[ عبدالباسط انصاری-فرشته کیانی] تا هفته قبل کمتر کسی گمان می‌کرد برنامه دونالد ترامپ برای ایجاد تغییرات گسترده در سیاست خارجی، آنقدر جدی باشد و معادلات را بر هم بزند که تحلیل‌گران از احتمال پایان عصر اتحاد فرا آتلانتیکی سخن بگویند. ترامپ در دوران رقابت‌های انتخاباتی انتقادات تندی از سهم کم دیگر اعضای ناتو در هزینه‌های این پیمان دفاعی مطرح کرده بود و از اتمام جنگ اوکراین و مصالحه با پوتین ظرف ٢۴ساعت سخن می‌گفت. در هفته اخیر اما اوج اختلاف اروپا و آمریکا در تماس ترامپ با پوتین و شکستن انزوای دیپلماتیک او و سپس در جریان کنفرانس مونیخ و پس از آن با حضور تیم آمریکایی در ریاض برای مذاکره با روس‌ها جهت پایان‌بخشی به جنگ اوکراین بدون حضور کی‌یف و اروپایی‌ها نمایان شد. از سوی مقابل، مواضع تند زلنسکی و نشست اضطراری اروپا برای حذف‌نشدن از روند صلح در اوکراین نشان داد اتحاد فرا آتلانتیکی با محوریت آمریکای شمالی(آمریکا و کانادا) و اروپا(منهای روسیه و چند کشور) در قالب پیمان ناتو، تا حدی به خطر افتاده است و دست‌کم می‌توان از رو به زوال بودن آن سخن گفت ولو تا فروپاشی فاصله زیادی داشته باشد. دیگر نشانه رو به زوال بودن عصر فرا آتلانتیکی از سخنان «کریستوف هوسگن» رئیس کنفرانس امنیتی مونیخ قابل برداشت بود؛ آن‌جا که او در واکنش به سخنان معاون ترامپ درباره ارزش‌های مشترک اروپا و آمریکا، با چشمانی اشک‌بار از تردید در همدلی و اشتراک نظر حول این ارزش‌ها در دوران کنونی سخن گفت.
نشست اضطراری اروپا برای حذف‌نشدن از روند صلح اوکراین
در واکنش به مذاکرات ریاض میان آمریکا و روسیه بدون حضور اروپایی‌ها، امانوئل مکرون، رئیسجمهوری فرانسه که پس از خروج انگلیس از اتحادیه اروپا سودای رهبری را در سر دارد، درخواست نشست اضطراری با حضور سران اروپا برای چاره‌اندیشی در این‌باره کرد. این نشست که دوشنبه‌شب در پاریس برگزار شد، با حضور تعدادی از مقامات کشورهای اروپایی همراه بود. پایگاه دویچه‌وله در این‌باره نوشت: «تغییر ناگهانی رویکرد دولت آمریکا درباره جنگ اوکراین باعث نگرانی شدید میان رهبران اروپایی شده است. بسیاری از مقامات اروپایی تماس ترامپ با پوتین در هفته گذشته را کنار گذاشتن اروپا از تصمیمات کلیدی جنگ اوکراین دانستند. ترامپ همچنین اعلام کرده که اوکراین نباید انتظار حمایت نظامی نامحدود از آمریکا داشته باشد و واشنگتن دیگر امنیت اروپا را به‌عنوان اولویت اصلی خود درنظر نخواهد گرفت.»
اروپا باید سریع‌تر برای امنیت خود تصمیم بگیرد
تلاش پرشتاب ترامپ برای پایان جنگ اوکراین و معامله با روس‌ها از یک سو و انتقاد از سهم کمتر اروپایی‌ها در مخارج این سازمان بحث بر سر استقلال نظامی و امنیتی اروپا از ناتو و آمریکا را افزایش داده است. مسئله‌ای که در دوره نخست ترامپ به سردمداری آنجلا مرکل، صدراعظم وقت آلمان، مکرون، رئیسجمهوری فرانسه و دیگر مقامات اروپا نیز مطرح شده بود. دویچه‌وله از قول وزیر خارجه فرانسه در این‌باره آورده است: «اروپا باید هر چه سریع‌تر برای امنیت خود تصمیم بگیرد، زیرا آمریکا به وضوح در حال کاهش تعهدات خود نسبت به ناتو است.» ژان نوئل بارو تأکید کرد: «این تغییر سیاست آمریکا ما را مجبور می‌کند که واقعاً بیدار شویم و حتی گامی بلند برای حفظ امنیت قاره اروپا برداریم.»
