مشاهده مواردی از شپش در برخی مدارس تهران موضوعی بود که برخی رسانه‌ها و کانال‌های مجازی در هفته‌های گذشته از آن خبر دادند.
در واکنش به این گزارش‌ها رئیس گروه مدیریت بیماری‌های منتقل از آب و غذا وزارت بهداشت در میانه دی‌ماه به ایرنا گفت: شایعه تعطیلی مدارس به دلیل شیوع شپش صحت ندارد. این آلودگی نه یک عفونت است و نه بیماری بلکه یک آلودگی قابل کنترل است، بنابراین نیازی به تعطیلی مدارس نیست.
«محمد زینلی» افزود: آلودگی به شپش موضوعی رایج است که در مقاطع خاصی از سال، به‌ویژه از مهرماه با بازگشایی مدارس، بیشتر مشاهده می‌شود.
شپش یک انگل مقاوم است و در برخی موارد حتی در مناطقی که بهداشت به خوبی رعایت می‌شود نیز مشاهده می‌شود. استفاده از وسایل مشترک مانند شانه، روسری و بالش از عوامل اصلی انتقال شپش است
در همین پیوند، در پژوهش ایرنا بر آن شدیم تا این موضوع را پیگیری کنیم. ابتدای کار به سراغ وزارت آموزش و پرورش رفتیم و پس از پیگیری‌های متعدد از روابط عمومی این وزارتخانه به معاونت سلامت و بهداشت وزارت آموزش و پرورش مراجعه کردیم.
در تماس با کارشناسان این معاونت، گفتند که اطلاعات در این زمینه به وزارت بهداشت ارسال شده است و از وزارت بهداشت پیگیر شویم. پله به پله رفتیم تا به روابط عمومی وزارت بهداشت و معاونت سلامت و خانواده رسیدیم و طی روزها تماس و پیگیری سرانجام موفق شدیم این موضوع را از رئیس اداره سلامت نوجوانان و جوانان این وزارتخانه جویا شویم.
هر چند گزارش‌هایی از وجود شپش در مدارس ارائه شده اما بررسی‌های وزارت بهداشت نشان می‌دهد که امسال افزایش چشمگیری در میزان ابتلا به شپش در مدارس نداشته‌ایم و شرایط نسبت به سال‌های گذشته ثابت بوده است.
در این گزارش، به بررسی وضعیت آلودگی به شپش در مدارس، اقدامات انجام‌شده برای کنترل آن و عوامل مؤثر در شیوع این آلودگی پرداخته‌ایم.
افزایش چشمگیری در آلودگی مدارس به شپش نداشته‌ایم
«فاطمه اقبالیان» رئیس اداره سلامت نوجوانان و جوانان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفت‌وگو با پژوهشگر ایرنا درباره وضعیت آلودگی به شپش در مدارس توضیح می‌دهد: ما در حوزه سلامت دانش‌آموزان، بحث ارزیابی و غربالگری شپش را به‌عنوان بخشی از مراقبت‌های بهداشتی دوران مدرسه در دستور کار داریم. این غربالگری به صورت منظم انجام می‌شود و علاوه بر آن، در صورتی که مدارس درخواست بررسی وضعیت بهداشت دانش‌آموزان را داشته باشند، کارشناسان ما مراجعه کرده و غربالگری‌های تکمیلی را انجام می‌دهند.
«در حال حاضر، آمارها نشان می‌دهد که میزان آلودگی به شپش نسبت به سال‌های گذشته تغییر محسوسی نداشته است. ما همیشه یک میزان ثابت از موارد ابتلا را در مدارس داریم و خوشبختانه امسال هم افزایش خاصی در این زمینه مشاهده نکرده‌ایم.»
اقبالیان درباره نحوه ارزیابی وضعیت بهداشت دانش‌آموزان توضیح می‌دهد: غربالگری شپش معمولا در دو مرحله انجام می‌شود؛ مرحله اول در مدارس و توسط کارشناسان بهداشت صورت می‌گیرد و مرحله دوم در مراکز بهداشتی، در صورتی که نیاز به بررسی دقیق‌تر باشد. معاینات به‌طور روتین سالانه یک‌بار انجام می‌شود اما در صورت درخواست مدارس، این بررسی‌ها می‌تواند سه تا چهار بار در سال هم انجام شود.
فاطمه اقبالیان رئیس اداره سلامت نوجوانان و جوانان وزارت بهداشت
«در بسیاری از مدارس، مربیان و کارشناسان بهداشت به‌طور فعال در حال بررسی وضعیت دانش‌آموزان هستند. علاوه بر معاینات روتین، در صورت گزارش موارد مشکوک، تیم‌های بهداشتی به مدرسه مراجعه کرده و غربالگری کاملی را برای همه دانش‌آموزان آن مدرسه انجام می‌دهند.»
اوضاع مدارس چگونه است؟
«منصوری» مربی بهداشت یکی از مدارس شرق تهران به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: ما در غربالگری اخیر متوجه چند مورد انگشت‌شمار از ابتلا به شپش شدیم. این موضوع هرچند گسترده نیست، اما نگرانی‌هایی را برای والدین ایجاد کرده است. نکته مهم این است که برخی خانواده‌ها هنوز به بهداشت فردی فرزندانشان توجه کافی ندارند.
