه داد: شکل‌گیری یک نظریه ایرانی حکمرانی و شیوه حکمرانی ایرانی که هم مختصات جهان امروز را به کار بگیرد و هم مختصات دینی و سنتی و اسلامی کشور را در بر بگیرد، از جمله موضوعاتی است که بسیار درباره‌اش بحث می‌شود. من یکی از بهترین کتاب‌هایی که در این زمینه خوانده‌ام «موج سوم دموکراسی» نوشته ساموئل هانتینگتون است. البته موج چهارم دموکراسی در این کتاب بررسی نشده ولی تاکید شده که فرصت‌ها و چالش‌ها و اصلاحات نظام سیاسی موضوعات قابل بحث هستند.
سیاست به مثابه علم
مشاور سیاسی رئیس جمهور معتقد است علوم سیاسی به مثابه یک علم در حوزه حکمرانی مورد توجه قرار نمی‌گیرد و در این باره تاکید کرد: علوم انسانی کمتر به عنوان یک علم و تخصص مورد توجه قرار می‌گیرند. بپذیریم همچنان که پزشکی، مهندسی و ... علم هستند، یکی از قطعی‌ترین علوم در ایران علوم سیاسی است و فراتر از آن رعایت این تخصص‌ها در ایران با چالش روبروست.
سنایی تصریح کرد: بسیاری از ما در همه زمینه‌ها خودمان را علامه می‌دانیم و همین دیدگاه بر سیستم دولتی و نظام سیاسی و حکمرانی هم تاثیر می‌گذارد. یکی از چالش‌های موجود این است که پذیرفته شود مانند همه تخصص‌های دیگر، سیاست‌ورزی هم یک تخصص است و باید اهلش آن را مطالعه کنند.
تمرین شناخت جهان
سنایی توضیح داد: ما برای تائید مرزهای هویتی ابتدا باید شناخت دقیقی از دیگری داشته باشیم. قبیله، جامعه، روستا، شهر و بعد کشور وقتی به هویت خودش پی می‌برد که بفهمد در کنارش همسایه‌ای یا دیگری هست. تعبیری هست که بر اساس آن خودآگاهی بعد از شناخت دیگری شکل می‌گیرد، بنابراین نحوه شناخت ما از دیگران در شناخت خودمان هم تاثیر دارد و اینکه شناخت درستی از جهان داشته باشیم بسیار حائز اهمیت است،
مشاور سیاسی رئیس جمهور تصریح کرد: یکی از دلایلی که نسبت به تحولات جهانی کند و با تاخیر حرکت می‌کنیم به این دلیل است که حاضر نیستیم کلیشه‌های ذهنی خودمان نسبت به دیگران را تغییر بدهیم و به شناخت بدون پیش‌داوری برسیم.
وی با بیان اینکه جهان امروز در حال گذار است، توضیح داد: چه در دوره موازنه قوا و چه در عهد دو قطبی، سرعت تحولاات بسیار بالاتر است و اهمیت دارد که در این جهان در حال گذر، بتوان به خوبی همه تحولات، اتفاقات و تغییر جهت‌ها را رصد کرد و به موقع برای نظام سیاسی و برای کشور خودت تصمیم گرفت.
سنایی تصریح کرد: بسیاری از کلیشه‌های ذهنی حتی بین سیاست‌ورزان و اهالی سیاست، کلیشه‌های قرن نوزدهمی است در حالی که از قرن بیستم هم گذشتنه‌ایم. در مینه نظم آینده جهانی مقاله‌ای منتشر کردم که متن کامل آن در یک مجله معتبر چینی و خلاصه آن در مجله سیاست‌نامه منتشر شد. فرضیه‌ام این است که دوره گذار در حال تداوم است؛ جهان همچنان برای دوره طولانی در حال گذار خواهد بود. بر این باورم که به این سرعت نظمی شکل نخواهد گرفت و بی‌نظمی تشدید خواهد شد که این هم برای ما فرصت‌هایی پدید می‌آورد و هم خطراتی دارد.
