همشهری آنلاین - ثریا روزبهانی: در نگاره‌های موجود از ملکه‌های عصرساسانی یا ایزدبانوان آن دوره، روی سر خانم‌ها سربند یا سرپوشی از پارچه حریر دیده می‌شود که اغلب تا پشت کمر می‌آمد و روی آن حریر، تاج یا نیم‌تاج می‌گذاشتند. این نقوش به خانواده‌های حکام و متمولان یا طبقات ممتاز جامعه تعلق داشت و مردم عادی، مُهر نداشتند یا حجاری از آنها تهیه نمی شد.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
از سوی دیگر، بیش از نیمی از ساکنان تهران، روستاییانی بودند که به تهران مهاجرت کرده بودند و پوشش محلی خودشان را داشتند. «مریم معانی» پژوهشگر، باستان‌شناس و استاد دانشگاه، در باره نحوه پوشش بانوان تهران قدیم می‌گوید: «چون در دوره‌های قبل از حکومت زندیه و قاجاریه، زنان زیاد در اجتماع و محافل ظاهر نمی‌شدند و پشت درهای بسته و در پستوها بودند، پوشش زنان تغییر نکرد، اما بخش‌های دیگری به لباس آنها اضافه شد. البته بعد از حمله اعراب به ایران و سقوط پادشاهی ساسانی، حجاب دستخوش تغییراتی شد. لباس زنان تهران از زمان زندیه تا قاجاریه تقریبا یکسان بود و شامل بخش های مختلفی می شد. جنس مورد استفاده در پیراهن زنان آن دوره ململ سفید بود. «آرخالق» قسمت دیگری از لباس‌های سنتی مردان و زنان ایرانی و به معنای «پشت‌انداز» بود. آرخالق‌ها ممکن بود تا روی کمر یا حتی تا بلندتر هم باشد و برای پوشاندن بالاتنه، کاربرد داشت و زیر جامه‌ای که تا پشت قدم‌هایشان را می‌گرفت و ماکسی بود. همچنین در زمستان هم پوششی به نام «گنجه‌ای» برای حفظ سرما، روی دیگر لباس‌ها می‌پوشیدند. همچنین از چارقد برای پوشاندن مو، چاقچور، روبنده سفید، چادر مشکلی، قلابه جواهر که برای روبنده استفاده می شد و از پشت سر می‌درخشید.»
لباس فرنگی، دستاورد سفرهای ناصرالدین شاه
سرپوش زنان از چهار قد توری به صورت چهارگوش دوخته می شد که آن را به صورت مثلث تا کرده و روی سر می انداختند. زاویه قائم سرپوش باید در پشت سر قرار می گرفت و دو گوشه آن روی سینه را می پوشاند و از قسمت وسط که به زیر گلو می رسد آن را به وسیله سنجاق یا گره زدن محکم می کردند. معانی می‌گوید: «در دوره قاجار زنان برای پوشش تمام چهره از روبندی به رنگ سفید استفاده می کردند که گاهی این پوشش آن قدر بلند بود که علاوه بر چهره تا بالای زانو را می‌پوشاند. زنان دامن پرچینی به نام شلیته به تن داشتند. با گذشت زمان زنان برای پوشش از یک دامن‌شلواری‌هایی به نام تنبان استفاده می‌کردند. تنبان تفاوت زیادی با شلیته نداشت، تفاوت آن در این بود که قسمت وسطی تنبان از جلو و عقب به هم دوخته شده بود و مانند شلیته باز نبود. تا قبل از به سلطنت نشستن ناصرالدین شاه، این نوع پوشش بین پایتخت‌نشینان رواج داشت و با روی کار آمدن ناصرالدین شاه پوشیدن جوراب بلند هم به لباس زنان اضافه شد.
در عصر ناصرالدین شاه به دلیل سفرهای سه‌گانه‌ای که به فرنگ داشت، لباس زنان متحول شد. در این دوره زنان که تاکنون «چاقچور» شلوار بلندی با مچ پای چین‌دار می پوشیدند، کنار گذاشته و به جای آن جوراب ماهوت به تن کردند و کفش‌های ساغری به کفش‌های دستک‌دار فرنگی تبدیل شد. در آن دوره لباس زنان شامل چارقد برای پوشاندن مو، چاقچور، روبنده سفید که گاهاً بلندی‌اش به سر زانوهایشان می‌رسید و چادر مشکی که برای مردم عادی از پارچه‌های عادی و مردم متمول از پارچه‌های پشمی بود. اگر زنان می‌خواستند از خانه بیرون بیایند باید حتماً چادر و چاقچور و روبنده را استفاده می‌کردند و روی لباس‌هایشان می‌پوشیدند.»
