خبرگزاری مهر - گروه سلامت: سقط جنین یکی از مسائل حساس و پیچیده در حوزه بهداشت و حقوق بشر است که با توجه به جنبه‌های اخلاقی، پزشکی و اجتماعی همواره در جوامع مختلف بحث‌برانگیز بوده است. در بسیاری از کشورهای دنیا، انجام سقط جنین در شرایط خاصی مجاز است و قوانین متعددی برای حمایت از حقوق مادران و نوزادان تدوین شده است. در ایران نیز، با توجه به اهمیت مسئله جمعیت و نیاز به حمایت از خانواده‌ها، قوانین خاصی در خصوص سقط جنین و حمایت از بارداری‌های پرخطر وجود دارد.
یکی از قوانین مهم در این راستا، «قانون حمایت از جوانی جمعیت» است که در جهت کاهش نرخ سقط جنین و تشویق به فرزندآوری تصویب شده است. این قانون ضمن حمایت از حقوق مادران، تسهیلاتی برای بارداری‌های پرخطر و شرایط خاص در نظر گرفته و تدابیری برای جلوگیری از سقط‌های غیرقانونی به‌ویژه در مراحل پیشرفته بارداری اتخاذ کرده است. از جمله این تدابیر، گنجاندن فرآیندهای غربالگری و مشاوره‌های پزشکی است که به خانواده‌ها کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری در خصوص بارداری خود بگیرند. هدف از این اقدامات، نه تنها حفاظت از سلامت مادر و جنین، بلکه کاهش سقط‌های غیرضروری و ترویج سیاست‌های حمایتی به‌منظور تقویت جوانی جمعیت است.
به همین جهت با مرضیه وحید دستجردی دبیر ستاد ملی جمعیت و وزیر اسبق بهداشت به گفتگو پرداختیم. در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانید:
آیا قانون حمایت از افزایش برای حمایت از پزشکان و کادر درمان هم برنامه دارد؟
درصد تکالیف این قانون بر عهده نظام سلامت، یعنی گروه‌های مختلفی از افراد فعال در حوزه سلامت از جمله پزشکان، پرستاران، کسانی که در مشاغل جانبی در قسمت‌های اداری و بهداشتی مشغول به کار هستند، قرار دارد. در این میان، مقصود از پزشکان شامل تمامی اقشار پزشکی از جمله پزشکان عمومی، داروسازان و رشته‌های مختلف پزشکی است. طبق گزارش‌ها، ۵۹ درصد از تکالیف این قانون به عهده وزارت بهداشت و تیم‌های مرتبط با آن است. این تکالیف به دلایل مختلف به وزارت بهداشت محول شده است، زیرا زمانی که کنترل جمعیت در سال ۱۳۶۸ آغاز شد، مسئولیت اصلی آن به وزارت بهداشت واگذار شد. حالا هم با وجود اینکه مسئولیت اصلی همچنان بر عهده وزارت بهداشت است، بار مالی بیشتر به وزارت اقتصاد و سایر وزارتخانه‌ها منتقل شده است.
از اعتبارات وزارت بهداشت بگویید
متأسفانه در این زمینه، اعتبارات چندانی برای وزارت بهداشت تخصیص داده نشده و بیشتر از اعتبارات داخلی خود دستگاه‌ها استفاده می‌شود. بنابراین، برای حمایت جدی از ۵۹ درصد تکالیف وزارت بهداشت، ضروری است که اعتبارات اختصاص یافته به حوزه سلامت در این زمینه افزایش یابد. به عنوان مثال، در مناطق روستایی و حاشیه‌نشین که حدود ۳۰ درصد از جمعیت کشور در آن‌ها زندگی می‌کنند، مشکلاتی نظیر مهاجرت نیروهای جوان به شهرها و کاهش نرخ فرزندآوری مشاهده می‌شود. در این مناطق، افرادی با اعتبار اجتماعی خاصی وجود دارند که مسئولیت کنترل سلامت را بر عهده دارند. این افراد به عنوان افراد شاخص و معتبر در نظر گرفته می‌شوند و مردم به آن‌ها اعتماد دارند.