وی تاکید کرد: شناخت دقیق، غیرپیش داورانه، غیر هنجاری می‌تواند راهگشا باشد و می‌توان تصمیمات را هنچاری گرفت اما شناختی که از محیط داریم حتما باید غیرهنجاری باشد.
حفظ فاصله با امر خارجی
از جمله چالش هایی که مشاور سیاسی رئیس جمهور در این همایش به آنها اشاره کرد، مفهوم امر خارجی و اهمیت حفظ فاصله با آن بود. سنایی در این باره گفت: هم در جامعه سیاسی و هم در بین تصمیم‌گیرندگان با این مسئله روبرو هستیم که فاصله را با امر خارحی حفظ نمی‌کنند. باید با با امر خارجی بافاصله برخورد کرد نه با نفرت نه با عشق و نه با ستایش و نه با ستیز. درک امر خارجی به مسئله امنیت ملی ارتباط مستقیم دارد و باید بپذیریم امر خارجی یا کشور خارجی به منافع ملی خودش اهمیت می‌دهد؛ هر کشوری چه روسیه چه آمریکا یا هر کشور دیگری یا حتی خود ما به منافع ملی خودمان می‌اندیشیم.
وی ادامه داد: اگر در کشورمان تهاجم یا اشغال سفارت‌خانه‌ها اتفاق افتاده به این دلیل است که نسبت به یک کشور خارجی گاهی احساس نفرت و در مواردی احساس دوستی زیادی شده است. در حالی که از نگاه و عینک منافع ملی باید به این موضوعات نگاه کرد.
تعاملات خارجی برای حفظ استقلال
سنایی معتقد است یکی از راهکارهای حفظ استقلال هر کشوری حفظ تعاملات و روابط خارجی آن کشور است.
وی در این باره گفت: وقتی روابط خارجی کشور گسترش پیدا کرد، کسانی که روی استقلال کشور حساسیت دارند، نگران شدند و گاهی حساسیت روی استقلال کشور به قیمت محدود کردن روابط خارجی تمام شده است. توازن بین استقلال و توسعه در روابط خارجی مهمترین مسئله سیاست‌ورزی است. این مورد نیاز به شناخت قوی‌تری از استقلال دارد و اینکه نگاه قرن نوزدهمین به استقلال نداشته باشیم.
مشاور سیاسی رئیس جمهور تاکید کرد: در دنیای امروز استقلال معنای خودش را دارد که متفاوت و پیچیده‌تر از گذشته است. اهمیت دارد که از توسعه تعاملات خارجی و توسعه کشور عقب نمانیم؛ بخصوص حالا که کشور تحریم است.
سنایی معقد است: حفظ استقلال کشور و حل و فصل مسائل سیاسی در سیاست خارجی کشور دو مقوله کاملا مرتبط هستند و هیج تضادی ندارند. فرض کنیم ایران از دایره تحریم خارج شود اما توسعه کشور تامین نشود، از روند توسعه عقب بماند، از زنجیره ارزش‌های بین‌المللی حذف شود، در نهایت استقلال کشور هم زیر سوال خواهد رفت.
وی افزود: توازن بین این دو باید حفظ شود و به خاطر داشت که هیچ کشوری بدون حضور در عرصه اقتصاد جهانی امکان رشد و توسعه قابل توجهی ندارد؛ بنابراین باید پیوندهای کشور را با اقتصاد جهانی برقرار کرد ضمن حفظ حساسیتی که روی استقلال کشور هست.
یک معادله کاملا مجهول
مشاور سیاسی رئیس جمهور جوانگرایی را یک معادله کاملا مجهول در کشورمان توصیف کرد و گفت: جوانگرایی و حفظ تجربیات در حوزه حکمرانی در برخی موارد به شکل افراطی وجود داشته است. برخی از دولت‌ها توان به کارگیری جوانان را نداشتند و برخی از دولت‌ها یکسره افراد بی‌تجربه را به کار گرفته‌اند.
