به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری، در دهه‌های اخیر، توجه به ورزش و فعالیت بدنی در میان مردم به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. این توجه به قدری رشد چشمگیری داشته که حتی می‌توان گفت به جایی رسیده که تبدیل به نوعی فضیلت شده است. بسیاری از افراد به دلایل مختلف از جمله بهبود سلامت عمومی، کاهش وزن، افزایش توده عضلانی یا ارتقای عملکرد ورزشی به باشگاه‌های ورزشی مراجعه می‌کنند. هم‌زمان با این روند، مصرف مکمل‌های ورزشی نیز در میان ورزشکاران و حتی افرادی که به صورت تفننی ورزش می‌کنند، به شدت رایج شده است. این مکمل‌ها به عنوان ابزاری برای بهبود عملکرد ورزشی و تسریع نتایج معرفی می‌شوند. برخی از مکمل‌ها مانند پروتئین وی، کراتین و آمینو اسیدها به دلیل اثربخشی نسبی خود محبوبیت فراوانی پیدا کرده‌اند. اما در کنار این مزایا، افزایش مصرف مکمل‌ها به‌ویژه در میان جوانان و افراد کم‌تجربه نگرانی‌های بسیاری را درباره عوارض جانبی و پیامد‌های مصرف نادرست یا بی‌رویه آنها ایجاد کرده است. برخی از این عوارض می‌توانند خفیف و گذرا باشند، اما در مواردی مصرف طولانی‌مدت یا غیرمجاز مکمل‌های ورزشی منجر به آسیب‌های جدی و حتی مرگ می‌شود.
انواع مکمل‌های ورزشی و مزایای آنها
مکمل‌های ورزشی طیف گسترده‌ای از محصولات را شامل می‌شوند که هر کدام با هدف خاصی طراحی شده‌اند. برخی از این مکمل‌ها به‌طور مستقیم عملکرد ورزشی را بهبود می‌بخشند، در حالی که برخی دیگر به تامین نیاز‌های تغذیه‌ای بدن کمک می‌کنند.
پروتئین‌ها: پروتئین یکی از اصلی‌ترین اجزای سازنده بدن است و نقش مهمی در ترمیم و ساخت عضلات ایفا می‌کند. مکمل‌های پروتئینی مانند پروتئین وی، کازئین و پروتئین‌های گیاهی به‌ویژه در ورزش‌های قدرتی و بدنسازی کاربرد دارند. مصرف این مکمل‌ها می‌تواند به افزایش حجم عضلانی، تسریع ریکاوری پس از تمرینات سنگین و حفظ توده عضلانی در دوره‌های کاهش وزن کمک کند. برای مثال، مطالعات نشان داده‌اند که مصرف ۲۰ تا ۳۰ گرم پروتئین بلافاصله پس از تمرین می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی روند ریکاوری را بهبود بخشد.
کراتین: کراتین یکی از محبوب‌ترین مکمل‌های ورزشی است که به دلیل اثربخشی آن در افزایش قدرت و توان عضلانی شناخته می‌شود. این مکمل به‌ویژه در ورزش‌های انفجاری مانند وزنه‌برداری و دو سرعت موثر است. کراتین با افزایش میزان فسفوکراتین در عضلات، به تولید سریع‌تر انرژی کمک می‌کند و این امر منجر به بهبود عملکرد ورزشی می‌شود.
آمینو اسیدها: آمینو اسید‌های شاخه‌دار (BCAA)، گلوتامین و آرژینین از جمله مکمل‌های رایج در میان ورزشکاران هستند. این مکمل‌ها می‌توانند به کاهش خستگی، افزایش سنتز پروتئین و بهبود سیستم ایمنی کمک کنند. برای مثال، گلوتامین که به‌طور طبیعی در بدن تولید می‌شود، در دوره‌های استرس شدید یا تمرینات سنگین به‌سرعت تخلیه شده و مصرف مکمل آن می‌تواند مفید باشد.
چربی‌سوزها: مکمل‌های چربی‌سوز به منظور تسریع روند کاهش وزن و افزایش انرژی طراحی شده‌اند. این مکمل‌ها شامل موادی مانند کافئین، ال-کارنیتین و عصاره چای سبز هستند که می‌توانند متابولیسم را افزایش دهند و به سوزاندن چربی‌های ذخیره‌شده در بدن کمک کنند.
ویتامین‌ها و مواد معدنی: ورزشکاران به دلیل فعالیت‌های فیزیکی شدید، اغلب نیاز بیشتری به ویتامین‌ها و مواد معدنی دارند. مکمل‌های ویتامینی می‌توانند به بهبود عملکرد سیستم ایمنی، کاهش خستگی و افزایش سطح انرژی کمک کنند.
مضرات و عوارض جانبی مکمل‌های ورزشی
با وجود مزایای ذکر شده، مصرف مکمل‌های ورزشی بدون نظارت متخصص می‌تواند عوارض جدی برای سلامت به همراه داشته باشد. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در این زمینه، مصرف خودسرانه و استفاده از محصولات تقلبی یا غیرمجاز است. برخی مکمل‌ها به دلیل ترکیبات ناشناخته یا دوز‌های غیرمجاز مواد فعال می‌توانند خطرناک باشند.