فرهنگ سازی در حوزه فرزندآوری به شکل است؟
طبق قانون، اگر در حیطه کاری بهورزان، افزایش فرزندآوری نسبت به سال گذشته اتفاق بیافتد، به این افراد مبلغی تعلق می‌گیرد که ناشی از فرهنگ‌سازی و تشویق‌های آن‌ها است. بنابراین، برای تحقق این موضوع، باید اعتباراتی به این امر اختصاص داده و پرداخت شود. همچنین مسائلی نظیر زایمان طبیعی که در آن ماماها و متخصصین زنان دخیل هستند، به نوعی در راستای تشویق فرزندآوری و سلامت مادران باردار اهمیت دارد و برای آن‌ها نیز اعتبارات خاصی باید در نظر گرفته شود. در نهایت، با توجه به شبکه بهداشتی و درمانی پراکنده از شهرها تا عمق روستاها، وزارت بهداشت باید به‌طور جدی به این مسائل توجه کند و منابع مالی مورد نیاز برای تقویت آن‌ها تخصیص داده شود.
طرح تشویق به زایمان طبیعی به کجا رسیده است؟
در زمینه تشویق به زایمان طبیعی و کاهش سزارین، دانشگاه‌های علوم پزشکی می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند. این دانشگاه‌ها در طرح‌های تشویقی حضور داشته و باید اعتبارات لازم برای این طرح‌ها تخصیص داده شود. یکی از مواردی که در این قانون آمده، افزایش میزان زایمان طبیعی و کاهش سزارین است. اما باید توجه کرد که سزارین به عنوان یک عمل جراحی، در دنیای امروز برای بسیاری از زنان به دلیل راحتی و کم بودن عوارض، انتخاب می‌شود. بسیاری از زنان به دنبال کاهش درد و پیچیدگی‌های فرآیند زایمان هستند.
از زمان قدیم تا به امروز تحولی در امکان پذیر بودن زایمان طبیعی می‌بینیم؟
با پیشرفت علم و پزشکی، امروز زایمان طبیعی امکان‌پذیر است، اما درد طولانی‌مدت آن باعث می‌شود که بسیاری از زنان به سزارین تمایل پیدا کنند. برای اینکه زایمان طبیعی بدون درد امکان‌پذیر شود، باید امکانات خاصی فراهم گردد، مانند حضور متخصصین بیهوشی که در این فرآیند نقش دارند. این پروسه زایمان طبیعی، برخلاف سزارین که سریع انجام می‌شود، زمان‌بر است و ممکن است ساعت‌ها طول بکشد. اگر تعرفه مناسبی برای پزشک متخصص بیهوشی که باید در کنار بیمار بماند و درد او را کاهش دهد، در نظر گرفته نشود، ممکن است پزشکان ترجیح دهند به جای زایمان طبیعی، به سزارین روی بیاورند، چون در عمل‌های جراحی دیگر، درآمد بیشتری دارند.
بنابراین، اگر بخواهیم تکالیف قانونی را در این زمینه به درستی انجام دهیم، باید مقدمات و تمهیدات لازم برای عملیاتی کردن این قانون فراهم شود. در کشورهای اروپایی بیش از ۱۰۰ سال است که زایمان بدون درد انجام می‌شود، به همین دلیل زنان در این کشورها تمایل بیشتری به زایمان طبیعی دارند. این در حالی است که در ایران، اگر تنها به اجرای سخت‌گیرانه تکالیف قانونی پرداخته شود، بدون فراهم کردن شرایط مناسب، نتیجه مطلوب حاصل نمی‌شود.
از تفاوت تعرفه زایمان طبیعی و سزارین برایمان بگویید
در این راستا، بحث‌های مالی و درآمدی هم نقش زیادی در انتخاب پزشکان دارند. زمانی که زایمان طبیعی و سزارین از نظر تعرفه برابر شدند، تفاوتی از نظر درآمد برای پزشکان وجود نداشت و این باعث شد که انتخاب میان زایمان طبیعی و سزارین بیشتر به شرایط پزشکی و تصمیم‌گیری بیماران بستگی داشته باشد. اما برای متخصصین بیهوشی که باید مدت زیادی در کنار بیمار باشند، تفاوت تعرفه‌ها می‌تواند انگیزه‌ای برای انتخاب سزارین باشد.
اگر زنی ۱۲ ساعت درد کشیده باشد، ممکن است به سزارین تمایل پیدا کند، چون درد طولانی‌مدت و عوارض احتمالی آن ممکن است برای بیمار و پزشک قابل قبول نباشد. بنابراین، لازم است که تمام این مسائل در کنار هم دیده شده و برای تحقق سیاست‌های قانونی در این زمینه، تدابیر عملیاتی به‌طور جامع اجرا شوند.
