جوان آنلاین: بهمن نامور مطلق استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان این که شاهنامه تنها یک روایت اسطوره‌ای نیست، گفت: این اثربرای ما ایرانی‌ها رمز هویت اجتماعی است. و بحث شاهنامه به عنوان یک متن-اسطوره آسیایی باید مورد توجه قرار گیرد.
به گزارش ایرنا، وی افزود: ممکن است در نظر دیگران اینطور به نظر برسد که شاهنامه در مقایسه با سایر متون در دنیا تکثیر نشده است، اما ما در سال ۸۸ سه جلد کتاب نوشتیم با همکاری دوستان درباره تکثیر شاهنامه در نشانه‌های مختلف و در اشکال گوناگون ادبیات. شاهنامه به غیر از اینکه خود یک اسطوره است، برای ما ایرانی‌ها رمز هویت اجتماعی است و باید از خود بپرسیم چقدر واقعاً در معرض هویت خود قرار داریم. شاهنامه برای ما به عنوان ایرانی‌ها بسیار مهم است، زیرا به نوعی هویت و دستگاه سنجش جامعه ما را می‌سازد.
نامور مطلق با تأکید بر این که شاهنامه تنها برای خواندن یا نقد کردن نیست، بلکه برای اجرای مدل‌هایی از شهریاری است، افزود: شاهنامه بر اساس الگوی شهریاری در جامعه شکل می‌گیرد و این نشان می‌دهد که اگر حکمرانی درست شکل بگیرد، اثرات عظیمی در تاریخ خواهد گذاشت. بنابراین، شاهنامه به ما می‌آموزد که باید مدل‌های حکمرانی خود را با آن تطبیق دهیم.
وی همچنین گفت: علی‌رغم اینکه در زمینه شاهنامه کارهای خوبی انجام شده، باید تحسین کنیم که هیچ کتابی به اندازه شاهنامه توسط ملت ایران خوانده نشده و مورد توجه قرار نگرفته است. با این حال، شاهنامه هنوز در بسیاری از ابعاد ناشناخته است.
نامور مطلق اظهار کرد : بزرگان گفته‌اند که شاهنامه تنها برای ما ایرانی‌ها نیست، بلکه این یک اسطوره متن است که در سطح آسیا باید مورد توجه قرار گیرد.
وی افزود: در دنیای اسلام دو مدل تمدنی داریم؛ یکی مدل شرقی و ایرانی و دیگری مدل مصری که در آن مردم با شمشیر مسلمان شدند و فرهنگ عربی را پذیرفتند. اما ایرانیان به گونه‌ای متفاوت عمل کردند. ایرانی‌ها فرهنگ و تمدنی قوی داشتند و اسلام را پذیرفتند، ولی زبان و هویت خود را حفظ کردند. این تفاوت نشان می‌دهد که ایرانیان همیشه در مواجهه با تمدن‌های مختلف به زبان و فرهنگ خود وفادار بوده‌اند.
گسترش مدل تمدنی ایرانی
وی در پایان بیان کرد: فردوسی فراتر از حفظ زبان فارسی، مدل تمدنی ایرانی را گسترش داده است. بنابراین، باید بیشتر به فردوسی توجه کنیم و از او بهره‌برداری بیشتری داشته باشیم، زیرا هنوز نکات زیادی در شاهنامه باقی مانده است که باید کشف شوند. از فردوسی ناگفته‌های زیادی باقی مانده است.
پیوستاری ایران و شاهنامه
جلال خالقی مطلق، شاهنامه‌شناس، با ارسال پیامی به این جشنواره نوشت: نمی‌شود از ایران گفت و از شاهنامه نگفت، شاهنامه‌ای که از بیت اول تا بیت آخرش ستایش ایران است. شاهنامه‌پژوهی و تصحیح شاهنامه برای من هم از عشق به ایران ریشه می‌گیرد. درواقع شاهنامه برای من کار نیست، کارنامه است؛ شغل نیست، مشغله است.
وی در یادداشت خود افزود: همیشه برای ایرانی‌ها البته دو موضوع اهمیت داشته است؛ یکی توجه به میهن، فرهنگ و تاریخشان و دوم، توجه به زبان و ادبیات فارسی که بزرگ‌ترین پیام شاهنامه برای ایرانیان است و برای جهانیان هم توجه به انسانیت، عدل، داد، امنیت و اخلاقیات. البته پیامی که شاهنامه برای همیشه ایرانیان به‌صورت روزآمد دارد، توجه به سرزمین، زبان، فرهنگ و تاریخ‌مان است.