اختلاف بر سر اعزام نیرو به اوکراین
در کشاکش بحث‌ها بر سر توافق بر سر پایان بحران اوکراین و میزان نقشآفرینی اروپا در این فرآیند، کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر انگلیس، از آمادگی لندن برای اعزام نیرو به اوکراین خبر داد. موضوعی که با مخالفت دولت اسلواکی که از منتقدان شدید افزایش کمک به کی‌یف در دو سال اخیر نیز بود، مواجه شده است. ایرنا در این رابطه با انتشار بیانیه دولت اسلواکی آورده است: «نخست‌وزیر فیکو، هرگز عضویت اوکراین را در ناتو نخواهد پذیرفت و اسلواکی هیچ نیروی نظامی به اوکراین اعزام نخواهد کرد...اتحادیه اروپا مجاز به تصمیم‌گیری درباره مشارکت نیروهای خارجی در عملیات حفظ صلح در کشور ثالث نیست.» دولت‌های لهستان و لیتوانی نیز صراحتا اعلام کرده‌اند برنامه‌ای برای اعزام نیرو به اوکراین ندارد. اولاف شولتس صدراعظم آلمان نیز بحث بر سر اعزام نیرو به اوکراین را بسیار نامناسب و زودهنگام خواند.
تضمین‌های امنیتی برای برقراری صلح و تداوم آن
تضمین صلح نیز مسئله دیگری است که به تازگی مورد تأکید شخص زلنسکی قرار گرفت. در حاشیه کنفرانس مونیخ نیز خبرگزاری رویترز گزارش داد آمریکا با ارسال یک یادداشت به پایتخت‌های اروپایی درباره تضمین‌های امنیتی آنان برای اوکراین و توان آنان برای اعزام نیرو سؤال کرده است. اکنون استارمر نیز با وجود تلاش اروپایی‌ها برای نقشآفرینی پررنگ در فرآیند صلح، تضمین قطعی صلح را به آمریکا ارجاع داده است. یورونیوز در این رابطه به نقل از استارمر نوشت: «تضمین‌های واشنگتن برای صلح پایدار ضروری است، زیرا فقط آمریکا می‌تواند پوتین را از انجام حملات دوباره بازدارد.»
پایان بی‌نتیجه نشست پاریس/وعده نشست‌های تازه
ایرنا درباره نشست اضطراری سران اروپا در پاریس نوشت: «این نشست سه‌ساعته با حضور رهبران فرانسه، آلمان، ایتالیا، لهستان، اسپانیا، دانمارک، هلند و دبیرکل ناتو در کاخ الیزه برگزار شد. یکی از محورهای بحث در نشست پاریس، امکان اعزام نیروی صلح‌بان اروپایی به اوکراین درصورت برقراری آتش‌بس بود؛ موضوعی که با اختلاف نظرهای جدی مواجه شد...نشست پاریس نشان داد که اختلافات داخلی و وابستگی امنیتی به آمریکا همچنان مانع جدی یکپارچگی اروپا در قبال جنگ اوکراین است و رهبران اروپایی همچنان به تضمین امنیتی واشنگتن متکی‌اند.». با پایان بدون نتیجه نشست پاریس، یک منبع ناشناس از دولت انگلیس پولیتیکو گفت انگلیس به‌دنبال برگزاری یک نشست دیگر با دستور کار جنگ اوکراین و تقویت اتحاد نظامی و امنیتی اروپاست.
مذاکرات ریاض و کارت‌های بازی آمریکا و روسیه
مذاکرات دوجانبه میان آمریکا و روسیه بر سر پایان جنگ اوکراین دیروز سه‌شنبه در ریاض پشت درهای بسته آغاز شد. در این مذاکرات وزیر خارجه آمریکا، فرستاده ویژه این کشور به خاورمیانه، مشاور امنیت ملی آمریکا، وزیر خارجه روسیه و معاون پوتین شرکت کردند. روزنامه آمریکایی واشنگتن‌پست به نقل از یک منبع دیپلماتیک روسی اعلام کرد که احتمالا اولویت‌های کرملین در مذاکره با دولت ترامپ شامل رفع برخی تحریم‌ها از روسیه باشد که محدودیت‌هایی را در برخی زمینه‌های همکاری در عرصه انرژی ایجاد کرده است. این منبع روس تصریح کرد که پوتین احتمالا به این ترتیب آمادگی خود را برای عدم‌الحاق اراضی بیشتر از اوکراین به خاک روسیه اعلام کند. گاردین نیز تأکید کرد که انتظار می‌رود در ریاض، روسیه از گفت‌وگوها درباره حل و فصل احتمالی جنگ اوکراین به‌عنوان اهرمی برای فشار درباره رفع تحریم‌ها استفاده کند.