وی تاکید کرد: به عنوان یک واقعیت، دنیا متعلق به نسل جوان است. با تمام احساس مسئولیت، احترام و ستایشی که نسبت به اهل تجربه وجود دارد و ضمن ستایش و تقدیر از کسانی که عمر و حیات خود را برای پیشرت کشور گذاشته‌اند، باید پذیرفت که دنیای امروز متعلق به نسل جوان است و کشورهای مختلف موفق شده‌اند حکمرانی را به دست نسل جوان بسپارند.
سنایی برخی مشکلات را مربوط به گذشته می‌داند و آن را دعوا بر سر تاریخ توصیف می‌کند. این دیپلمات ایرانی توضیح داد: تاریخ را باید آموخت و از آن اندرز گرفت. یکی از ویژگی‌های نسل جوان این است که نگاهش همیشه به آینده و رو به جلو است. شیوه حکمرانی در دنیا تغییر کرده، نگاه نسل جوان متفاوت است به شیوه حکمرانی و به مسایل جهانی دارد.
وی به دوره‌هایی اشاره کرد که دولت افراد با تجربه را یکسره کنار گذاشت و گروه‌های سنی جوان را بدون هیج تجربه‌ای به کار گرفت و در ادامه توضیح داد: این شیوه عملکرد دولت‌ها، به ایده جوانگرایی آسیب زد چرا که هم باید حرمت بزرگان حفظ شود هم باید از تجربه آنها استفاده شود اما کار را به جوان‌ها سپرد.
سنایی به انبوه افراد با تجربه‌ای که بازنشسته شده‌اند اشاره کرد و گفت: از این افراد بهره نمی‌بریم. نسل جوان نگاه تاره به حکمرانی دارد، از غافله توسعه دنیا عقب نیست و آینده متعلق به اوست.
سنایی در پایان به اهمیت علم و دانش اشاره کرد و گفت: علم باید به داد ایران برسد، اگر هنوز جنگ رخ می‌دهد، اگر هنوز تنازع و رقابت در جریان است و به همکاری اولویت دارد، اگر هنوز مناقشه هست و اگر جنگ در کشور یا در بین کشورهای مختلف در می‌گیرد و افراد بی‌گناه فراوانی کشته می‌شوند، یعنی هنوز سیاست‌ورزان، نیازمند آموزش هستند و نسل جدیدی که کارها را در جهان به دست می‌گیرد، می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند و در ترویج صلح در دنیا موثر باشد.
مشاور سیاسی رئیس‌جمهور با بیان این نکته که امیدش به حوزه علم و آموزش است، ادامه داد: دلایل زیادی برای ناامیدی وجود دارد اما همین دانشکده‌ای که امروز در آن هستیم برای کاربردی کردن علوم سیاسی و اجتماعی ساخته شد.
سنایی بار دیگر بر اهمیت علم تاکید کرد و به نقل از سعدی گفت: دو کس رنج بیهوده بردند و سعی بی‌فایده کردند؛ یکی آن که اندوخت و نخورد و دیگر آن که آموخت و نکرد.
علم چندان که بیشتر خوانی / چون عمل در تو نیست نادانی
نه محقّق بود نه دانشمند/ چارپایی بر او کتابی چند
آن تهی‌مغز را چه علم و خبر/ که بر او هیزم است یا دفتر
مشاور سیاسی رئیس‌جمهور گفت: چالش‌های بسیاری برای کاربردی شدن علوم از جمله علوم سیاسی پیش روست اما در ایران علم قوی است، دانشگاه‌ها قوی هستند و معتقدم دانشگاه حتما می‌تواند سیاست و اقتصاد را اصلاح کند.
29218