این پژوهشگر و ایرانشناس اضافه کرد: شاهنامه کهن‌ترین اثر شعر فارسی است که به‌طورکامل به دست ما رسیده است. می‌توان تأثیر بزرگ این کتاب را بر سراسر ادب فارسی حدس زد. نه‌تنها مورخان و فرهنگ‌نویسان و حماسه‌سرایان و مؤلفان کتب اخلاق، بلکه اکثر متفکران و شعرای بزرگ زبان فارسی، ازآن‌میان شیخ فریدالدین عطار، عمر خیام، شیخ اشراق سهروردی، مولانا، سعدی و حافظ، هریک به‌نحوی از شاهنامه تأثیر پذیرفته‌اند.
شاهنامه یکی از ارکان فکری و فرهنگی
محمد جعفر یاحقی، استاد دانشگاه فردوسی و شاهنامه‌شناس، در اختتامیه جشنواره مجازی حکیم ابوالقاسم فردوسی بیان داشت: این فرصت را مغتنم می‌شمارم تا خرسندی خود را در حضور استادان، سروران و هنرمندان پیشکسوت اعلام کنم. کار بسیار شایسته‌ای در این جشنواره انجام گرفته است که آغازگر مسیری باشد که امیدواریم ادامه پیدا کند.
وی ادامه داد: جشنواره فردوسی و جشنواره‌های هنری در فضای مجازی، امروز در دنیای دیجیتال اهمیت فراوانی دارند؛ فضای مجازی عرصه‌ای مهم برای فرهنگ‌ها و اشاعه اندیشه‌هاست و اگر از آن غافل شویم، این فضا ما را پشت سر خواهد گذاشت. بنابراین، خوشحالم که در این مسیر، فرهنگ اسلامی قدم برداشته است و امیدوارم با کمک هنرمندان، استادان و اهالی فن، این مسیر ادامه یابد.
یاحقی با ابراز امیدواری که این جشنواره به یک رویداد همیشگی و سالانه تبدیل شود، اظهار داشت: طرح این جشنواره که توسط دوستان تهیه شده بود، به وزیر فرهنگ و ارشاد ارائه شد. تأکید کردم که این کار باید به یک سامانه ثابت و دبیرخانه‌ای دائمی در تهران تبدیل شود و اعلام آمادگی کردم که ان‌شاءالله سال آینده این جشنواره را در کنار مقبره فردوسی در مشهد برگزار کنیم.
این پژوهشگر افزود: در این جشنواره، در عرصه‌های مختلف، زمینه‌هایی برای حضور جوانان در فعالیت‌های سالم مانند خوانی، نقالی و هنرهای مرتبط با شاهنامه فراهم شده است. این زمینه‌ها ظرفیت بسیار بالایی دارند و شوقی که امروز در نسل جوان می‌بینم، حاکی از علاقه آنان به فرهنگ ملی و میراث فرهنگی کشور است.
یاحقی با بیان این که شاهنامه خوانی به عنوان یک سنت فرهنگی در تاریخ ایران، همواره ما را به خود جذب کرده است، اظهار داشت: شاهنامه نه تنها تاریخ شاهان، بلکه تاریخ تمامی مردم است. این کتاب جملاتی عمیق و پندآموز دارد که به خرد و اندیشه انسان‌ها مربوط می‌شود. در آن، ظرافت‌های انسانی، نیکوکاری و شرافت بشری مطرح شده است و این کتاب هنوز هم منابعی غنی برای بهره‌برداری در نسل‌های آینده دارد.
وی افزود: شاهنامه در حقیقت کتابی است که تاریخ و سرگذشت انسان‌ها را روایت می‌کند. این کتاب به قدری پیچیده و غنی است که با هر بار مرور آن، ابعاد جدیدی از زندگی بشر و فرهنگ ایرانی نمایان می‌شود. این سنت تاریخی از گذشته‌های دور در ایران وجود داشته است و ما اکنون وظیفه داریم آن را حفظ کرده و به نسل‌های بعدی منتقل کنیم. شاهنامه خوانی به عنوان یک روایت فرهنگی، همواره باید با شرایط روز هماهنگ باشد. فضای مجازی و ابزارهای نوین مانند هوش مصنوعی نیز باید در این راستا مورد استفاده قرار گیرند.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: هنرمندان و فعالان فرهنگی ما می‌توانند با تلفیق شاهنامه و ابزارهای مدرن، این سنت را به روز کرده و آن را به نسل امروز معرفی کنند. باید با استفاده از فناوری‌های جدید، این سنت‌ها را به شکلی تازه و جذاب برای جوانان ارائه دهیم.
وی در پایان گفت: باید با رویکردی جدید، این میراث فرهنگی را به جهانیان معرفی کرده و آن را به عنوان یک ستون فکری و فرهنگی برای نسل‌های آینده حفظ کنیم.