در چه صورت زایمان سزارین صورت می‌گیرد؟
زمانی که زن بارداری در معرض خطر قرار می‌گرفت، مثلاً صدای قلب جنین کاهش می‌یافت یا رحم دچار مشکل می‌شد، به ناچار باید عمل سزارین انجام می‌شد. در یکی از تجربیات شما، حتی زمانی که زن باردار ۱۲ ساعت درد کشیده بود، هنوز تصمیم داشت که از انجام عمل سزارین اجتناب کند و تمایل به فرار از اتاق عمل داشت. این نشان می‌دهد که در گذشته، مردم بیشتر از سزارین می‌ترسیدند و ترجیح می‌دادند زایمان طبیعی داشته باشند. اما در حال حاضر، این فرهنگ تغییر کرده و مردم از زایمان طبیعی بیشتر می‌ترسند و دچار استرس می‌شوند که آیا می‌توانند به راحتی زایمان کنند یا نه.
فرهنگ سازی در رابطه با زایمان طبیعی به شکل است؟
برای حل این مشکل، باید فرهنگ‌سازی در زمینه زایمان طبیعی و سزارین انجام شود. رسانه‌ها می‌توانند نقش مهمی در این فرهنگ‌سازی ایفا کنند. به نظر شما، در سال‌های اخیر تا حدی موفقیت حاصل شده است، زیرا وزارت بهداشت اقدامات مؤثری برای ترویج زایمان طبیعی انجام داده است. به عنوان مثال، برگزاری کلاس‌ها و برنامه‌های آموزشی برای زنان باردار، استفاده بیشتر از ماماها در فرایند زایمان طبیعی و اقدامات دیگر، به افزایش نرخ زایمان طبیعی کمک کرده است. با این حال، برای رسیدن به موفقیت بیشتر، هنوز جای کار دارد.
از اقدامات وزارت بهداشت در حوزه ناباوری بگویید
خوشبختانه در این مدت، وزارت بهداشت اقدامات مثبتی در زمینه درمان ناباروری نیز انجام داده است. ایجاد بیش از ۱۵۰ مرکز درمان ناباروری در سطح ۲ و ۳، پوشش بیمه‌ای برای خدمات درمانی مانند آی‌وی‌اف (IVF) و میکرواینجکشن (ICSI) از جمله اقداماتی است که در این زمینه صورت گرفته است. با این تدابیر، هزینه‌های درمان ناباروری برای بسیاری از افراد کاهش یافته و خدمات درمانی در دسترس‌تر شده است، به‌ویژه داروهایی که برای درمان‌های ناباروری لازم است، تحت پوشش بیمه قرار گرفته‌اند. این امر باعث شده که بیشتر افراد برای درمان‌های خود به مراکز دولتی مراجعه کنند. همچنین وزارت بهداشت برنامه‌های ویژه‌ای برای درمان ناباروری در شهرستان‌ها و شهرهای مختلف کشور دارد که این امر باعث دسترسی بیشتر به خدمات درمانی می‌شود.
در نهایت، با وجود اقدامات مثبتی که در این زمینه انجام شده، هنوز هم نیاز به برنامه‌های بیشتر و زیرساخت‌های بهتر در کشور وجود دارد تا این روند ادامه پیدا کند و به اهداف مورد نظر در زمینه زایمان طبیعی و درمان ناباروری دست پیدا کنیم.
مراکز درمان ناباروری در شهرستان‌ها چگونه است؟
در حال حاضر، مراکز درمان ناباروری در شهرستان‌ها و مناطق محروم گسترش یافته‌اند. این مراکز که توسط وزارت بهداشت، دانشگاه‌ها و بخش خصوصی ایجاد شده‌اند، همگی در استان‌ها و شهرستان‌ها قرار دارند. یکی از اقداماتی که اخیراً انجام شده، ایجاد مرکز ناباروری در ایلام بوده است. در این زمینه، حتی بعد از آماده‌سازی مکان و تجهیزات، مشکل تأمین متخصص برای این مراکز وجود داشت. وزارت بهداشت برای حل این مشکل، از خانم دکتر فربد خواسته بود که به ایلام برود و در این مرکز فعالیت کند. این مثال نشان‌دهنده تلاش‌های وزارت بهداشت برای حل کمبود پزشک متخصص در مناطق محروم است.
آیا با کمبود پزشک متخصص سر و کار داریم؟
در رابطه با کمبود پزشک متخصص، در دو سال اخیر تعداد مراکز درمان ناباروری از ۲۲ به ۳۰ مرکز افزایش یافته است و بر اساس قانون جوانی جمعیت، تعداد بیشتری از پزشکان به‌عنوان فلوشیپ ناباروری تربیت شده‌اند. این فلوشیپ‌ها، متخصصین زنان هستند که در دوره‌های یک سال و نیمه ناباروری را می‌آموزند و پس از فارغ‌التحصیلی می‌توانند در مراکز ناباروری مشغول به کار شوند. این گام‌ها نشان‌دهنده افزایش ظرفیت درمان ناباروری در کشور است.