یکی از شایع‌ترین عوارض مصرف مکمل‌های پروتئینی در دوز‌های بالا، آسیب به کبد و کلیه‌ها است. مصرف طولانی‌مدت پروتئین‌های غلیظ می‌تواند باعث افزایش فشار روی کلیه‌ها شود و در افرادی که از پیش مشکلات کلیوی دارند، خطر نارسایی کلیه را افزایش دهد. همچنین، مکمل‌های استروئیدی که به منظور افزایش سریع حجم عضلانی مصرف می‌شوند، می‌توانند تعادل هورمونی بدن را به‌طور جدی مختل کنند. این مکمل‌ها با کاهش تولید طبیعی تستوسترون در بدن، منجر به عوارضی مانند کوچک شدن بیضه‌ها، ژنیکوماستی (بزرگ شدن غیرطبیعی بافت سینه در مردان)، و نازایی می‌شوند.
مصرف چربی‌سوز‌های حاوی محرک‌هایی مانند افدرین یا دوز‌های بالای کافئین نیز می‌تواند مشکلات قلبی و عروقی ایجاد کند. افزایش ضربان قلب، فشار خون بالا، و در مواردی ایست قلبی از عوارض مصرف این مکمل‌ها هستند. برای مثال، در سال ۲۰۱۵ سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) مصرف افدرین را به دلیل خطرات جدی آن برای سلامت ممنوع کرد.
آمار بیماری‌ها و مرگ و میر‌های مرتبط با مصرف مکمل‌های ورزشی
طبق گزارش‌های منتشر شده توسط سازمان‌های بهداشتی، آمار بیماری‌ها و مرگ و میر‌های مرتبط با مصرف مکمل‌های ورزشی در سال‌های اخیر افزایش یافته است. این آمار‌ها نشان‌دهنده ضرورت آگاهی‌بخشی بیشتر در این زمینه است.
بر اساس آمار سازمان غذا و داروی ایالات متحده، هر سال بیش از ۲۳,۰۰۰ مورد مراجعه به اورژانس به دلیل عوارض مکمل‌های ورزشی ثبت می‌شود. این موارد شامل مشکلات گوارشی، آسیب‌های کبدی و کلیوی، واکنش‌های آلرژیک و اختلالات قلبی است.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸ نشان داد که ۲۰ درصد از موارد آسیب‌های کبدی حاد در آمریکا ناشی از مصرف مکمل‌های گیاهی و ورزشی است. این آمار هشداردهنده است، به‌ویژه که بسیاری از این مکمل‌ها بدون نظارت پزشکی مصرف می‌شوند. در ایران نیز گزارش‌های متعددی از مسمومیت‌های کبدی و کلیوی ناشی از مکمل‌های غیرمجاز وجود دارد. مسئولان سازمان غذا و داروی ایران بار‌ها نسبت به خرید مکمل‌های تقلبی و دست‌ساز در بازار‌های غیررسمی هشدار داده‌اند.
یکی از موارد شناخته‌شده مرگ ناشی از مصرف مکمل‌های ورزشی در سال ۲۰۲۱ در ایران اتفاق افتاد، زمانی که یک ورزشکار جوان پس از مصرف مکمل‌های چربی‌سوز غیرمجاز دچار ایست قلبی شد. این مورد تنها نمونه‌ای از صد‌ها گزارش سالانه در سراسر جهان است.
توصیه‌ها و راهکار‌های ایمنی
با توجه به خطرات و عوارض احتمالی مکمل‌های ورزشی، رعایت نکات ایمنی در مصرف آنها ضروری است. در درجه اول، پیش از مصرف هرگونه مکمل، مشاوره با پزشک یا متخصص تغذیه الزامی است. استفاده از مکمل‌های تایید شده توسط سازمان‌های معتبر مانند FDA یا سازمان غذا و داروی ایران می‌تواند خطرات ناشی از مصرف محصولات تقلبی را کاهش دهد.
همچنین باید به دوز مصرفی توجه ویژه‌ای داشت. مصرف بیش از حد مجاز مکمل‌ها نه تنها اثرات مثبتی ندارد، بلکه می‌تواند به بدن آسیب برساند. برای افرادی که به‌طور منظم از مکمل‌ها استفاده می‌کنند، انجام آزمایش‌های دوره‌ای برای بررسی عملکرد کبد و کلیه توصیه می‌شود.
در نهایت باید در نظر داشت مصرف مکمل‌های ورزشی می‌تواند در صورتی که به‌طور علمی و تحت نظارت متخصص انجام شود، مزایای زیادی برای ورزشکاران داشته باشد. با این حال، آمار‌های موجود نشان می‌دهند که مصرف نادرست این محصولات می‌تواند منجر به مشکلات جدی و حتی مرگ شود. آگاهی از مزایا و معایب مکمل‌ها، انتخاب آگاهانه و رعایت نکات ایمنی می‌تواند به افراد کمک کند تا از خطرات احتمالی دور بمانند و از فواید این محصولات بهره‌مند شوند.