روسیه: مخالف پیوستن اوکراین به ناتو هستیم نه اتحادیه اروپا
به گزارش گاردین، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، درباره مذاکرات به خبرنگاران هم گفت: «پوتین درصورت لزوم آماده مذاکره با زلنسکی، خواهد بود. عضویت بالقوه اوکراین در اتحادیه اروپا حق حاکمیتی آنهاست...اما ما در مورد مسائل مربوط به امنیت، دفاع یا اتحاد نظامی ناتو موضع کاملا متفاوتی داریم. تاریخ دیدار احتمالی پوتین و ترامپ هنوز مشخص نیست.» پس از پایان مذاکره ریاض، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، گفت که این مذاکرات بسیار مفید بود.
وزیر خارجه آمریکا: همه باید با توافق ما و روسیه موافقت کنند
مایکل والتز، مشاور امنیت ملی آمریکا از هیأت آمریکایی هم گفت که درباره سرزمین و تضمین‌های امنیتی بحث شده است. اینها مبانی اساسی هستند که زیربنای هر نوع بحثی خواهند بود. این مذاکرات باید پایان دائمی برای جنگ باشد نه پایانی موقت، همانطور که در گذشته دیده‌ایم.» مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، روبیو گفت که همه باید با این توافق موافق باشند. او با اشاره به نقش اتحادیه اروپا برای رفع تحریم‌ها علیه روسیه گفت: «اتحادیه اروپا باید در مقطعی پای میز مذاکره باشد.» روبیو افزود: «صلح اوکراین کلید باز کردن فرصت‌های اقتصادی با روسیه است.»
تکاپوی اروپا برای تاثیر بر معماری امنیتی جدید جهان
چالش اروپا بر سر افزایش هزینه‌های دفاعی و افزایش سهمش در ناتو از 2درصد تولید ناخالص به 3درصد سبب شده است اروپایی‌ها در مقطع سرنوشت‌ساز کنونی با انتخاب‌ها و چالش‌های سختی روبه‌رو شوند. یورونیوز در این‌باره نوشت: «اروپا در یک لحظه سونوشت‌ساز قرار دارد... از یک طرف، آمریکا و روسیه بدون درنظر گرفتن ملاحظات پایتخت‌های اروپایی در حال مذاکره دوجانبه برای رسیدن به یک توافق صلح در جهت پایان دادن به جنگ اوکراین هستند. دولت ترامپ عضویت اوکراین در ناتو را منتفی دانسته و اعلام کرده است که کی‌یف باید ایده بازپس‌گیری سرزمین‌های اشغال‌شده توسط مسکو را فراموش کند. از طرف دیگر نیز دولت دونالد ترامپ اروپا را یک رقیب فرهنگی می‌داند و تعهدات آمریکا به متحدان ناتو را زیر سؤال برده است.» در ادامه این مطلب آمده است: «این در حالی است که آنتونیو کوستا، رئیس شورای اروپایی در مصاحبه‌ای در کنفرانس امنیتی مونیخ این هفته گفت: «موضوع فقط درباره اوکراین نیست. مذاکرات بر سر معماری جدید امنیتی باید درنظر داشته باشد که روسیه فقط برای اوکراین تهدید نیست بلکه یک تهدید جهانی است.»
دوراهی نظم ادامه نظم یالتا و یا توافق هلسینکی
یورونیوز با اشاره به شکل‌گیری ساختار ژئوپلیتیکی و امنیتی جهان در پس کنفرانس‌های یالتا و هلسینکی، به تداوم یا تغییر نظم امنیتی برآمده از آن پرداخته و آورده است: «الکساندر اشتوب، رئیسجمهوری فنلاند روز دوشنبه در فایننشال‌تایمز نوشت که این تغییرات ژئوپلیتیکی یا به یک «یالتای جدید» ختم می‌شود یا «هلسینکی» تازه‌ای رقم می‌زند… نظم یالتا به ساختار ژئوپلیتیکی اشاره دارد که پس از کنفرانس یالتا در فوریه ۱۹۴۵ شکل گرفت و رهبران آمریکا، بریتانیا و شوروی درباره تقسیم حوزه‌های نفوذ در اروپا و تعیین مرزهای جدید پس از جنگ جهانی دوم تصمیم‌گیری کردند که منجر به تقسیم آلمان و نفوذ مسکو بر کشورهای بلوک شرق شد...این ساختار، جهان را به دو بلوک شرق و غرب تقسیم کرد و زمینه‌ساز جنگ سرد شد…در مقابل، توافق هلسینکی در ۱۹۷۵ با امضای ۳۵ کشور، ازجمله آمریکا، شوروی و بیشتر کشورهای اروپایی به تصویب رسید. این توافق شامل تعهداتی در زمینه احترام به حاکمیت ملی، تمامیت ارضی کشورها، حل مسالمت‌آمیز اختلافات و رعایت حقوق بشر بود و به کاهش تنش‌ها و تقویت همکاری بین بلوک‌های شرق و غرب کمک کرد.»
∎