در زمینه سقط جنین، پویش «نفس» و پویش‌های مشابه نقش مؤثری در کاهش سقط جنین‌های غیرقانونی و جنایی داشته‌اند. این پویش‌ها، که به‌طور عمده بر مشاوره چهره به چهره تمرکز دارند، برای ارائه راهنمایی‌های ضروری به زنان در معرض سقط جنین تشکیل شده‌اند. اعضای این پویش‌ها از هیچ چشمداشتی جز کمک به افراد بهره‌مند از این خدمات، فعالیت می‌کنند. بسیاری از افرادی که به این پویش‌ها مراجعه می‌کنند، از طریق مشاوره‌های تلفنی یا چهره به چهره از سقط جنین جلوگیری می‌کنند. بر اساس آمارهایی که در اختیار داریم، مثلاً در یک سال و نیم گذشته، پویش‌ها توانسته‌اند حدود ۲۰۰۰ نفر را از سقط جنین نجات دهند.
با این حال، این پویش‌ها به دلیل محدودیت‌های مختلف، نمی‌توانند تمامی افرادی را که قصد سقط جنین دارند، تحت پوشش قرار دهند. هنوز افرادی هستند که به‌طور غیرقانونی اقدام به سقط جنین می‌کنند. به همین دلیل، ضروری است که این پویش‌ها ادامه یابند و گسترش یابند تا بیشتر به زنان در معرض خطر کمک کنند. البته چالش‌هایی مانند کمبود متخصصین زنان در برخی مناطق نیز وجود دارد. به عنوان مثال، یکی از متخصصین زنان در شهرری به شما گفته که در مواردی، بیمارانی با مشکلات جدی مثل حاملگی در هفته ۲۳ مراجعه می‌کنند که نیازمند مراقبت ویژه هستند.
در نهایت، این پویش‌ها به دلیل مردمی بودن و حمایت‌های اجتماعی که از آن‌ها می‌شود، بسیار مؤثر هستند و باید حمایت‌های بیشتری برای گسترش آن‌ها صورت گیرد.
آیا مسائل مالی و روانی در سقط جنین تأثیر دارد؟
در مورد مسأله سقط جنین، به خصوص در مواقعی که مادر در شرایط سختی قرار دارد و تصمیم به سقط می‌گیرد، اهمیت حمایت مالی و روانی برای جلوگیری از این اقدام بسیار حائز اهمیت است. در مواردی که یک مادر با تصمیم به سقط جنین در مراحل پیشرفته بارداری روبروست، مانند در مورد مادر بارداری که ۲۳ هفته بارداری دارد، خیلی مهم است که حمایت‌های مالی و اجتماعی از طرف خیرین، گروه‌های مردمی و پویش‌هایی مانند"نفس" فراهم شود. اگر این گروه‌ها و خیرین به کمک این خانواده‌ها بیایند و تضمین دهند که تمام هزینه‌ها پوشش داده می‌شود، ممکن است کمک بزرگی به منصرف شدن از سقط جنین باشد.
این حمایت‌ها باید پس از تولد کودک ادامه پیدا کرده و شامل پوشش هزینه‌های درمان و نگهداری کودک باشد. این‌گونه حمایت‌های جدی و هماهنگ می‌تواند در جلوگیری از سقط جنین‌های غیرقانونی و کاهش نگرانی خانواده‌ها بسیار مؤثر باشد.
درباره حمایت از مادران شاغل بگویید
در خصوص مادران شاغل، قانونی برای پرداخت حقوق ۱۰۰ درصدی مرخصی زایمان در نظر گرفته شده که باید در تمامی دستگاه‌ها و بخش‌های خصوصی به‌طور کامل اجرا شود. حتی در بخش‌های خصوصی که درآمد خود را از راه فروش کالا و خدمات تأمین می‌کنند، لازم است که دولت حمایت‌هایی در زمینه تأمین مالی برای پوشش حقوق مادران شاغل و مرخصی‌های آنان در نظر بگیرد. برای این منظور، هماهنگی بین دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی ضروری است.