«حسینی» معلم یکی از مدارس جنوب غرب تهران، نیز اظهار می‌دارد: در بررسی‌های اخیر، مواردی از شپش مشاهده شد. این موضوع نشان می‌دهد که آموزش‌های بهداشتی هنوز در برخی مدارس و خانواده‌ها جدی گرفته نمی‌شود.
یکی از اولیا دانش‌آموزان درباره تجربه خود از مواجهه با مساله آلودگی شپش در مدارس می‌گوید: در مدرسه دخترم در سعادت آباد تهران مواردی که از ابتلا به شپش مشاهده شد، دلایل مختلفی برایش عنوان می‌شد؛ از دلایل پرتکرار نگهداری حیوان خانگی بود که می‌گفتند به موی سر انتقال می‌یابد.
وی می‌افزاید: مسئولان مدرسه همچنین به علت‌هایی مانند رفت‌وآمدهای خارج از کشور و باز بودن موی دختران در مدارس که انتقال را تسهیل می‌کند اشاره می‌کردند.
دلایل بروز شپش در مدارس؛ بی‌توجهی یا عوامل دیگر؟
اقبالیان در پاسخ به این پرسش که آیا ابتلا به شپش فقط به دلیل عدم رعایت بهداشت است، توضیح می‌دهد: شپش یک انگل مقاوم است و در برخی موارد حتی در مناطقی که بهداشت به‌خوبی رعایت می‌شود نیز مشاهده می‌شود. استفاده از وسایل مشترک مانند شانه، روسری و بالش از عوامل اصلی انتقال شپش است.
«این موضوع فقط به مدارس مناطق محروم محدود نمی‌شود. در بسیاری از مدارس، حتی آن‌هایی که از نظر بهداشتی شرایط مناسبی دارند، مواردی از شپش دیده می‌شود. این نشان می‌دهد که مساله فقط به سطح بهداشت فردی مربوط نیست، بلکه آگاهی از روش‌های پیشگیری و کنترل این آلودگی هم اهمیت دارد.»
به گفته رئیس اداره سلامت نوجوانان و جوانان وزارت بهداشت، آموزش بهداشت فردی به دانش‌آموزان و والدین یکی از مهم‌ترین برنامه‌های ما است. دانش‌آموزان باید بدانند که چگونه از وسایل شخصی خود استفاده و از به‌اشتراک‌گذاری آن‌ها پرهیز کنند
اقبالیان با اشاره به اقدامات انجام‌شده برای پیشگیری از گسترش شپش در مدارس، می‌گوید: آموزش بهداشت فردی به دانش‌آموزان و والدین یکی از مهم‌ترین برنامه‌های ما است. دانش‌آموزان باید بدانند که چگونه از وسایل شخصی خود استفاده کنند و از به‌اشتراک‌گذاری آن‌ها پرهیز کنند.
«برای کنترل شپش در مناطق کم‌برخوردار، شامپوهای ضد شپش در اختیار دانشگاه‌های علوم پزشکی قرار داده شده تا در صورت مشاهده موارد ابتلا، به دانش‌آموزان داده شود. به والدین توصیه شده است که وسایل شخصی دانش‌آموزان، از جمله لباس‌ها، ملحفه‌ها و شانه‌ها را با آب داغ بشویند و ضدعفونی کنند.»
برای مقابله با شپش چه باید کرد؟
با وجود گزارش‌های پراکنده از مشاهده شپش در برخی مدارس، همچنان که اشاره شد بررسی‌های وزارت بهداشت نشان می‌دهد که میزان ابتلا نسبت به سال‌های گذشته افزایش نداشته است. اقبالیان دراین‌باره بیان می‌دارد «ما همواره نظارت دقیقی بر سلامت دانش‌آموزان داریم و هرگونه مورد ابتلا به شپش به‌سرعت شناسایی و کنترل می‌شود. در حال حاضر، هیچ نشانه‌ای از افزایش غیرمعمول موارد شپش در مدارس نداریم و وضعیت تحت کنترل است.»
اگرچه شپش تهدیدی جدی برای سلامت عمومی محسوب نمی‌شود، اما رعایت نکات بهداشتی می‌تواند از بروز آن جلوگیری کند. والدین، دانش‌آموزان و مدارس باید به این موارد توجه داشته باشند:
رعایت نظافت فردی و شست‌وشوی منظم موها.
پرهیز از استفاده مشترک از وسایلی مانند شانه، روسری و مقنعه.
بررسی مرتب موی سر کودکان توسط والدین و مربیان بهداشت.
ضدعفونی کردن وسایل شخصی با آب داغ.
با همکاری مؤثر میان مدارس، والدین و دانش‌آموزان، می‌توان از گسترش این آلودگی جلوگیری کرد. توجه به بهداشت فردی و رعایت نکات پیشگیرانه ساده، بهترین راهکار برای مقابله با شپش در مدارس است.