عرضه هنرهای آیینی
داود فتحعلی‌بیگی، چهره برگزیده فرهنگ و هنر ایران، در سخنرانی خود بیان داشت: بسیار خرسندم که شخصیت‌های برجسته فرهنگی که امشب روی صحنه بودند، این افتخار را به من دادند که از زحمات ناچیزم در عرصه هنر و فرهنگ ایرانی تقدیر کنند. این لحظه برای من بسیار ارزشمند و فراموش‌نشدنی است. هرگز گمان نمی‌کردم شبی پیش بیاید که بزرگان فرهنگ، ادب و هنر ایران بخواهند از این کوچک‌ترین سرباز مرزهای فرهنگی تقدیر کنند.
وی افزود: خوشحالم که مسیری را طی کردم تا بتوانم قدم کوچکی در حفظ و حراست از فرهنگ ایران عزیزمان بردارم اما در اینجا لازم است به چند نکته اشاره کنم. متأسفانه ما شرایط به‌روزی برای عرضه هنرهای آیینی و سنتی‌مان فراهم نکرده‌ایم. چند سال پیش فیلمی دیدم که جوانی از مراسم نقالی در چین ضبط کرده بود. چینی‌ها نیز مانند ما هنر روایتگری را در قهوه‌خانه‌ها و چای‌خانه‌ها اجرا می‌کردند، اما با تغییر شرایط اجتماعی، آن را از بین نبردند.
وی ادامه داد: در آن فیلم، یک سالن کوچک برای نقالی ساخته بودند که با تغییرات جامعه سازگار بود. فرد نقال در مکانی مناسب با میکروفون اجرا می‌کرد و تماشاگران نیز حضور داشتند. در سالن انتظار، میز و سماوری قرار داده بودند تا فضایی مشابه چای‌خانه‌های قدیمی ایجاد شود. دولت نیز حمایت مختصری می‌کرد و بلیت‌های ارزان‌قیمتی به فروش می‌رفت تا این هنر پایدار بماند. ما نیز باید شرایط عرضه مناسب و به‌روز این هنرها را فراهم کنیم.
وی خاطرنشان کرد: در سال‌های گذشته جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی را برگزار کردیم، اما این کار، علی‌رغم ضروری بودن، کافی نبود. خوشبختانه موجی در این زمینه ایجاد شده است، اما هنوز جایگاه هنرهای نمایشی سنتی در دانشگاه‌های ما خالی است. چرا نباید رشته نمایش‌های آیینی و سنتی در دانشگاه‌ها تدریس شود؟ حضور فرهیختگان در این عرصه ضروری است.
وی تأکید کرد: آشنایی نوجوانان و جوانان با فرهنگ ملی موجب رشد شخصیتی، تقویت اعتمادبه‌نفس و بالندگی روانی آن‌ها می‌شود. لازم نیست که همه آن‌ها نقال شوند، اما این شناخت فرهنگی باعث می‌شود که وقتی یک کودک مجسمه رستم را در ویترین مغازه می‌بیند، آن را بی‌اهمیت نپندارد، بلکه ارتباطی عمیق‌تر با هویت ملی خود برقرار کند.
محمدمهدی احمدی، مشاور عالی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی سپس در جمع خبرنگاران گفت: تاکنون صرفاً در سخنرانی‌ها و متون به مسئله معرفی مفاخر ایران پرداخته شده بود اما با توجه به شرایط زمانه و با اهمیت بودن مساله فضای مجازی تلاش شد موضوع معرفی مفاخر به مردم برای نخستین بار در بستر فضای مجازی مورد توجه قرار گیرد.
با بیان اینکه قصد داریم از ظرفیت‌های این ابزارِ تاثیرگذار برای معرفی مفاخر به جامعه بهره ببریم، افزود: متاسفانه به دلیل عدم معرفت بخشی از جامعه نسبت به مفاخر ملی ایران برخی از کشورهایی که هویت تاریخی ندارند بزرگان ما را مصادره می‌کنند و برگزاری چنین جشنواره‌هایی کمک می‌کند این اتفاق صورت نگیرد.
سعید پورابوالقاسم رییس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی با ابراز خرسندی از برگزاری این جشنواره گفت: این جشنواره با توجه به کلان‌برنامه‌های وزیر فرهنگ برای پاسداشت فرهنگ و هویت ایرانی_اسلامی شکل گرفت. با توجه به گستردگی فضای مجازی و شکاف نسلی متاثر از آن، سعی کردیم این جشنواره در بستر فضای مجازی باشد. با انتشار اولین فراخوان آثار شگفت‌انگیزی را دریافت کردیم. ما تلاشمان را کردیم تا یک جریان‌سازی خوبی انجام دهیم و از ظرفیت فضای مجازی استفاده کنیم تا بخشی از شاهنامه را در فضای مجازی انتشار دهیم.
در این مراسم ضمن تجلیل از برگزیدگان جشنواره مجازی حکیم ابوالقاسم فردوسی، از داوود فتحعلی بیگی هنرمند نامدار عرصه تئاتر تقدیر شد.