تأسیس مهدکودک‌ها به کجا رسید؟
در مورد مهدکودک‌ها، باید تأکید کرد که یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های مادران شاغل، دسترسی به خدمات مهدکودک مناسب و مقرون‌به‌صرفه است. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، مانند سوئد و نروژ، دولت‌ها بخش زیادی از هزینه‌های مهدکودک‌ها را تأمین می‌کنند. در ایران هم لازم است که دولت و شهرداری‌ها به ایجاد و حمایت از مهدکودک‌ها بپردازند و هزینه‌ها را برای خانواده‌ها کاهش دهند. به‌ویژه در دستگاه‌های دولتی که مهدکودک ندارند، ضروری است که هزینه‌های مهدکودک توسط دولت یا شهرداری‌ها پوشش داده شود.
در زمینه تصادفات جاده‌ای و مرگ و میر ناشی از آن، افزایش جمعیت به‌تنهایی کافی نیست و باید تدابیری برای کاهش تصادفات و آسیب‌های جاده‌ای نیز در نظر گرفته شود. همانطور که شما اشاره کردید، برای کاهش آمار تصادفات و مرگ و میر جاده‌ای، لازم است که ستاد ملی جمعیت با پلیس و خودروسازها جلسات و همکاری‌هایی داشته باشد تا به راهکارهای مؤثر برای کاهش این تصادفات و حفظ سلامت خانواده‌ها برسند. در مجموع، ترکیب تلاش‌های قانونی، اجتماعی، مالی و روانی برای حمایت از مادران و خانواده‌ها در مسیر فرزندآوری ضروری است تا به این طریق هم به افزایش کیفیت و هم به افزایش کمی جمعیت دست یابیم.
در مورد تصادفات جاده‌ای، آمارهای مربوط به مرگ و میر و آسیب‌های ناشی از آن‌ها بسیار نگران‌کننده است. همانطور که اشاره کردید، بیش از ۴۰۰ هزار نفر سالانه در تصادفات جاده‌ای جان خود را از دست می‌دهند، که این فقط شامل مرگ نمی‌شود، بلکه ناتوانی‌ها، معلولیت‌ها و تروماهایی هم که به افراد وارد می‌شود، چهار برابر این آمار را تشکیل می‌دهند.
این آسیب‌ها می‌توانند به‌طور مستقیم روی کیفیت جمعیت تأثیر بگذارند و مشکلات جدی برای سیستم بهداشتی و اجتماعی ایجاد کنند. برای مقابله با این معضل، وزارت بهداشت و دستگاه‌های ذی‌ربط در حال کار بر روی این قضیه هستند، و بایستی از نظرات متخصصان و کارشناسان مختلف در این زمینه حمایت شود.
آیا غربالگری انجام دهیم؟
در خصوص غربالگری، این موضوع همچنان یکی از مباحث پیچیده و مهم در زمینه بهداشت مادران و جنین‌ها است. غربالگری برای شناسایی خطرات کروموزومی نظیر سندروم داون، تری‌زومی ۱۸ و دیگر اختلالات ژنتیکی انجام می‌شود. طبق بررسی‌های علمی، این نوع آزمایش‌ها برای شناسایی مشکلات احتمالی جنین و آگاهی دادن به والدین در مورد شرایط کودک بسیار مفید است.
از سال‌ها قبل این آزمایش‌ها به‌صورت روتین برای خانم‌های باردار انجام می‌شد، اما با تصویب قانون جوانی جمعیت، فرآیند غربالگری به‌طور قانونی مشخص شده و از نظر پزشکی، اگر نتایج غربالگری نشان‌دهنده احتمال ابتلاء به یکی از اختلالات کروموزومی باشد، مادر به آزمایشات دقیق‌تری ارجاع داده می‌شود. این آزمایشات می‌توانند نتیجه دقیق‌تری به مادر بدهند و در صورت نیاز، تصمیمات قانونی در مورد سقط درمانی اتخاذ شود.
لازم به ذکر است که غربالگری الزامی نیست و این تصمیم به اختیار فرد و پزشک است. طبق قانون جوانی جمعیت، اگر نتایج آزمایش‌های اولیه نشان‌دهنده خطراتی برای جنین باشد، کمیسیون پزشکی قانونی با همکاری متخصصین مختلف تصمیم‌گیری می‌کند. این فرایند کاملاً قانونی است و هدف آن حفظ سلامت مادر و جنین در شرایط بحرانی است.
در نهایت، همه این مباحث به‌طور مستقیم به تصمیم‌گیری‌های پزشکی و اجتماعی وابسته هستند. حمایت از مادران و ارائه خدمات بهداشتی و روانی به آن‌ها در تمام مراحل بارداری و پس از زایمان بسیار حیاتی است. این اقدامات باید در قالب قوانین و سیاست‌های حمایتی گسترده‌تر قرار گیرد تا در نهایت به افزایش سلامت و کیفیت زندگی افراد و جامعه کمک کند.